Katalog

Cumhuriyet Sahibi: Cumhuriyet Matbaacılık ve Gazetecılılc Turk Anonım Şırketi adına Berin Nadi • Murahhas Uye Emine Işaklıgü 0 Genel Yayın Mudurır Hasan Ceraal, Yazı Işlerı Mudunı Oka> Gonensin 0 Haber Merkezj Mudürü Yalçın Bayer, Sayfa Dıizenı Yönetmenı Ali Acar 0 Temsılaler ANKARA Ahmel Tan, İZMİR Hiktnel Çetinkıya, ADANA Çetin Vığenoglu Iv Pohuka Cdal B*jbng>ç, tstanbul Haberlen Şeoa; Kalku, Ekonomr Mcnl Timer, Dış Haberler Ergun Bslcı. Iş-Sendıka Şukran Ketcnd, Kullur Cdal Uster, Eğıtım Geacay Şa>lan, Yurt Haberlen Necdrt Dognıı, Spor Danışmanı Abdulkadır Vucctnııı, Dızı Yazılar ktran Çalışkan, Arajtırma Şahıs Alpav Duzeltme Abdullah YazKl 0 Koordınaıor Ahmel Konılsan 0 Malı Işler Ertrf Erknl 0 Muhasebe Buienl ta«r 0 Bütçe-Planlama. Sevgı Osmanbeşeogtu 0 Reklam AJS* Tar»o 0 Idare Husmn Gurer 0 Işktme Ondcr Çriik 0 Bılgı-lşlem Naıl İıttl 0 Personel Scvgı Bosuncıoglu Yayın Kurulu Başkan İTfaaB Sflçuk, Oklay Akbal, Yalçın Barer, Hasan Cemal, Hikmet Çetınkayı, Ok»j Gonensm, l gur Mlımcu, Alı Slrmen. \hmel Tan Basan ve Yayan. Cumhunyet Matbaaahk ve Gazetecıhk TA.Ş. TUrkocagı Cad 39 41 Cağaloğlu 34334 Ist PK 246 İstanbul Tel 512 05 05 (20 haı), Telra 22246 Fax (1) 526 60 72 0 Bumlar Ankart: Zıya Gökalp Blv Inkllap S No 19'4, Tel 133 11 41-47, Telex 42344, Fax (4) 133 05 65 0 lnnır: H Zıya Blv 1352 S. l'l, Tel 13 12 30, Tdcx 52359, Fax (51) 19 53 60 # Adan»: tnönü Cad 119 S No 1 Kat 1. Tel 19 37 52 (4 hat), Telec 62155, Fax (71) 19 25 78 TAKVİM. 2 KASIM 1991 Imsak: 5.02 Guneş 6 28 öğle: 11.52 iJcind].- 14.40 Akşam: 17.06 Yatsı: 18.27 8 milyonluk kenttekullanılankalitesizlinyitlerinyarattığıhavakirliliği insansağhğını tehditediyor Kötükömürîstanbııl'u boğacakBüyük tehlîke: Istanbul'da 1990 yılında yapılan ölçümler kış aylarında hava kirliliğinin Dünya Sağhk Örgütü'nce belirlenen "tehlike sımn"mn tam 30 katına ulaştığını gösteriyor. Uzmanlar yoğun kirlilik nedeniyle toplu hastalık olaylarının başgöstermesinden çekiniyor. Sorumsuz kömürcüler: Kömür üreticileri linyitleri ocaktan çıktığı gibi piyasaya sürerek kirlilikte başrolü oynuyor. Oysa kömür üreticileri 200 milyona mal olacak bir 'iyileştirme tesisi' ile daha kaliteli kömür satabilirler. Kolay ve masrafsız kâr etme isteği bunu engelliyor. Filtre taksınlar: Kömür üreticilerinin oluşturduğu GEMAD Başkanı Cemil Ökten, kaliteli kömür ithaline karşı çıkıyor ve hava kirliliğinin önlenmesi için bacalara filtre takılmasını öneriyor. Çevreye duyarlı olduklarını öne süren madenciler kömüre toz kondurmuyor BEHZAT ŞAHİN HÜRRİYET UYMAZ Karakıj kapıda. Kömurler ya- nacak, kalorifer bacalan tüte- cek, havayı yeniden is ve duman kaplayacak. 8 milyonluk Istan- bul kenti yeniden karalaıa bıiru- necek. Ama Istanbul'un havası- nı daha da karartan önemli bir etken var: Kalitesiz linyit kö- mürierL Bu sorun insan sağlığı- nı ciddi olarak tehdit ediyor. Başta Istanbul olmak Ozere birçok büyük kentte hava kirli- liğinin yüzde 89'u "fosil yakıf- lar"dan kaynaklanıyor. Bu ya- kıtlann yıizde 73'ünu ise duşuk kaliteli hnyitler olusturuyor. Istanbul'da 1990'da yapılan ölçümler kış aylarında bazı semtJerde ortalama kükıirt dı- oksitın metrekupte 1776 mikro- gram olduğunu gösteriyor. Bu değer, Dunya Sağhk Örgutu'nce belirlenen "tehlike sınm"nın tam otuz katı. Bazı uzmanlar kötu hava koşulian ıle bırleşme- si halinde bu yuksek kirlilik ora- runın kentlerde "toplu hastalık", hatta "toplu