Katalog

r 1KASIM1993 PAZARTESİ CUMHURİYET2 SAYFA KULTUR 20. ölüm yıldönümünde Halikarnas Balıkçısı'nın yazın ve düşün dünyasına bir bakış Trapkyazgısı onu yenidenvaretti... FERtDUNANDAÇ ' Öyle bir alaşvndvr ki seninle deniz Bir açık denız Bakınca hiçbir şey göremediğin Gözlerini duyduğun yalnız." Edip Cansever Cumhuriyet döneminin ilk aydın kuşağı. 'aydınlanma hareketi'nin de öncüleridir. Kurulan yeni devletin eği- tım politikasının biçimlenmesinde, kültürel yapı(sı)nın oluşumunda bu kuşağın payı önemlidir. Latin alfabesınin benimsenmesi (1928). eğitim ve kültür alanında Cumhuriyet için dönemeçtir. '40'h yıl- lara gelindiğinde, bu alanda epeyce yol alınmıştır. Yine Batı ile yoğun ilişkiler yaşanmış. dönemin aydınlan bu etki- leşimin öncüsü olmuşlardır. Aydının konumu burada işlevseldir. Gene de pragmatik bir yanı vardır. Bundan ötürü düşün dünyası fludur. Kimliği arka plandadır. xZ/loğlu bahçeyi alır çekirdek vermez, Bahkçı çekirdeği alır bahçe verir.' Sabahattin Eyüboğlu, Halikarnas Balıkçısı'nı böyle anlatmıştı... Birçoğunun eğitim amacıyla Baü'ya gıdişi. orada yaşarulan altüst oluş se- rüveni... Dönüş sonrasında bunlan aülıma kılar. Giderek eylem insanı kimliğinin yanı sıra düşün insanı kim- liği de belirmeye başlar. Varolabilme koşulunun, özsel kaynaklara dönüşte, ulusal benliğin tarihsel kültürel kö- kenlerini araştınp benimsemekJe ola- bileceğı gerçeğini sorgulamakla baş- larlar işe. Sanınm. bunu da en iyi "hümanizm/ Mavi Anadolu" anlayışının öncülen olan (Halikarnas Balıkçtsı, Sabahattin Eyuboğlu, Azra Erhat, Vedat Gönyol, Orhan Burian. Mina L'rgan, Adalet Cimcoz...) gnıpta görürüz. Bu kuşağın ideolojik söylemi; cumhuriyetin bul- ması ulaşması gereken ulusa! kimliğin sorgulanmasına. hümanist tarih an- layışının benimsenmesine, bunlann kökenlerinin araştınlmasına, tarihsel/ kültürel mirasa sahip çıkılmasına dö- nüktür. Bu yaklaşım, Milli Eğitim Bakanı Hasan AIi Yücel döneminde (1938- 1946). onlara tek parti iktidannda ay- dınlanma meşalesi yakmalanna yol açar. Bu. bir anlamda, artık 20. yıhnı da gende bırakan cumhuriyetin lotd- ligentsia'sının da oluşumunu hazırlar. Sözü edilen kuşak önemli bir misyo- nu üstlenmiştir. Düşünsel olanı öne çıkanp. tarihsel ve kültürel kaynakla- ra akbn. bilimin yoluyla bakmak; irde- lemek, incelemek, araşürmak, sorgu- lamak... Ve tüm çabalan (çeviri, eği- tim, dergi, üniversite, köy enstitüleri, mimari, resim vb. alanlardaki) aydın- latıcı, gelıştirici yöndedir... Aydınlanma hareketinde özgün bir yeri olan "Mavi AnadohTcular; ço- ğunlukla bilimsel verilerden hareket etmektense. öncel (a priori) olanla ye- tindiklerinden. sistematik bir çalışma yöntemi de izlememişlerdir. Kapsayı- adırlar. içerlek olanı önemsemişlerdir. Bütüne buradan bakmışlardır. Yönel- dikleri soruniconular üzerinde salt ışaret ettikleri.bakılıp irdelenmesi ge- rekenlere -sezgileriyle- ışık tuttuklan ıçin önem kazanıyorlar. Yol ve yön göstermede bir ışık her biri... IDüşünce dünyası Bu