Katalog

SAYFA CUMHURİYET 23 OCAK 1995 PAZARTESİ 10 DUNYADA GEÇEN HAFTA Cumhurbaşkanı adaylan artıyor MİŞELPERLMAN PARİS - Geçen haftanın başlıca olayı, Başbakan Eduard BaDadur'ün, önümüzdeki ilkbaharda düzenlenmesi gereken cumhurbaşkanı seçimıne adayhğını koyduğunu açıklaması oldu. Bu karar, elbette ki ne siyasal çevrelerde ne de kamuoyunda sürpriz oluşturmadı. Kaç zamandır söyîeniyordu Izmir doğumlu Başbakan'ın bu yanşmaya katılacagı. Sakız çiğner gibi ardından da şu izahat ekleniyordu: Efendim, görevini etkin şekilde yapabilmek üzere Edouard Balladur, tûm hükümet üyelerine, cumhurt»aşkanlığı konusunda suskun olmalan talimatını vermişti. Uzun lafm kısası, verilen suskunluk sözû, bir-iki olay dışında tutuldu ve... Evet, Başbakan nihayet açıklamasını 8 dakikada tamamlayıp rahatladı. Balladur'ün destekçiteri kendilerini seçıtn mücadelesinın girdabına zevkle kaptınrken karşıtlan da "söziü saİdırT girişimlerini gerçekleştirmeye başladı. Karşıtlan derken burada Başbakan'ın kendi partisi o!an Cumhuriyet Için Birlik(RPR) içinde olanlan kastediyoruz. Yani, cumhurbaşkanı seçimi kampanyası başlarken aynı parti içinde seçmenlerden oy isteyecek iki aday var. Biri, geçen çarşamba karannı açıklamış Edouard Balladur. diğeri de geçen kasım başında, Elysee Sarayı'nı hedefledığıni açıklamış, RPR'nin eski önderi Jacques Chirac. Böyle bir durunıla mı karşı karşıya kalınmalıydı diye hayıflanıyor tüm RPR mensuplan. Ister Balladur'cü, ister Chirac'cı olsun... Çûnkü sonradan bölünme olasılığı yok değil. Hoş partinin başkanlığmı vekaleten elinde tutan Dışişleri Bakanı Alain Juppe, hiç de ihtimal vermiyor buna. FRANSA "Çünkü"diye devam ediyor, "kişüeri birbirleriyle dövüşrürmek değil amacımız." Gayenin, fikir savaşı olduğunu da belirten Juppe'yi dinleyecek olursanız seçim noktalandıktan sonra bir kez daha doğacak birlik ve beraberlık RPR saflannda. Bu değerlendirmeyi kabul etmeyen kimilerine göre ise seçim kampanyası sırasında ister istemez birbirieriyle "çarpışacaklar" üstûnde derin ve silinmesi zor izler bırakacaktır Cumhuriyet Için Birlik saflannda. Bu arada şunu da söyleyelim ki iki adaydan her birinin seçim karargâhlan faal duruma getirildi bile. Balladur'ünki başbakaniık binası Matignon konağına oldukça yakın. Başbakan'ın. bir yerden ötekine geçerken fazla vakit kaybetmemesı içinmiş. Bütün bunlar. başkentin sol yakasında bulunuyor. Jacques Chirac'ın karargâhı ise sağ vakadaki tena semtinin modern bir binasında. Söz konusu iki konut da peyderpey. birer an kovanma dönüşmekte. Hareketin bereket sağlayıp sağlamadığı. önümüzdeki 7 mayis gecesi belli olacak. Sıkmtılar, zorluklar, problemler sadece sağ saflarda belli etmiyor kendilerini. Solun acıklı halini gözardı etmek de olmaz ki! Bakın şu Sosyalist Parti 'ye. Jacques Delors'un düş kınklığı yaratan karanndan sonra aniden adaysız kalan Sosyalist Parti'de şımdi de -tüzüğe göre- 3 aday önseçime katılacak: Eski bakanlardan Lionel Jospin, Jack Langve Henri Emmanut'Ui. Partinin önderi Emmanuelli. şimdiden her şeyin kaybedilmediği görüşünde. Cumhurbaşkanı adaylannın sayısı 10'ubuldu. Bakarsınız zamanla bir düzineyi geçiverir de! 