olümler"e yol aça- bileceğıni öne suruyorlar. Kömurculerin bu yönde alı- nan çeşitlı kararlara rağmen Is- tanbul civarında ve Trakya'dan çıkanlan kömürun iyileştırilme- sini sağlayacak 200 milyonluk bir tesisi bir turlü yapmaması da kirli linyit sorununu ağırlaştırı- yor. Bu konudaki sorulanmızı ya- nıtla>r an Istanbul Anakent Bele- dıye Başkanı Nurettin Sözen ise "Hava kirliliği sorununun gun- demlerinde olmadığını ve şimdi- lik linyitlere ilişkin bir önlem al- mayı dusunmediklerini" söyle- di. Meteorolojik veriJer bu kışın çok sert geçeceği yönunde. An- cak aşırı yakıt tüketimine yol açacak bu durum, daha şimdi- den hava kirliliği üzerinde çalı- şan uzmanlan kaygılandu-maya başladı. Boğazıçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsu Mudürü Prof. Dr. Yüksel tnel, önceki yıllarda tehlike sınınnı aşan ha- va kirliliğinin, aşırı yakıt tüke- timiyle bu yıl daha da artarak nefes darlığı, kalp ve kanser gi- bi etkenlerle toplu ölümlere yol açabileceğini söyledi. Tehlikenin boyutlannın sanıl- dığından daha buyük olduğunu belirten Inel, "Dünya Sfl^ük Ör- gütii'niin tehlike dejerierinin onlarca kez östiine çıkan defer- ler boloıiDyor. Bu ölçümler, 'pa- nik olmasın' diye açıklanmıyor. Önffikle İstanbul'da, son yıHar- îstanbul Anakent Belediye Başkanı, kömür sorununun şu an gündeminde olmadığını söylüyor Sözen: Asıl kirlilik egzozdanİstanbul Anakent Belediye Başkanı Sözen şöyle diyor: "Coğrafi koşullar nedeniyle Istanbul'da hava kirliliği tehlikeli boyutlara varmaz. Kömürün yıkanması lazım. Pahalı bir yöntemdir. Bunu devletin yapması gerek, özel sektör bunu düşünmez. Biz bunun yerine doğalgazı getiriyoruz. Benim için asıl önemli olan egzozların oluşturduğu kirlilik. tstanbul Haber Servisi — İs- tanbul Büyükşehir Belediye Baş- kanı Nurettin Sözen bugün için Istanbul'un gündeminde "ko- mür sonınu" olmadığını söylu- yor. Sözen'in bu konudaki gö- rüşleri özetle şöyle: • Istanbul'da kitle ölümleri ölçüsunde kirlilik şöz konusu değil. Hava kirliliği hiçbir za- man tehlike oluşturacak nokta- ya gelmiyor. Bunun nedeni ta- mamen iklim ve coğrafyadır. En kötu hava koşulu bile 12 saatten fazla Istanbul'un ustunde kalmı- yor. • Istanbul'un coğrafyası eğer Ankara ve Bursa gibi olsaydı, fe- laket olurdu. Buna rağmen ön- lem ahnmalıdır. Benim için sü- rekliliği açısından asıl önemü olan egzozlann oluşturduğu so- kaktaki kirliliktir. • Kömür Istanbul'a yakın yer- den geliyor. Baska yerden gel- mesi zor. Onun yerine kömürun yıkanması lazım. Pahalı yön- temdir, ama vardır. Bunun yeri- ne doğalgazı getiriyoruz. • Çöp, ulaşım gibi birçok so- runumuz var. Bu sorunlar ya- nında hava kirliliği, Ankara gi- bi beni korkutmuyor. Kömürü antmak ayn tesis gerektirir. Bu- nu devletin yapması gerek, özel sektör bunu düşünmez. • Maden ocaklarının ruhsat- lan Enerji Bakanlığ^'na bağü. Bakanhğa şikâyetlerimiz oldu, ama hiçbir şey yapamadık. • Şu anda gündemimizde böyle bir sorun yok. Benim ön- celikli sorunlarırn var: Çöp, ula- şım, su, kanalizasyon gibi. Ben kömürle meşgul değıÜm. Ankara'da yasadığı dönemde hava kiruhğinin tehlike sunnnm onlarca kat üzerine çıkmasına karsın, bunun bazen halktan gizlendiğini vurgulayan Büyük- şehir Belediyesi Genel Sekreteri Tnğnıl Erkin ise kükurtlu ko- mur kullanımının yasaklanma- sı gerektiğını söyledi. Kalitesiz linyitlerle beledıyenın ciddi bir uğraşıya girmediğıni kabul eden Erkin, madencılenn iyileştirme tesisi kurmamalannı ise şöyle eleştirdi: "Üreöcfler, kömnrden trilyon- larca lira gelir sağlamalanna kaışın, orünlerini duzeltmek için hiçbir çaba göstermiyorlar. Dü'nyamıı hiçbir yerinde kömür, maden ocağmdan çıktıgı gibi § kulianılmi)or. Bizde ise kömür- f de liretimi arttırmak için geliş- me oldo, ama urtnu iyileştir- mek için hiçbir gelişme olmadı. 