ışığın üzerimize coşku seliyle yansımasıru sağlayan Halikarnas Ba- jıkçısı (17 Nisan 1890-13 Eylül 1973) ise, kuşkusuz daha ayncahklı bir ko- numa sahip. Bu kuşağın ivdirici/yön- lendiriciyüreklendirici mili de diyebi- liriz ona!.. Yazın ve düşün dünyamıza yeni bir ufuk acan bu anlayışın öncüsü olarak anabileceğimiz Halikarnas Balıkçısı'- nın, bu öncül çabanın en özgün kişisı olarak, aydınlanma dönemimize kat- kısının henüz anlaşıldığı kanısmda de- ğüim! Ürünlerinde ortaya koyup açımla- maya çalıştığı düşünceleriyle yazın ve düşün dünyamızı zenginleştirmiştir. Balıkçı'nın düşünce dünyasını te- mellendiren ana nokta şudur. Klasik Helen (Yunan) kültürünün hümanist özünün kaynağı İyonya'dır (Anado- lu). Halikarnas Bahkçısı, tüm araştır- malannı da bu yönde yapar. Hatta öyle ki yaşanılan kimlik arayışı, resmi tarih tezinin güdük kahşı süresince, bu hümanist anlayışın öncüsü konumuna gelir Bahkçı. Batı"nın değer olarak öne sürdüklerinin karşısına Anadolu uy- garhklanrun birikimi/ tarihsel mirasını çıkanr. Hümanist düşüncenin kay- naklannın bu topraklarda olduğunu öne sürer. Hatta bunu da Altıncı Kıta Akdeniz, Hey Koca Yurt, Merhaba Anadolu, Anadolu Efsaneleri, Anadohı Tannları, Arşipel gibi yapıtlannda ka- rutlamaya çalışır. I Yeniden doğuş "Eloğlu bahçeyi alır çekirdek ver- mez. Balıkçı çekirdeği alır bahçe ve- rir.'1 Sabahattin Eyuboğiu'nun bu ikı tümcesi, Halikarnas Balıkçısı'nı bize yeterince tanımlıyor diyebilirim. 83 yılhk ömrüne baktığımızda; yaptıkla- n, genye bıraktıklan bunun bırer gös- Halikarnas Balıkçısı, 'Yazmanın verdiği ze>k, sağlığından daha önemli'' diyebilecek kadar yazı tutkunuydu. tergesidir. Cevdet Şakir Kabaağaçlı adını bıra- kıp Halikarnas Balıkçısı adını alışı; onun coşku dolu yaşamının da döne- mecini oluşturur. Bodrum'daki sürgünlüğüne (1925) değinki yaşamı tümüyle yazıya adan- masa da; buna yönelim sağlayıcı uğra- şılar içindedir yine de. 1910-25 yıllan arası Inci, Diken, Resimti Ay, Resünli Hafta gibi ayhk/haftalık dergilerde ya- zdar yazar, resimler yapar. Bu süreyi yazarhğının ilk evresı (1904-1925) olarak adlandırabilinz. Zekeriya Sertel'ın çıkardıgı magazin dergjsi Resûnli Hafta'nın sürekli ya- a"nun öykü ve romanlanndaki doğa, denizdir. Gerçekleri yansıtılanlarsa, deniz insanlan... Deniz tutkunu, yaşamlannı denizden kazanan insanlann uğraşılan; debelenmeleri, sevileri, trajedileri, yaşadıklan ikilemler... maklanmı yosurdara, kumlara daldırdım. Güzel dünyanın kumlannı, deniz çakıllannı, yosunlanra, sanki inci pırlantaymcjlar gibi yüzüroe gözüme ve sonrasında venr Ege Kryılanndan (1939). Merhaba Akdeniz (1947), Ege'- nin Dibi (1952). Yasasın Deniz (1954), Gülen Ada (1957) ö>küler: Aganta Bu- sürdüm, üstüme başuna avuç avuç rina Burinata (1946), Ötelerin Çpcuğu Düşün dünyamıza renk ve soluk getirdi, bu dünyanın coğrafyasını zenginleştirdi Halikamas Balıkçısı... zarlanndan olan Cevat Şakir Kabaa- ğaçlı, Hûseyin Kenan takma adıyla yazdığı, 8 yıllık hapislik döneminin