'Havuç sendromu'na dikkat!GÜRHAN UÇKAN STOCKHOLM- Geçen haftanın en önemli olayı değildi, ama olabilirdi de. Hayvanlann kesilip sosis-salam yapıldığı bir fabrikaya giren bir adam, içinde patlayıcı gaz bulunan iki tüpün vanalannı açtı. Perşembe sabahı gerçekleşen bu olay, adamın birkaç gaz borusunu da delmesiyle büyüdü ve kentin üzerine son derece patlayicı bir gaz bulutunun yerleşmesine yol açtı. Rastlantı sonucu adamın patlayıcı iki ayn gazı içeren bu bulutu ateşleme girişimleri başanlı olmayınca kent büyük bir faciadan kurtuldu. 25 yaşındaki adam, daha sonra kent hayvanat bahçesinin tel örgülerini keserek içende bulunan tilki, kurt ve dağkedisi gibi hayvanlan saldı. Tilkilerden kartilkisi, derhal göldeki buzlann arasında kaybolmayı başardıysa da diğer hayvanlar, polis ve itfaiye ekiplerince yakalandı. Ne var ki 6 dağkedisinin 5'i yönlendirilemeyince halkı tehlikeye sokmamak için vuruldu. Olayın sorumlusu kişinin "asuı ISVEC vejetaryenlik'' -ki burada buna "havuç sendromu"deniliyor- nedeniyle aklını kaçırmış olduğu, daha önce da akıl hastanesinde yattığı açıklandı. Resmi olarak geçen haftanın Isveç açısından en önemli olayı, Avrupa Parlamentosu'nun yeni başkanı Jacques Santer'nin komisyonunun, parlamentodan güvenoyu almasıydı. Böylelikle ısveç'in Avrupa Birliği'ndekj ilk komısyon üyesi Anita Gradin de rahat bir soluk aldı. Sosyal demokratlann eski bakanı. parlamentodaki sorgulamada oldukça olumsuz bir izlenim bırakmıştı. Japonya'daki deprem felaketi, hiç kuşkusuz burada da büyük yankı yaptı. Isveç Dışişleri, bÖyle durumlarda her zaman olduğu gibi bu kez de bölgedeki Isveçlilerin durumunu araştırdı ve 90 kadar vatandaşın olaydan zararsız kurtulduğunu saptadı. Çeçenya'daki korkunç savaş, Isveç medyasında da geniş yer alıyor. Büyük basın kuruluşlan bölgeye muhabir ve görüntü elemanlan gönderdiler. Yapılan yorumlann ortak yanı, bu savaşın "Ruslann içişleri** diye geçiştırilemeyeceği ve tarihsel "Rus tehdidinin" varlıgını sürdürdüğü kanısında buluşmalan. Aynca Isveç'ten Grozni'ye kamyonlarla gönderilen yardım malzemelerinin çoğuna Ruslann yolda el koyduğu, bugüne dek yalnızca üç kamyonun kente ulaşabildiğı açıkJandı. 'in 71 n1iiw*t Milslsiriiimii RüsliderinresimJerinitaşıvoriar.Kadınlarkendilerineeşlik lll /1. UlUm yUUUtlUmU edenyüzlereekomünistlebirlikteKremlinSaravıönündeki Vladimir Lenin'in ölümünün 71. yıldönümü olan 21 ocak Lenin mozolesinin öniinde saygı duruşunda bulunarak tarihinde yaşlı Rus kadınlar dondurucu soğuğa aldırnıadan komünist sisteme olan özlemlerini dile getiriyorlar. Kudüslü Araplann gönlü vatandaşlıkta NEŞEÖNEN TEL