Katalog

CUMHURÎYET/14 DİZİ-RÖPORTAJ 26NİSAN1991 "Sınıf' adlı kitabından ötürü hüküm giyip beşparasız kalan Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin'le birlikte gazete çıkarır Baskılı yıllarda bir Marko Paşa 80 yıllık bir çınar: RIFAT ILGAZ Necati Güngör 1944 yılının başlanydı, Rıfat Ilgaz ikin- ci şiir kitabı olan "Sınıf"ı yayımladı. Dün yanın kanını içen Hitler canavarının sohığu kesilmek üzereydi, ama savaşın kötü etkisi ülkenin üstünde kara bir bulut gibi duruyordu daha. Amansız kışı yine odun- suz, kömürsüz geçirmişti insanlar... Yok- luklara, yoksulluklara göğüs gerilmişti yi- ne. Rıfat Ilgaz'ın tüberkülozdan arta ka- lan ciğerleri iki yanlı su toplamıştı. Rapor- luydu. Evden çıkmaması gerekiyordu. Ama içinin pek daraldığı saatlerde kendisini so- kağa atıyor, bir iki tanıdık yüz anyordu ko- nuşmak için. Yeryüzü bahara gebeydi! O gün yine sokağa çıkıp semt kahvesin- de bir öğretmen arkadaşıyla birkaç saat çe- ne çalmıştı. PertevniyaJ Lisesi'nin önünde aynldılar. Evi yakındı, köşeyi döndü, so- kağa girdi... Birden iki insan, birbirine benzeyen iki karartı Ugisini çekti. Kim olabilirlerdi ki? Oturduğu dairenin üst katında ev sahibinin kızı, uyan işaretleri veriyordu. Durumu an- lar gibi oldu. Biraz da içgüdüsel bir dür- tüyle gerisin geri çekildi sokaktan. Polisle köşe kapmaca "Sınıf" bir ay kadar önce yayunlanmış, üç hafta içinde hemen toplaulmıştı! Gelen- ler, onu tutuklamaya gelmiş olmalıydılar. Su toplayan ciğerleri, hücrenin soğuk be- tonunda ölüme sürüklerdi kendisini! Içgü- düsü yamltmıyordu Ilgaz'ı... Kafasını to- pariayınca, kesin kaçmaya karar verdi. Göz göre göre ölüme gidemezdi! Yetmiş beş gün, fazlası var eksiği yok, polislerle köşe kapmaca oynadı. Onlar ara- dı, o saklandı, kaçtı... Evinden, genç kan- sından, yolunu gözleyen çocuklanndan uzakta... Raporun süresi bitince, devam- sızlık gerekçesiyle işine son verildi. Dünyada faşizmin soluğu kesile dursun, icerdeki gölgeleri hâlâ esip gürlüyor, Ismet Paşa'yı savaştan kaçmakla suçluyorlardı. Ne var ki Ismet Paşa savaş rüzgârlannın ar- tık ters döndüğünü anlamayacak saflıkta değildi. Faşizm, Nazizim ölümün eşigindey- di artık. Tek parti diktatörlükleri sonsuza kadar ülkelerin yazgısına hükmedemeye- cekti! İsmet Paşa, o yılki 19 Mayıs söylevinde, ülkedeki ırkçı-Turancı odakları hedef ala- rak oklarını fırlattı. Bu söylev, birçoklan gibi Rıfat Ilgaz'ın da rahat bir soluk alma- sını sağlamıştı. Gönül rahathğı içinde gidip teslim oldu. Derhal tutuklandı. Çıkanldı- ğı tstanbul 1 Nolu Sıkıyönetim Mahkeme- si'nde bilirkişi raponı lehinde olmasına kar- şın altı aya hüküm giydi! Altı ay sonra hapisten çıktığında öğret- menliği elinden alınmış, "müstafî" sayıl- mışu. Tüberküloz ciğerlerini çökertmişti. Felsefe bölümündeki öğrencüiği de sona er- mişti. Can derdiyle kendini Heybeliada Sa- natoryumu'na attı. Kötü, umut kırıcı gün- lerden geçiyordu. Hastane parasını çıkar- mak için yatüğı yerden yanlar yazıyor, Ba- bıâli'ye uîaştınyordu. Ama bu iş düşündü- ğü kadar kolay olmuyordu kuşkusuz. 