ani/izlenımlerinden oluşan. "Hapisha- nede Idama Mahkum Olanlar Bile Bile ötörae Nasıl Giderierr (13 Nisan 1925) adlı yazısından dolayı Ankara İstıklal Mahkemesi'nde Zekeriva Ser- tel"le birlikte yargılanır.. Üç yıllık sür- gün cezasının yeri ise Bodrum'dur... Sürgünlûk, Cevat Şakir Kabaağaçh döneminin kapanışı, Halikamas Ba- hkcısf nın da doğuşu olur. Buna yeniden doğuş da diyebili- riz. Buraya adım atışında yaşadığı an- nma 'an'ı "Kıyamet kopuyor? Par- akıtnm. O deniz, o adalar güzellikte en aşırı hayalin cennet diye göz önûne geti- rebileceğinden bir kat daha güzeldi. Hele o berrak gök. uzaklıklarda ne uy- saldı! Denizi, asma > apraklannın fısıltısını duvuvordum. Burada ölmeye- cek kadar kuru ekmek ve suyla yaşa- mak murJuluğunu öziüyordum" yeni- den doğuşunçığlığıdır... Kişiliğini bul- ma sığıntısını yaşar Balıkçı burada (Mavi Sürgiin, 1979,3 b. ss. 196-197) 1926-1957 arası. onun. Halikarnas Balıkçısı döneminin verimli yıllandır. Bu, hem de Balıkçı'nın yazın adamı kimliğinin belirdiği dönemdir Yazın- sal niteliktekı ürünlerini de bu evrede (1956), Uluç Reis (1962), Turgut Reis (1966), Deniz Gurbetçileri (1969) ro- manlar. Onun asıl yazınsal kimliği deniz in- sanının gerçeklerini vansütığı bu ürünlerini vermeye başlamasıyla öne çıkar. Balıkçı'nın yaşam doğa tanıklı- ğını yaptığı süreç. denilebıhr kı: onun >azınsal, düşünsel birikımine de yeni biçımler verir. Sürgünlûk. İstanbul dışına cıkan aydının yaşamla'AnadoIu'yla yüzgöz oluşun kapılannı açar ona. Böylesi bir konum, Halikarnas Balıkçısı'nın tra- jik yazgısı. o«u yeniden var etmiştir. Balıkçı'nın yazın adamı kimliğinin birbinnden aynlmaz ıkı yanı vardır: İlki deniz insanmın ger- çeğini ilk kez yazın coğrafyamı- za geu'rmesi, diğeri de düşünce adamı yanı. Balıkçı'nın bu yanı, anlatısına hem anlamsal hem de düşünsel boyut katar. Onun öykü ve romanlan- ndaki doğa, denizdir. Gerçekle- ri yansıtılanlarsa, deniz insan- lan... Deniz tutkunu. yaşam- lannı denizden kazanan insan- lann uğraşılan; debelenmeleri, sevilen, trajedileri, yaşadıklan ikilemler... Yeryermitolojik bir söylemle onun ürünlerinde yer eder İnsan-insan, ınsan-doğa iliş- kilerinin biçimlendiği olaylan; durumlan coşkulu bir anlatı- mla dıle getirir. Sözün büyüle- yia anlaüma dönüşmesi. yo- ğun doğa betımleri anlatısının şiirsel yanını oluşturur. IAnlatısının boyutlanışı Onun anlatısında sürekli bir ikilem vardır: Ateşle su. karayla deniz. iyiyle kötü, sevinçle hü- zün. güzelle çirkin. dünle bu- gün. tükenenie var olan... An- latımsal yoğunluğunun sarma- layıa etkisıni bunlar üzerine kurar. Etıksel düzlemde bır me- taforu dile getirir... Deniz in- sanının en bağıtlayıcı konu- munu, yakın bır gözle. değerler bütünü içinde yansıtır. Halikarnas Babkçısı'nın an- latısına bütün olarak baktığımızda; destansı bir bo- yut görürüz. Deniz ananın kol- lannın sarmaladığı. var edip büyüttüğü bir yaşam gerçeği ile bütünleşen insan(lığ)ın serüve- nidir bu destanda dile gelenler. Anlatısını