AVtV - Kudüs'ün başkent olarak gelecekteki statüsünü kesin olarak tayın edecek müzakerelere, lsrail-Filistin arasında imzalanan Oslo Anlaşmasrnın öngördüğü tarihe göre 1996'da başlanması gerekiyor. Ancak bu arada her iki tarafin konuya gösterdiği duyarhlık, kımi zaman iki ülke arasındaki ilişkilen gergın bir havaya sokuyor. Örneğin Filistin Devlet Başkanı Yaser Arafat'ın her fırsatta "Kudüs'ü Filistin'in başkenti yapacağını" temın eden açıklamalan, banş süreciyle başlayan gelişmeleri bir anda dondurabiliyor. Ya da geçenlerde lsrail Içişleri Bakanlığı'nın Kudüs'le ilgıli basına sunduğu rakamlann yarattığı olumsuz etkide olduğu gibi karşı tarafin alınmasına sebep olabiliyor. Bakanlığın verdiği bilgiler, Kudüs'te yaşayan Filistinlilerden daımi lsrail vatandaşlığına geçmek için müracaatta bulunanlann sayısında geçen yıl büyük bir artış olduğunu gösteriyor. Öncekı yıllarla yapılan karşılaştırmalarda 1990'da vatandaşlığa kabul edilen Kudüslü Arap sayısı 612'yi bulurken bu rakam 1994'te 3 ISRAİL bm civannda. Yani Kudüs'ün Arap çoğunluğu, geçici yerine daimı vatandaşlık koffumunu tercih ediyor. Bu gelişmeye sert tepki gösteren Kudüs Müftüsü ve diğer Filıstinlı lıderler, "tsraü vatandaşhğını kabul etmenin. Kudüs üzerindeki lsrail kontrolünü de kabul etmek manasına geldigini" savunuyorlar. Buna rağmen Kudüslü Araplann çoğu. Filistin toplumunun aleyhine de olsa daimi vatandaşlığa geçmek için müracaatta bulunmayı sürdürüyor. Araplann bu konuda kendilerine göre haklı bulduklan sebepler var tabü. Daimi vatandaşlık hakkı demek; seçımlerde oy kullanma. lsrail sınırlan içinde daha serbest dolaşım özgürlüğü. yurtdışına çıkışlarda daha kolay imkânlara sahip olmak demek. Vatandaşlığa kabul edilme şartlanysa pek zor değil. Son üç yıl Kudüs'te ikamet edildigınin ispatlanması, ciddi bir güvenlik soruşturması ya da suç kaydının bulunmaması ve zorunlu olmamakla beraber biraz Ibranice bılmek yeterli sayılıyor. Moğolistan'da kapitabzme sancıh geçiş HaDan bfiyük kesiminin Orta As\ a'\ a özgü geleneksei çadıriarda yaşamını sürdüğü Moğolistan'ın geniş yaylâlannda genç bir Moğol girişimri, Pepsi büfesini sabah erkenden açmaya hazırlanıyor. • Komünizmin çöküşünden sonra başlayan ciddi ekonomik bunalımı atlatamayan Moğolistan, gün geçtikçe artan toplumsal sorunlann altmda eziliyor. Dış Haberler Servisi - 1989 yılında komünizmin çöküşü ile birlikte Sovyetler Birlığf nin en büyük cumhuriyetlerinden biri olan Moğolistan'da. komünizm- den kapitalizme geçiş pek çok ekonomik ve toplumsal sorunu da beraberinde getiriyor. Bugün Moğolistan'da Sovyet- ler'in dağılmasıyla ortaya çıkan karmaşa en çok ekonomik alan- da kendini hissettiriyor. Özellik- le ulusal gelirin yüzde otuzunu oluşturan Sovyet yardımının ke- silmesi bütçeyi kökünden sarsı- yor. Hindistan topraklannın ya- nsına yakın bir alana sahip olan Moğolistan'da (insan nüfiisu 