1945'in aralık başında hastaneden aynldı- için fırsat kolluyordu. Celâl Bayar-Adnan Menderes ikilisinin başı çektiği eski CHP'li- ler, Milli ŞeFin korkulu gölgesinden kur- tulmaya, kendi varlıklannı göstermeye ge- reksinim duyuyorlardı. tkinci Dünya Savaşı yangını söndürülmüş; Amerika, Sovyetler Birliği'nin kolundan çıkmış, bu kez ona cephe almıştı. Komünizm tehlikesine karşı hür dünyanm jandarmalığını üstlenme gö- revini vermişti kendi kendisine. Bu politik rüzgâr Türkiye üzerinde de et- kisini göstermekte gecikmedi. Soğuk sava- şın kapdan usul usul aralanıyor, komünizm tehlikesinin suçluları aranmaya başlanıyor- du. Suçlulardan biri belliydi: Köy Enstitü- leri'nin kuruculanndan eski Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel'di. Üstat, solcu öğretmenleri korumuş ve kollamıştı, onla- rın savına göre. Bunun en yakın örneği de Rıfat Ilgaz'dı! gaz. Ne garn! Sonuçta, Yücel bu mektubu kendi lehine"olarak mahkemede kullanmış, hakkındaki savları çürütmüştü. Zor du- rumda kalan Reşat Şemsettin Sirer'se göz- lerini kısarak öfkesini bakışlarına yükleye- rek Rıfat Ilgaz'a uzatıyordu işaret parma- ğını! Hem öğretmenlikten hem de sanator- yumdan kovulması anlamına geüyordu bu... Evet, bir kez daha tedavisi yanm kalmış- tı; bir kez daha işsizliğin acımasız yüzüne siirgün edilmişti! Ama insanın kara günler- de de kapısıru çalan bazı dostları vardı. Rı- fat Ilgaz'ın dostunun adıysa Sabahattin Ah'ydi... Aşağı yukan aynı yazgıyı payla- şan, aynı bilinçli serüveni yaşayan, yürek- leri aynı duyarhkla çarpan iki dosttular. Bir de Aziz Nesin, üç... Sabahattin Ali'yi ilk kez 1934'te görmüş- tü Rıfat Ilgaz, Ankara'da. Kendisi genç bir sim'e kadar biraz taban gücü, biraz da iman gücüyle yürüyorlardı. Parti üyesi iş- çilerle tarnşıyor, günün olaylan üstiine söy- leşiyorlardı. tkisinin de yazar olduğunu bi- len işçiler, onlara yeni bir gazete çıkarma- yı önerdiler bir gün. Adı "Marko Paşa" ol- malı, haJkın dertlerini dile getirmeliydi bu gazete. Bu adı öneren de Dokumacı Rıza admda bir işçiydi. önceleyin öneri üzerinde konuşulmuş, bir sonuca bağlanmadan bırakılmıştı öyle- cene. Sonra aynı öneriyle Sabahattin Ali de karşılaşmış ve pek benimsemişti. "Marko Paşa"nın ilk sayısı 25 Kasım 1946'da yayımlandığında, künyesinde Sa- bahattin Ali, sahibi ve sorumlusu olarak görünüyordu. Gerçekten de parayı koyan oydu... Rıfat Ilgaz'sa bu sırada Boğazlı- yan'da bulunuyordu. Atanalı birkaç hafta Rıfat Dgaz 401ı yıUarda luüemi ile kavgasına en zor şartlarda kaülmayı bir görev bilmişti. Rıfat Ilgaz, 6 ay hapis yatıp çıktığı zaman öğretmenliği elinden alınmıştı, "müstafi" sayılmıştı. Tüberküloz ciğerlerini çökertmişti. Felsefe