coşkun kılan yan; yaşama biçiminden kavnak- İanır. Örneğin: Azra Erhafa mektuplanna göz attığımızda: bu coşkunun boyutlandığı 'an'- lan. yaşayışı ivdiren, onu sevgi seline boğduranlann neler ol- duğunu görürüz. Saynlığının sağaltılmaz acılannı yaşarken: "Yazmanın verdiği zevk sağlı- ğımdan daha önemli" diyebile- cek denlı bir yazı tutkunudur, Balıkçı. Bir o kadar da doğa, denız ve tarih. Yaşamının özeti- dir sanki bunlar! ^ Etkileyici yanı Halikarnas Bahkçısı. ardılı kuşak için etki kaynağı olmuş, yönlendirmiştir. Cumhuriyet dönemi yazınımızın kurucu- lanndan, bugün "arayış döne- mi" diye adlandırabileceğımiz dönem yazarlanndandır. Onun etki kaynağı olması; yazın coğ- rafyamıza yeni bir tarz, yeni bir bakış getırmesindendir Yazınımızda bu izlekte ürün verenle- rin başında Sait Faik gelmektedir. O, kente yönelir. "Kûçük insan"ın denizle ihşkisini dile getinr; bırebır durum ve kesıtlerden an'lan ya da 'ansal' olup bıtenin düşsel/bireysel/yaşamsal ger- çeklıklerinı yansıtır. Halikarnas Balık- çısı ise daha kapsamlı serüvenini ele alır deniz ınsanının. Doğaya, yaşamsal savaşımına daha yakın olanı seçer. Yaşanılan gerçeklerin boyutlandığı durumlan bireysel ve toplumsal yan- lanyla yansıtmayı önceler. Ama onun asıl etkısı. yönlendıricılığı "1950 kuşa- ğı" üzerindedir. Yaşar Kemal, Zeyyat Seiimoğiu, Tank Dursun K., Yaman Korav... Hep bu izlekten yola çıkarak denizi anlatırlar. Yaşar Kemal; "Balıkçı, bizhn için mutlu. saglıklı bir başlangıçtı" derken de sanınm. onun da bu açımlayıcı/ yönlendirici kimliğinin önemini vur- guluyor. IAykmbir kişilik Halikarnas Balıkçısı, yazıp ortaya koyduklan kadar. yaşam ve düşünce tarzıyla da yazın dünyamızın aykın ki- şiliklennden biridir. Onun aykınhğı- nın düşünsel, yazınsal düzlemde beli- ren iki yanı şudur: Anadolu'nun tarih- sel ve kültürel mirasının bakışında or- taya koyduğu tezler. yazınsal uğraşısı- nda o güne değın olmayanı. yapıl- mayanıdeneme... Giderek de her ikisini birleştirerek ürünlerine ağdırma... Bahkçı. ışte bu bireşimle var olan ti- pikaykın bir kişiliktir yazınımızda. Onun yazınsal ütopyasmdaki düşün- sel bo>Titla koşutlandıracağımız bır başka yazanmız, olsa olsa Kemal Ta- hir'dir dıyebihriz! Onun "Anadolu'nun (Iyonya), Ege'- nin (Arşipel) tarihsel/kültürel mirası- na bakışı oldukça özgündür. yenidir, üzennde önemli durulmaya değerdir. O güne değin bilinemeyen birçok ko- nuya yeni açılımlar getirmiş. yepyepi bulgular öne sürmüş, buluşlara ışık tutmuştur. O, Akdenız'i altıncı kıta olarak nite- lendırirken de; bu tarihsel kütlenin oluşum evrelerine. kültürel kaynakla- nna somut bilgilerle, verilerle katkıda bulunur. Sonuçta şunu söyleyebih'riz: Hahkarnas Bahkçısı hem yazın hem de düşün dünyamıza bir renk, bir so- luk getirmiş: onun coğrafyasmı zen- ginleştirmiştir. Balıkçı'nın yazın evre- nıne gjrmek, düşünce dünyasının en- ginliklerine kapı aralamak biz okurla- nnı da günbegün zengınleştirecektir, eminım. Esen Özmanhn 'Sıcakhkh Kültür Servisi - Esen Özman. 