Katalog

-10 ŞUBAT1992 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA 15 KIŞLALININKONUĞU BÎLSAYKURUÇ KÎT'ler yok olsun demek yanlışf ktisatçı Prof. Bilsay Kunıç, Ankara SBF öğretim üyesi. 1978 öncesinde CHP Planlama Bürosu'nu yöne- tirken, en yakın yardımcılan Işın Çelebi ile Dr. Mehmet Kabasakal idi. 1978 başında Ecevit başbakan olunca, bu en yakın danışmanını da DPT'nin başına getirdi. "Çiller paketi" ne gibi sonuçlar doğurabilir? Enflasyon düşecek mi? Sanayi yeniden büyüyecek mi? Devletçilik, KtT'ler ve planlama artık devirlerini tamamladılar mı? Bayar'ın, Demirel'in, Özal'ın iktisat bilgileri; buna karşılık, İsmet Paşa ve Ecevit gibi solcu başbakanlann iktisat bilmedikleri iddiası ne ölçüde geçerlı?.. DPT'nin eski müsteşan Bilsay Kuruç, bu konulardaki görüşlerini yazanmız Prof. Ahmet Taner Kışlalı'ya anlattı. KIŞLAL1: Kamuoyunda "ÇiUerpaketi"olarak adlandm- Uuı ekonomik önlemlerin sonucu üzerinde iyimser misiniz? KURUÇ: Son 10-15 yılda, hep kapalı devrede hazırla- nıp herkesi şaşırtacak önlemlerin alınmasıyla iktisat poli- tikasının yönetimi yürûdü. Fakat bu seferki yaklaşım, böyle içinde saatli bombalar olan bir paketi açmak değil. Amaç, iyi bir koordinasyonla, ekonomiyi kabil olduğu kadar başanyla yönetmek. Hukukta mükemmellik esas- tır, ekonomide ise mükemmele erişilemez. Ekonomide en iyi yönetim, iyi bir koordinasyondur. En azından planla- ma, maliye, Hazine ve Merkez Bankası'nın bir koordi- nasyon içinde yönetilmesi lazım. Bu 1980'lerde, bence yanlış bır şekilde, bir adamın iki dudağı arasından çıkan sözlerle yapıldı. Şimdi bu paketle, iyi bir yönetime doğnı adım atılmış oluyor. Eğer sorumluluk ve koordinasyon getiren bu çerçeve becerilebilirse, politikanın ilk adımı amacına ulaşmış sayılır. KIŞLALI: Eşgüdüm sağUuup ekononü daha iyi yöneti- tince enflasyon düşecek mi? KURUÇ: Tabii koordinasyonun birinci amacı enflas- yonu düşürmektir. Enflasyon, ANAP iktidarlarının son yıllarında yüzde 60'lık bir platoya oturdu. 1991'in seçim harcamalanyla bu oran yüzde 70'lerin ûzerine çıktı. Bu eğilimi durdurabilmek için başlangtçta kamu mallarının fiyatlannı arttırmak zorundasınız. Arabada üçüncü vi- tesle giderken, o vitesin kaldıramayacağı kadar gaz ver- mişseniz, önce o gazın gereği dördüncü vitese çıkmanız gerekir. Motoru rahatlatabilmek için bu şarttır. Sonra vitesi küçültüp hızı azaltırsınız. Ocak aymda görülen fi- yat artışlanndaki eğilim, şubat ve mart aymda da devam edebilir. Fiyatlar yüzde 80'in biraz daha üstüne bile çıka- bilir. Eğer ekonomi iyi yönetilirse, nisandan itibaren enf- lasyonda düşme normaldir. Böylece enflasyon, yıl sonu- na kadar yüzde 60'a inebilir ve bu başan olur. KIŞLA LI: Bupaketin ekonomiyi büyütme şansı nedir? KURUÇ: Onu konuşmak için vakit henüz erken. Çün- kü enflasyon düşürülemezse, ekonomiyi büyütme göre- vini üstlenecek olan yatınmcı işini yapamaz. Enflasyon ikinci yıl sonunda yüzde 50'nin altı- na inmelı kı yatı- nmcı fiyatlara istikrar geldiğine inanabilsin ve ya- tınm yapacak ce- sareti bulabilsin. Bir yandan da vergi indirimleri