bölümündeki öğrenciliği de sona ermişti. Kötü, urriut kıncı günler geçiriyordu. Hastane parasını çıkartmak için yattığı yerden yazılar yazıyordu. Esat Adil'in partisinde tanıştıkları işçiler Rıfat Ilgaz ve Aziz Nesin'e birlikte gazete çıkarmayı önerdiler. "Marko Paşa" adını öneren de dokumacı Rıza adındaki bir işçiydi. Marko Paşa'nın ilk sayısı 25 Kasım 1946'da yayımlandığında künyedeki sahibi ve sorumlusu Sabahattin Ali'ydi. ğında henüz iyileşmemişti! öğretmenliğe dönmenin yollarını araştırmaya çalışacak- tı... O zaman devlet eliyle yeniden hasta- neye yatabilirdi. O su-alarda Milli Eğitim Bakanhğı'na Re- şat Şemsettin Sirer getirilmişti. Atama iş- Iemini yapacak kurulda da, Halil Vedat Fı- rath vardı. Halil Vedat Bey, edebiyat dos- tu Nahit Hanım'm eşıydi. Onun da etkisiyle Rıfat Ilgaz yeniden öğretmenliğe almdı, Yozgat'ın Boğazlıyan ilçesine atandı. iki ay kadar öğretmenlik yaptıktan son- ra, tedavisi için Tstanbul Validebağ Sana- toryumu'na gönderildi. Yıl, 1946. Cumhuriyet Halk Partisi'nin içinden çıkan bir grup muhaüf, büsbütün yıpranmış olan iktidan köşeye sıkıştırmak O gunlerde basmın gündeminde yer alan Hasan Âli Yücel - Kenan Öner davasının- konusu buydu. Hasan Âli'ye destek Rıfat Ilgaz ciğerlerinin isyanını bastırmak ve onlan iyileştirmek üzere yattığı sanator- yumda, Hasan Âli'nin köşeye sıkıştınlma- sını sineye çekmedi. 1leri sürülen savm ash yoktu. Kendisini öğretmenliğe atayan ba- kanhğın başında Reşat Şemsettin bulunu- yordu. Tam tersine, Hasan Âli'nin yöneti- mi sırasında "müstafi" duruma düşürül- müştü! Durumu bir mektupla Yücel-Öner davasma bakan mahkemeye bildirdi. Böylece Hasan Âli'yi kurtarmak uğnına kendisini okkanın altına atıyordu Rıfat II- ozan, öteki biraz daha ünlü bir yazardı. Ayaküstü tanışmışlardı, o kadar... Onu da- ha yakından tanıdığında takvimin ibresi 1945'in üzerindeydi. Esat Adil Müstecap- hoğlu'nun evinde karşılaşmışlar; dostluk- lan, Sabahattin Âli'nin ölümüne dek sür- müştü. Sabahattin Ali, Rıfat Ilgaz, Aziz Nesin'- den söz açıp da gündeme "Marko Paşa'- 'yı getirmediniz mi, olmaz, mozayik eksik kalırdı. Rıfat Ilgaz, "Suııf" kitabından ötürü hü- küm giyip de işsiz güçsüz ve de beş parasız kaldığı gunlerde Aziz Nesin'le birlikte Esat Adil'in partisine gidip geliyorlardı. Parti bi- nası Taksim'deydi. lkisi de para bakımın- dan "ril" olduklarından Babıâli'den Tak- geçmiş gecmemişti. Aziz Nesin imzalı bir mektup aldı, bir kucak da gazete... Bu ga- zeteleri satması isteniyordu. Ilgaz, Türkçe öğretmenliğinin prestijini kullanarak bir ki- tapçıdan rica etti satmasmı. Kitapçı Muhit- tin Efendi pek umutlu değildi, ama Rıfat Hoca'yı da kırmak istemedi. Yirmi beş adet "Marko Paşa"yı bırakıp görevli olduğu okula gitti. Akşam olmamıştı daha o gün. Muhittin Efendi soluk soluğa okula geldi, "Aman" diyordu, "Aman Hocam, gelecek sayıyı bi- raz fazla