6 kasım ve 13 kasım tarihlerinde Evva Pokas'ın yazdığı Laurent Levy'nin sahneledıği "Sıcakhk" adh tek kişilik oyunu Aksanat Kültür Merkezi'ndesergileyecek. Özman, buoyunu 18-19 ekim tarihlennde Paris'te de sergilemiş ve büyük ilgi görmüştü. Çevre düzeni Naz Erayda'ya, ışık tasanmı ise Yüksel Aymaz'a ait olan 'Sıcakhİc-Chaleur' bir kadının, bir ilkyaz gecesinde en zor dile getirilir. en gizemlı yalnızîığına doğru yapılan yumuşak, tuhaf bir yokculuk. Yalnız, farkh, erkeksiz vedışandan beklenen o kaçınılmaz umutla nasıl yaşanabileceğini kendi kendine soran, genç Polanyah kadın yazann kaleminden Çehovyen bir oyun. Tumni'nin ' Verimsizler7 çıktı Kültür Servisi - Çağdaş Avusturya tiyatrosunun en önemh yazarlanndan Peter Turrini'nin 'Verimsizler' adlı kitabı Yapı Kredi Yayınlan'ndan çıktı. Turrini özde toplumsal eleştiriye dayah ve saldırgan biçimli oyunlannda, özellikle tüketim toplumunun yozluğunu. küçük burjuva konformizmini ve zamanın gensinde kalmış ahlak anlayışlannı hedef ahyor. İrkiltici, ürkünçsahnelerile keskin bir dıhn biçımledıği 'saldırgan şpk dramaturjisi' olarak tanımlanıy or sahne yapıtlan. Gençliğinde uzun süre maden ve ambar ışçiliği yapmış olan yazar, toplumsal - sınıfsal bilinçlenme veeleştiri sürecine böylece, yaşamıyla örtüşen bır yoldan vanyor. 1988 tarihini taşıyan 'Verimsizler'. yazara ve oyunlanna ilişkın tüm özellikleri belki de en belırgın biçimde yansıtan yapıtı. VVillam Shakespeare. 61 yaşında. içtiğı biralann şişelerini kafasında kıran bir fabrika kütüphanecisi olarak başrolde. Pet Magazin kasım ayında çıkıyor Kültür Servisi - Türkiyede gerçek anlamda tüm evcil hayvanlan konu edinen ve hayvan dostu gönüllülerin katkıda bulunduğu. tanıamen renkh "hayvan sevenler" dergisi kasım ayında yayımlanmaya başlanacak. Pet Magazine'nin amaahay-vanlan ve onun dostlannı hep gündemde tutmak, problemlerine çözüm aramak, çözmek ve bu sevgıye ıvme kazandırmak olacaktır. Ha>"van kulüplen kuracak, gönüUülerle projeler üretecek ve hav v anseverleri ödüllendirecektir Genel yayın yönetmenliğıni Nurhan Ata'nın üstlendiği dergi, kasım ayında yayına başlayacaktır. 'Nikah Kağıdı'BBT'de Kültür Servisi - Bakırkoy Beledıye Tıyatrolan 1993-94 sezonu kasım ayında sahneleyeceği Ephraim Kishon'un yazdığı, Hale Kuntay'ın çevirdiği 'Nikah Kağıdı' adh komedinin provalanna başladı. Pekcan Koşar'ın yönettiği ve önemli rollennden birinı oynadığı Nikah Kağıdı'nda Gül Onat, Sevım Oral, Münis Düşenkalkar, Orhan Aydın ve Emre Kınay rol alıyorlar. Oyunda evlenecek genç bir çift nedeni> le başlav an olaylar, aile büyüklerinin evliliklerini yeniden gözden gecırmelenyle neşeli bir şekilde gelişiyor. Yaşhçam 'a, uluslararası yarışmadan davet Orkesrra şefi Emin Güven ADANA(AA)- Bazı uluslararası müzik yanşmalannın devamhjüri üyelığini üstlenen, Kültür V Bakanlığı ~* Çukurova Devlet Senfoni Orkestrası şefi Emin Güven Yaşhçam. 7-18 Kasım 1993 tarihleri arası nda Italya'da gerçekleştınlecek Valentıno Bucchi Konkuru'nada davet edildi. Yaşhçam, yaptığı açıklamada. 