ve çeşitlı kolay- lıklarla yatinmcı- yı teşvik etmek lazım. Özellikle de sanayici, ola- bildiğince destek- lenmeli. Ama ben kamu kesimini de boşlamıyorum. Aksi takdirde, bir boksörün tek ko- lunu bağlayarak döğüşmesi gibi olur. Sahip oldu- ğumuz bir ola- naktan niçin ya- rarlanmayalım? KIŞLALI: Oy- sa şimdi, KÎT'- lerin tasfiyesi için yoğun bir baskı var. Yüksek enf- lasyonda KİT'- lerin önemli payı olduğu görüşü yanlış mı? KURUÇ: Kamu açıklan iki yerden kaynaklanır. Birisi bütçe açığı. ötekı de KİT açıklan. Yapılan hesaplara gö- re bütçe açığı bugün GSMH'nin (gayri safı milli hasıla) yüzde 8'i mertebesinde. KÎT sistemi ile birlikte bu, yüzde 12'yi buluyor. Bu açıklar kapatılmadan enflasyonun yüzde 60ın altına düşemeyeceği ıddiasında doğruluk pa- yı var. Ama buradan kalkarak "KİT sistemi tümden yok olsun" demek yanlış. KIŞLALI: özelükk de uluslararasıfinans çevreleribun- da tsrarh. KURUÇ:_Dünya Bankası'nın, henüz açıklanmayan iki ciltlik bir KİT raporu var. tki ay önce çıkmış olan o rapo- ru ben okudum. Bir tür yıldınm harekâtı ile iki yılda KİT sistemini yo ketmeyi öngörüyor. Bazılan satılacak. Satıl- ma şansı olmayanlar kapatılacak. PTT, TEK, DDY gibi birkaç tanesine de şimdilik kerhen katlanılacak. Bu ger- çekleşirse, Türkiye iki yılda 7 milyar dolarlık bir yüke katlanmış olacak deniyor. Eğer bu yapılmazsa, karşılaşı- lacak olan yükün 19 milyar dolar olacağı öne sürülüyor. Bu dehşet senaryosu, çok aynntılı bir rapora dayanıyor. Son 10 yılda bütün devlet hesaplan IMF ve Dünya Ban- kası'na açıldığı için özellikle KIT'lerin fınansman tablo- lan üzerine kurulmuş. Yalruz rapor, KİT'lerin 1985'ten bu yana olan durumunu inceliyor. Oysa KİT'ler 1985'ten bu yana bozuldular. KIŞLALI: Niçin 1985'ten bu yana? Kötü yönetimden mi? KURUÇ: Tabii esas olarak kötü yönetimden. Finans- man tablolan gösteriyor ki adeta bir batırma çizgisi iz- lendi ANAP tarafından. Yönetim kurullan, işin ehli olmayan insanlarla dolduruldu. KİT'lerin sağlığa kavuş- tunılması gibi bir amaç ise zaten gözetilmedi. Kârlıbkla- n, özel sektörünkinin yansına kadar düştü. Ama rapo- run önerdiğı yıldınm harekâtı, bence ekonomiye büyük bir istikrarsızlık getirir. Böyle bir baskıyla karşı karşıya olan hükümetin çok önemh bir KÎT araştırması yaptır- ması lazım. KIŞLALI: Siz ekonomide devletçiliğin, özellikle de KÎT sisteminin işlevinin tamamlanmadığına inanıyorsunuz. KURUÇ: 1975'e kadar, KİT sistemi, ileri teknoloji ve toplumsal hizmet amacını kârhlıkla bağdaştırmış bir sis- temdir. 75'ten sonra zararlar başladı ve 85'ten sonra da bugünkü noktaya geldi. Ama ileri teknolojiyi yakala- ma konusunda da kârlılık konusunda da unutulan çok şey var. KIŞLALI: Birkaç örnek verebiHr misiniz? KURUÇ: örneğin Türk Hava Kurumu uçak imal ederdi. 