2.2 milyon, hayvan nüfusu ise 24 milyon) ekonomik durum her yıl KİMLİK KARTI Nüfus: 2.430.000. Etnik gnıplar: % 90 Moğol. Dinler: Geleneksei Tibet Budızmı. Başkent: Ulanbator. Devlet başkanı: Punsalmaagyin Ochirbat. Parabirimi: Tugnk. Kişi başına düşen milli geür: 800 $. Tarihi: Moğolistan en güçlü dönemini 13. yüzyılda Moğol Imparatorluğu zamanın- da yaşadı. Sonraki yüzyıllarda Çin'in yö- netimıne giren Moğolistan, 1911 'de Rus- ya'nın desteğiyle bağımsızlığını ılan etti. 11 Temmuz 1911 "de Moğolistan'dabirko- münistrejımkuruldu. 1990'da düzenlenen ilk serbest seçımlerde ise Komünist Parti iktidara geldi. biraz daha kötüleşerek çöküyor. Üretim, Sovyet malı makinelere yedek parça sağlanamadığından durma noktasında; iç ve dış sa- tım geriliyor; enflasyon 1993 Ocak ayında yüzde 420 ile doruk noktasına ulaştı; 1994Martf nda halkın dörtte biri yoksulluk sını- nnın altına indi. Moğolistan'da resmi yoksulluk sının kişi başı- na 8 dolar aylık gelir olarak ta- nımlanıyor. Demokrasiye geçiş gerek kentlerde gerekse bozkırda çok ağır sosyal sorunlara yol açıyor. Işsızlik çığ gibi büyürken, sosya- lizm döneminde devletin yüklen- diği hizmetlerin pek çoğu bugün aksıyor. Sekiz çocuktan biri, ai- lelerin artan okul ücretlerini öde- yememesi nedeniyle okulu terk ediyor. Kırsal bölgelerdeki üc- retsiz sağlık hizmetlerinin son bulmasıyla anne ve çocuk ölüm- leri artıyor. Bütün bu olumsuz- luklann içinde içki tüketiminde- ki aşın artış dikkati çekiyor. Baş- kent Ulan Batorun sokaklannda YAP, İŞLET, DEVRET MODELİYLE YAPILACAK ME6A PROJELER ^ TÜRK ORTAK ARAYAN İNGİÜZ ŞİRKETlfRİ ^ YENİ İŞ KURACAKLARA İŞYERİ KİRALARI ^ ÖĞRENCİ AFFI BİR DAHAKİ SEÇİME KA1DI ^ DÖVİZ BÜFELERİNDE HAZAN MEVSİMİ ^ MEKSİKA EKONOMİSİ NEREYE GİDİYOR? DOSYA / RI5KTEN KORUNMANIN YOLU: FUTURE5 BAYINIZDE ZAYIFLAMA MERAKI ENDÜSTRİ YARATTI!.. ŞİŞMANLAR ZAYIFLIK, UZMANLAR I 1 W YENİ YÖNTEMLER PEŞİNDE. 1 L ^ ÇOCUKLARA TECAVÜZDE KORKUNÇ TABLO'• • • SALDIRGANLARIN ÇOĞU EVLİ ERKEKLER BİRLEŞİK SOLDA LİDER KİIY1 OLACAK? HUKUMET SENARYOLARI: POLİTİKA 28 OCAKA ENDEKSLİ! TÜRKİYE'DE SİVİL DARBELER! DEMOKRASİYE SADECE ÜNİFORMALILAR "DUR" DEMİYOR BİR İNTİHAL DAHA VAR!:TÜRK SİNEMASI DA "APARTIYOR" • REFAH PARTbİNİN SEÇMEN TİPİ.. • TL'RKIYE SALGIN HASTAUKLA^ GEI3E!... EC.ER TEDB1R ALIN'MAZSA GAP FELAKET GETIREBİLIR içkinin etkısiyle yalpalayan ka- dın ve erkekler bu karanlık tab- lonun en karanlık kısmını oluş- turuyor. Alkolizm ve beraberin- de getirdıği suçlar bugün polis kayıtlannın başında geliyor. Öy- le ki, Ulan Bator'daoturanlarge- celeri sokağa çıkmaktan korku- yor. Geçiş dönemi Pek çok Moğol, yaşamlannı allak bullak eden bu geçiş döne- mi hakkında kesin bir yargıda bulunamıyor. Norst (Moğollar genellikle tek isimle anılır) adın- da 49 yaşındaki bir bozkır koru- cusu yeni düzeni şöyle yorumlu- yor "Ben eski sistemi tercih edi- yorum. Ekonomik açıdan