5-15 Ekim 1993 tarihleri arasında yapılan Uluslararası Roma Konkunı'nda, 7jüri üyesinden biri olduğunu. gelecek ay gerçekleştirilecek Valentino Konkuru'nda Türkıye'yi evrensel müzıkte >eniden temsıl etmekten mutluluk duyacağmı söyledi. Jüri üyesi olarak katıldığı uluslararası yanşmalarda. Türkiye'nin evrense! müzikte başanlı bir çizgı yakaladığını gözleme fırsatı bulduğunu belirten Yaşhçam. Türk ınsanının bu konudaki deneyim ve birikimlerini değişik platformlarda yansıtabilmesinin iyi bir tanıtun olanağı sağladığını bildirdi. Uluslararası Valentino Bucchi Konkuru'najüri üyeliği için davet edilen Yaşhçam, aynca, kontrbas konusunda da bir konferans verecek. TOBA V, 'Gençtik Kutiibü'kuruyor ANKARA (AA) - Tiyatro. Opera ve Bale Çahşanlan Vakfı (TOBAV) toplumla sanat ve kültürel ileü'şimi sağlamak amaayla "Gençlik Kulübü" kuruyor. TOBAVdan yapılan açıklamada. sanat ve kültür adına sürekliliği olan görüşler üretmek, yaymak. paylaşmak, geliştırmek ve kurumsallaşmaya yönelik projeler üreünenin, vakfin hedeflerinden olduğu belirtılerek, şöyle denildi: "Sanat, gençlerin belli bir kişilik kazanmasında olumlu ürünler verecektir. Sanatsal ve kültürel çahşmalar, yaşam bilinci ve felsefesi oluşturacak süreci başlatması adına önemlidir. Bu çahşmalar gençlerin gelecekteki davranış biçimınin şekillenmesine de yararh olacaktır." THY,NewYork'ta Kültür Servisi - Türk Hava Yollan'nın 60. yıldönümü dola> ısıyla Boeing fınnası Amerikah iş adamlan ve büyük seyahat acenteleri yöneticileri için 27 ekim akşamı Nevv York'ta bır resepsıyon düzenledi. THY Yönetim Kurulu Başkanı Erman Yerdelen, Genel Müdürü Tezcan Yaramancı ve öteki üst düzey yöneticilerle Boeıng'in Yönetim Kurulu Başkanı Frank Shrontz ve diğer yönetialerinin katıldığı resepsiyonda ünlü piyanistimiz İdıl Biret de bir resital verdi. Nevv York'un gözde lokali Metropolitan Club'da verilen resepsiyona tunzm kuruluşlannm yanı sıra uluslararası düzeyde iş adamlan da katıldı. Çanakkale Kültür Merkezi, Kültür Bakanlığı'nın ÇANAKKALE (Cumhuriyet) - Mülkiyeti Özel Idare Müdürlüğü'ne aıt olan, ancak kurulduğu günden bugüne kadar kira ödenmeksizin Kültür İl Müdürlüğü tarafından kütüphane ve tiyatro salonu olarak kullanılan Kültür Merkezi, Kültür Bakanlığı'na satıldı. Kültür Merkezi'nin tapusu. Vali Hüsnü Tuğlu tarafından Defterdar Vedat Kurtsatan'a..verijdi. Kültür Bakanlığı, Kültür Merkezi için Çanakkale Özel İdare Müdürlüğü'ne 8 milyar 750 milyon lira ödeme yaptı. Kültür İl Müdürü Mustava Sevim. bu satışın gerçekleşmesinden sonra, Kültür Merkezi'ndedaha çok etkinhk gerçekleştirileceğini söyledi. Sakıncah Piyade Konya*da KONYA (AA) - Ankara Sanat Tiyatrosu, Uğur Mumcu'nun "Sakıncah Piyade" adh oyununu çarşamba günü Konya'da sahneleyecek. Rutkay Aziz ve Metin Balay'ın yönetmenliğinı yaptığı oyunun şarkı sözlerini Çiğdem Talu yazdı, müziklerini Timur Selçuk yapü. Oyun. Devlet Tiyatrosu Salonu'nda sahneye konulacak.