1947'lerde Türkiye Danimarka'ya 8'er kişilik yol- cu uçaklan sattı. Uçak yapma işi 1950'de MKE'ye geçti. "Lğur" tıpi eğitim uçaklan Milli Savunma için yapılırdı. Bunların motor gövdesi dışında her şeyi, dizaynı fılan MKE'de yapılıyordu. Son parti olarak yapılan 56 uçak- Dünya Bankası'nın, henüz açıklanmayan iki ciltlik bir KİT raporu var. tki ay önce çıkmış olan o raporu ben okudum. Bir tür yıldırım harekâtı ile iki yılda KİT sistemini yok etmeyi öngörüyor. Bazılan satılacak. Satılma şansı olmayanlar kapatılacak. PTT, TEK, DDY gibi birkaç tanesine de şimdilik kerhen katlanılacak. 9 tan 4 tanesi hediye olarak Ürdün'e verildi ve uçarak gitti- ler. Ama Amerikan yardımı başlayınca bu üretim durdu- ruldu. 1961'de Eskişehir'de dizel lokomotif motorlan fabri- kasında yapılan Devrim otomobili de ilginç bir örnektir. İlk denenmesinde benzin konmadığı için yürümeyen bu otomobilin seri üretiminden vaz geçilmişti. Ama yürü- mediği söylenen bu otomobil, 3-4 yıl öncesine kadar, onu imal eden fabrikanın müdürünün makam arabası olarak çalışıyordu. KIŞLALI: Bugün asılüzerinde durulan "kârhuk "konu- su. KURUÇ: Örneğin Türkiye Demir Çelik'in 1958-60 arasındaki yıllık kan 50 milyon liradır. Düşünün, o tarih- lerde yıllık GSMH ise 50 milyar liraydı. "KİT'ler siyase- tin bozmasına açıktır, onun için kapatalım" dersek, önemli bir şeyi gözden kaçınnz. Çözüm, KİTleri orta- dan kaldırmak değil, bu işin çaresini siyaset dünyasında bulmak olmalı. Dediğim gibi KİT'lerin kârlılığı 1975'e kadar sürmüştür. Üstelik "zarar eden KİT'leri satalım" diyenler; çimento sanayiinin en kârlı beş fabrikasını 1985'ten sonra 110 milyon dolara Fransızlara sattılar. Fabrikalann yeni sahipleri de kân arttırmak için çimen- tonun katkı maddesini arttınp malın kalitesini düşürdü- ler. Eğer dünyada hakikaten teknolojiye ve işbilgisine eriş- mek istiyorsak, yeni KİT kurabilme olanağını elimizde tutmamız lazım. Fransa bile iki ay önce, Siemens mode- liyle yeni KİT kurmaya başladı. Fransa ki AT üyesidir. Yeni KİT'ler kurmasının nedenı, Avnıpa ve dünya ça- pında ileri teknolojiyle rekabet edebilmektir. Dünyada teknoloji ilerlediği ve büyük ölçekli ışletmeler gerekli ol- duğu sürece, KİT'lerin varoluş gerekçesi ortadan kalk- maz. Ama, her fırma için olduğu gibi KÎT'ler arasında da kapatılacaklar, devredilecekler, satılacaklar olabilir. O ayn konu. KIŞLALI: Tekrar ekonomikpakete dönmek istiyorum. Bir yanda enflasyonu düşürme, 5te yanda ise son yıllarda daha da bozubnus olan gelir dağıhmı- nı dü'zeltme hedefi var. Bu iki hedefe birlikte yaklaşmak ne ölçüde olanakL? KURUÇ: 1973'- ten bu yana, devle- tin yaptırdığı bır gelir dağılımı araş- tırması yok. 80'- lerde yapılmış bir araştırmanın, çok çarpıcı ve çarpık sonuçlanndan do- layı hasıraltı edil- diği anlaşıhyor. Çok cıddi bir gelir dağılımı araştır- masına dayan- mazsanız, sosyal polıtıkalannız an- cak elyordamı ile oluşabilir. Tür- kıye'nin elyorda- mı ile kaynak tah- sis etmesi ise büyük bir ısrafde- mektır. Hangi ge- lir gruplanna kaynak aktaraca- ğınıza karar vere- bılmek ıçın hangi- lerinın ne ölçüde geride kaldıklannı görmemiz lazım. Hangisi verimlili- ğinin karşıbğı ol- maksızın rant elde ediyor? Hangi bölgeler arasında ne kadar farklıhk var? Politika kararlan için bunlan görebil- memiz lazım. KİT ve gelir dağılımı araştırmalanna ek olarak, bir de iş- sızlik araştırması yaptırmak gerekır. İşsizlığın 80'lerde kes- kinleşen binnci yönü, genç insan işsızhğidir. İkincisi ise yeni yetişen insanlann niteliksiz yetişmeleridir. 