göndersinler!" Okuryazar insan sayısının oldukça düşük düzeyde bulunduğu bir Orta Anadolu ka- sabasında Sabahattin Ali'nin "Marko Pa- şa"sı birkaç saat içinde kapışılmıştı. Yıl, 1946. • f Muhalefet görevi Celâl Bayar gibi Atatürk'ün başbakan- hğını yapmış eski bir komitacının, Adnan Menderes gibi bizzat Atatürk tarafından Meclis'e sokulmuş eski CHP kodamanının büe MiUi Şefe karşı "ölçülü" muhalefet yapabildiği bir ortamda, "Marko Paşa" yazarları gerçek birer halk kahramam su- retinde pala salhyorlardı. Gazete, tek ba- şına bir muhalefet partisi görevi yapıyor- du iktidara karşı. Iktidara meydan rauha- rebeleri kazanarak gelmiş olan koskoca ts- met Paşa'ya karşı çıkmak, onun politika- lannı eleştinnek hiç de azımsanacak bir \ş değildi. Tek parti egemenliğini kırmak is- teyen DP ileri gelenleri, "Marko Paşa"nm yürekli çıkışlannı alkışlamaktan kendilerini alamıyorlardı. tşte bu nedenledir ki 1950 seçimlerinde iktidan ele geçiren Demokratlar, hazırladık- lan hükümet programına "mizah neşriya- tıyia mücadele" maddesi koymayı unutma- yacaklardı. Daha dün Sabahattin Ali'nin yönelttiği eleştirileri alkışlayan Menderes, Meclis kürsüsünden mizah gazeteleriyle mücadele sözü veriyordu yandaşlanna. Haksız da sayıknazdı hani... Mizah deni- len silahın vurucu gücünü yaşayarak gör- müştü! Çok karariar 1948-49 yılları arasında üç ay kadar "Marko Paşa"nın sorumlu müdürlüğünü üstlenen Rıfat Ilgaz'ı yeni mahkûmiyetler bekliyordu! Arûk dilinden düşürmediği şar- kısını söyleyerek katıhyordu yargılamala- ra: "Geçti davalarda ömrüm / thtiyar ol- dnm bugün / Çok karariar dinledim / Bi- karar oldnm bugün..." "Marko Paşa"da yayımlanan kimi ya- zılar dolayısıyla yine hakkında dava açıl- mış, îkinci Ağır Ceza Mahkemesi Başkanı Salim Başol tarafından beş yıl, beş ay, yir- mi beş güne hüküm giydirümişti... Doğru- su ya bu mahkûmiyetler fazla üzmüyordu Rıfat Ilgaz'ı... Çünkü onun, sırtını dayadığı dağ gibi ci- ğerleri vardı! Ne zaman hekhne başvursa, asla yüzünü kara çıkarmıyorlardı! Her baş- vunısunda kapı gibi bir rapor tutuşturuyor- lardı eüne: Ciğerlerinden hastadır! Bu yüz- den hapishanelerdeki adı "Hastaneci"ye çıkmıştı. Olsun... Bu kez yine çıkmıştı dok- tora, bir yıllık hava değişimi raporunu al- mış, Babıâli'nin yolunu tutmuştu... Yeni yayınlar, yeni kovuşturmalar ken- disini bekliyordu, bekletmek, arayı soğut- mak olmazdı! StRECEK RIFAT ILGAZ HABABAM 8IN1F1 80YASINDA RHŞVLTİN AIAMANCAS! Rıfat Ilgaz - YİNE OKURLARIYLA BİRLİKTE! IMZAGÜNÜ •YARIN 27 NİSAN CUMARTESİ . 