daha i>i>di. Fakat şimdi sahip oldu- ğum özgiiriükten de hoşlanıyo- nım. Özellikk konuşma özgür- lüğü >e özgür basın aüşık olma- dtğımız bir lüks." 27 yaşındaki işsiz inşaat işçisi ise şöyle konu- şuyor: "Bir gün demokrasinin geîeceğini tahmin edhordum. Ancak eskidcn \-asam standarrJa- run daha yüksekti. En azmdan işimvardL'" Demokratik gelişmeler Moğollar son yıllarda iyiden iyiye belirginleşen demokratik gelişmeleri soğukkanlılıkla izli- yor. Olkede Batılı anlamda bir demokrasi anlayışı henüzyerleş- mediyse de seçim sistemi özgür- ce tartışılıyor. Eski komünistle- rin devamı niteliğindeki Moğol Halkının Devrimci Partisi (MPRP) son iki seçimde de yö- netimde kalmayı başardı. Şu anda ülkede 19 siyasi parti bulunuyor. Bu partiler 'iktidar partisi ve diğer partiler' şeklinde bir çoğulculuk sistemi oluşturu- yor. 1992'deki seçimlerde MPRP oylann yüzde 56'sını alarak, 'Hural'ın (parlamento) 76 san- dalyeşinden 71 'ini ele geçirdi. Moğolistan Sosyal Demokra- tik Parti'nin başkanı ve parla- mento üyesi Gonchigdorj, "Mo- ğolistan'da demokrasi şimdilik güvencede. Parlamentoda çok partili bir sistemin varhğı. de- mokrasinin kurumlaştığmı gös- teriyor. Eğer tek parti düzenine geçecek ohırsak demokratik sis- tem çöker" diye görüşlerini dile getiriyor. Geçen nisan ayında Gonchig- dorj, parlamentodaki muhalefe- tin göstermelik olduğunu ileri sürerek açlık grevi yapmıştı. Bu- günlerde MPRP'nin demokrasi- yi özümseyip özümsemediği bel- li olacak: 1996 seçimlerinden önce seçim sisteminde gerekli reformlann yapılması doğrultu- sunda girişimlerde bulunursa. demokratik bir parti olduğunu kanıtlayacak. Unutulma korkusu Moğollar, dünya kamuoyunun kuzeyde Rusya, güneyde ise Çin ile daha fazla ılgılenmesinden kaygı duyuyor ve bu arada unu- nılmaktan korkuyor. 1921 'de modern Moğol devletinin kuru- luşundan bu yana. ülke hiçbir za- man parasal yönden kendi ayak- lan üzerinde duracak düzeye ula- şamadı. Bir zamanlar Sovyetler'den sağlanan mali destek, bugün uluslararası fınanasman kurum- lanndan elde ediliyor. Olke sorunlan, nüfiısun üçte birinin başkent Ulan Bator'da toplanmasıyla daha da içinden çıkılmaz hale geliyor. Nüfusun üçte biri ülkenin geniş bozkırla- nnda son dedece güç yaşam ko- şullan altında yaşıyor. Sovyetler'in ülkeden elini aya- ğını çekmesiyle, Moğollar şok tedavi uygulamasına geçtiler. Özelleştirmeye öncelik verdiler. Dolayısıyla Moğolistan bir his- sedarlarülkesi haline geldi. Ulan Bator'un belli başlı meydanla- nndan birinde bulunan çocuk si- neması, borsa binası haline geti- rildi. Ne var ki, hisseleri satışa çıkanlan iş yerlerine ilişkin sağ- lıklı bilgı edinmek mümkün ol- madığından, borsada yaşanması beklenen hareketlilik henüz sağ- lanamadı. Diğer taraftan 1994 sonunda enflasyonun yüzde 70'lere çekil- mesi ve ekonomik büyümenin hız kazanması umut verici gös- tergeler olarak değerlendiriliyor.