1980'lerde askeri yönetimin ve ANAP'ın izlediği politika, Türkiye'yi bir ucuz emek ülkesi hahne getıriyordu. Bu politika, niteliksiz emeği ve gençlenn işsizliğinı doğurdu. Bu yaranın tedavi edilebil- mesı için işsizlığın bütün boyutlanyla ortaya çıkması lazım. Bu yara, işsizlik sigortası ile falan giderilemez. Ancak insa- nın kalite kazanmasıyla gıderilebilir. \ KIŞLALI: Söylediklerinizden, Türkiye koşuUanndaki bir ülkede, KİTİer gibiplanlamadan da vazgeçilemeyeceği sonucunu çıkarabilir miyiz? KURUÇ: Biz, değişmeleri göz önüne alarak, 10 yıl 20 yıl sonrasına yönelik bir stratejik planlama yapmak zo- rundayız. 1980'lerin değişme anlayışı, Türkiye'yi bir ucuz emek ülkesi olarak düşük katma değerli birtakım sektörlerde, basit hizmet sektörlerinde üpetim yapan, ama açıkgöz bir ülke olarak dünyaya bir yerinden çengel- li iğne ile tutturulması anlayışıydı. Bu bugünkü yönsüz- lüğü getirdi. Yönümüzü tekrar bulabilmemiz için sağlam kararlara ve bunun için sözünü ettiğim türden büyük araştırmaya ihtiyaç var. Esnek, stratejik olan bir planla- ma bu verilerden hareketle oluşturulabilir. KIŞLALI: Bayar, Demirel ve özalgibisağcı başbakan- lann iktisat bildtkleri, İsmet Paşa ve Ecevit gibi solcu baş- bakanlann ise iktisattan anlamadıklan yıUardır ısrarla öne sürülür. Siz Ecevit'in de yakın yarduncılanndan biri- siydiniz. Bu sav ne ölçüdegeçerli? KURUÇ: Belki İsmet Paşa'nm bir fazlalığı var. Ama bu isimJerin, ekonominin yönetimi bakımından, birbirle- rinden çok farklı olmadıklannı düşünüyorum. Ekono- miye ilgileri veya ekonomik bilgileri farklı olabilir. Ama ekonomi bilgisine en çok sahip olan başbakanm da eko- nomiyi en iyi yönettiğini dünyaya bakarak söyleyemeyiz. Raymond Bare, Fransa'nın en iyi başbakanı değildi, ama ekonomiyi en iyi bilen başbakanıydı. Ünlü bir iktisatçıy- dı. Eski Maliye Bakanı Giscard d'Estaing cumhurbaşka- nı Bare da başbakan iken iktidan sosyalistlere terkettiler. Geriye, mesleği iktisatçılık olmayan başbakanlann eko- nomiyi nasıl algıladıklan kalıyor. Bu onlann ilgilerine, kendi özel yeteneklerine ve çevrelerindeki kadroya bağh- dır. Tabii bir başbakanı sınayabilmek için en az on yıllık bir döneme bakmak lazım. Türkiye'de sol 1950'den beri iktidara uzun süreli gelmedi ki solcu başbakanlan değer- lendirebilelim. Ve tabii, başbakanların yönetımleri döne- mindeki konjonktürün, yani özel koşullann da başanla- nnda önemli rolü vardır. KİM KİME DUM DUMA BEHİÇAK Hayofı kısaca ozdlersek şşcyk </ğel»fr/z. yavrocuŞum. ', doğarhr, bogdr/er', arabaua bin 'iA kazai/ jeçirirkr ve öfor/er... PİKNİK PÎYALEMADRA HIZLI GAZETECİ NECDETŞEN VlK&YlVE)?, TAL£8Wfl o< OtSAVDİM ÇİZGİLİK KÂMİLMASARACI \ GARFIELD//A/ZX4P7S BLACKIE VVHITE CARLOS TRILLO-ERNESTO R.GARCIA SEIJAS 6ASLANS1Ç54 taz ONA SOM CS2ECE ÇB4CI OA CESIŞIE Ki, ONU TE»ET7iAEJİ KAUE " " GUZEL- , HûBKÜ, GDZIİNE. BULUT BEBEK NURAYÇİFÇTİ Bıldım / 15'inci sayfa