14.00-19.00 Cumhuriyet Kitap Kulübü Merkez Sergi Salonu, Türk Ocağı Cad. 39-41, Cağaloğlu-İstanbul Cumhuriyet kitap kulübü T A K S I T L E KÎTAPV E R 1 Y O R DILEYEN HERKESE'*> 8 AY VADELİ SEÇKİN YAZARLAR ÜNLÜ YAPITLAR YAYINLARI ^ ^ V CAN Q <32M YAYINLARI • W . Ç1NAR B W VAYINLARI ^ ^fflft rltW*-l ^ S P KITA8EV1 ALTIN b BİLGİ KİTAPLAR YAYINEVl CEM YAYINEVl ONUR YAYINURI @ ÇAĞDAŞ ^ ^ YAYINLARI m RAYEL U WINEVI TOROS YAYINLARI 400 seçme kitap Elden teslim (') Sadece Isunbul İl sınırları içlnde. Blr telefon yeterlı TELEFON : 512 05 05 / 516 7. ÇOCUK TİYATROLARI ŞENLİĞİ (22-28 NİSAN 91) GİRİŞ ÜCRETSİZDİR TAJtlH 1İ NİSAN 1991 PAZAfTESI 23 NİSAN 1W1 14 NtSAN l * n ÇAR^AMSA 25 NİSAN 1 26 NİSAN CUMA SAAI 27 NtSAN 1V«1 CUMAITESI 2* NtSAN 1M1 PAZAt — H A M İ Y I MLEtTVIöltUl SAHNESI- TÜ*?K TICABfr BANKASt -DAĞ DENtZE KAVUSTU- -AÜ HE TİMTO$- »co« " M M M ARKADASIM TOK" 5E1IB TlrA.TKOSU COCUK ~rfTH f AN' 5EH»? IIYATKOSU COCUH «UK$IYE«tE»i -PfT» PAN" — FATtH tESAT NUM SAHNESI — Dll »BIA COCUK IHAI8OSI, ÇEKMGE BMt SIÇBA» 1DH ABIA COCUK TKATSOSU çtm»Gt »ı» SK;«A« ' j H t IlCABfl ?AN«.ASI DAĞ DENİZE KAVU$TU " - USKUDAK M.CİLAL SAHNESI — AflCADAS COCUK T'YATPOSJ • A Y1NIN f ENDİ AVCIYI YPNDİ" AKAOAS COCUK IKMHOSU • AYININ FENDİ AVCIYI YENO4" 'ÜKK riCARE' 3ANKASI "OA& DENİZE KAVUSTU" 8AtlS OY "AÜ IIE TtMTOS" L HAIK KUTUPHANES1 OY -MNOKYO" İL HALK KUTLJPMANESI -HNOICYO" IIVATBO ElEtE CCCUK •|»»TBOSU ALADOİNİN SİHHHİ LAMBASI" T tAIBC - EL' : O r L K TlYA'öOSU ALADDIN IN SİHIRLI IAMSASI " Stms IIYAIKOSU -1AKIS «E»VANI~ iAB'VER MAtK E M COCüK TIY AYININ FENDİ AVCJYI YENDİ" ZIIÎAA- BANKASI cocu« -OtMANDAKl SIR" 5AHINİEÜ COCUK KOBO5U SABIYE8 HAIK E M COCUK TIY OOZAM- if-l« IIYAIKOStJ «UtUDA «AHAT DU* " T IYATRO I N S A N -GUVfRClNliR DOSTTUK" — KADIKOY HALDUN TANEK SAHNESI — 5AR1YEB MALK E M COCJK TIY ••GOZART" KOCAEU KÜIUB IırAIBOSU MASAL BAHÇESI' Sf M* -HAIBOSU COCUK KUBS "HENSEL M.E GtETEl" ARKADAS COCUK IIJATBOSU "AYIMN HNDİ AVCIYI YENOt' TI>AT»O HE1E COCUK IUAIRO5U AIADDİNİN SİHİRÜ LAM8ASI • BABIS Oy ONCJLAB1 ' Ali IIE TIHTO5- KARTAt SANAI iSllG -DOsnuK sA«ıasi" SEHIS 'HA'İOSUCOCÜK KIJR5 PET€« PAN" KARIAL SANAT (SltC- • DOSTLUK ŞARKISI KOCAELI BÖlGE IIYAIROSU -AU H.E VEU'NİN SİHİRU SANCHGI 5EHIB T uATROSJ -MAVİ MASAl' İL HAL< HLJTlJPHANESl OYUNCULARl •rtNOKro" AİK KUfU •HNOICYO- 5 İ H * HYATRO5U COCUK KUBS -HENSEL ttE GCETH " TEVFIK GEIEN8E COCUK IIYAIBO5U "MUTLUIUK ADASI- SEHIR IIYA'ROSU KIÜMIZI PAtUCLAB' KASTA BElEDIYESı COCUK n» 'AYININ FENM AVCIYI YENDİ" Tirebolu'dan aldığjm nüfus cüzdanımı, SSK kartımı kaybettim. Hükümsüzdür. HASAN AYDIN NOfus cüzdaumı kaybettim. Hükümsüzdür. MÜLKİNAZ BAĞRIYANIK SOSYALDEMOKRAT HALKÇI PARTİ YEREL YONETIMLER KURULTAYI 27 - 28 Nisan 1991 SELİM SIRRI TARCAN SPOR SAIONU ANKARA İL GENEL MECLISLERİ • BELEDİYELER İL VE İLÇE YÖNETİCİLERİMİZİ BELEDIYE BAŞKANLARIMIZI İL GENEL MECLİSİVE BELEDIYE MECLİSİ ÜYELERİMİZİ KATILMAYA VE KATKI YAPMAYA ÇAĞIRIYORUZ MERKEZ YURÜTME KURULU SOSYALDEMOKRAT HALKÇI PARTİ SHP KADIKÖY İLÇESİNDEN DUYURU 26.4.1991 cuma günü Caddebostan Maksitn Gazinosu'nda düzenlemiş olduğumuz yemekli gece, 155.1991 çarşamba günü aynı yerde yapılmak üzere ertelenmiştir. Saygıyla duyururuz. İLÇE BAŞKANLIĞI