'lyi para, kötü parayı kovar' sö- ziı doğrn, ama belediyelerin de bnnlaıia ciddi bir ugrasıya gir- medjgi bir gerçek." Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreteri Erkin'in göruşleri özet- le şöyle: • Bana Istanbul'da satılan kö- mür gibi kalitesiz kömür göste- remezsiniz. İstanbul çevresinde, yuksek kalorüi, özde temiz, için- de yabancı madde ohnayan kö- mur yoktur, dolayısıyla bu kö- mürler savunulacak bir ısınma aracı değildir. Ucuz diye satılır, ama yönetim nasıl ister istemez sokaktaki köftecilerle mücade- le ediyorsa bunlarla da mücade- le etmelidir. ' • Maden mühendisleri dışın- da, kişisel çıkarlanyla hareket eden kunıluşlan addiye ahnıyo- rum. Bir sektönl komrken, do- ğal kaynaklan tahrip etmenin, halkın sağhğıyla oynamaıun sa- vunulacak tarafı yoktur. Çağın değişimine ayak uydurmak la- zım. • En kısa zamanda Enerji Ba- kanhğı'na başvurarak kömurle- rin bu şekilde satılmamasmı ve ıslah edilmesinin sağJanmasını isteyeceğim. tSTANBUL^DA SATILA> KÖMURLER VE DEĞERLER1 Başta Çan ve Ağaçlı kömurlen olmak uzere Istanbul'da satı- lan tum kömurler, insan ve çevre açısından sakıncalı. LJnyrt dnsleri Çan Ağacd Keles Göynük Saray Tunçbilek Kalori değeri 3000-3500 3000-3500 2000-2500 3000-3500 2000-2500 3500-4000 kükirt 3.5 3.0 29 2.0 1.8 1.5 Içerdiği kûl 20-28 15-30 3M0 20-27 15-30 10-20 21 25-30 25-30 30 43 20 KÖML'RDE KALİTE F\RKI — Kış ayları gelince butun kentlerde apartmanlarda ve kuruluşlarda bir komur telaşı başlar. Kimi komurunu >azdan almıştır, kimisi de havalar soğuyunca komurculeri aramava başlar. Tesise, apartraana ya da e>ine kömur alan herkes. kalite sorununu bilir. Tozsuz, i>i yanan kaliteli kömur bulmak başlıbasına bir sonındur. Istaobul'un komur gereksiniminin bu>uk kısmı ise kalitesiz linyitlerle karşılanıyor. Kukurt ve nem oranı yuksek bu tur kömurler hava kirliliğinin de baslıca sommlusu. Hatta bazı uzmanlar nem oranının \uksekligi nedeni)le komure verilen paranın yarısının "suya gittiği" kanısında. Komurlerin ivi- lestirilmesi, İslanbul'da temiz hava soluyabilmek için alınması gereken önlemler arasında. (Fotoğraf: MEHMET DEMİRKAYA) da çarpık kentieşme sonucn bir- biri ardına yapılan yuksek bina- lar, rüzgann öniınu keserek teh- likeyi daha da arttınyor" dedi. Konut ve endüstride; jeolojik oluşumunu tamamlamamış kö- mürlerin ön antundan geçirii- meden kullanılmasının, atmos- fere kukurt dioksit ve kanser ya- pıcı maddelerin salınmasma yol açtığuu beürten înel, "Köknrt- lü kömiir kullanınunın yasak- lanması ya da iyileştirilerek kul- lanıma sunnlması gerek. Kö- miırde tatlı kâr var. Bu nedenk isletmeciler, bernangi bir yapü- run olmadığuMİan, iyfleştirilme- miş kömörleri piyasaya süıüyor- lar. Bu kömürieri tstanbal'a sokmamak gerek. Diger kentler de a>msını uygnlarsa, iyileştir- me zonınlu hale gelir" diye ko- nuştu. Linyit yasağı Önceki yıllarda hava kirliliği- nin yoğun olarak yaşandığı An- kara, Izmit, Bursa gibi illerde düsük kalorüi linyitler il sınırlan içerisine sokuhnuyordu. Bu ille- rin belediyeleri kaliteli kömur it- hal ederek kirliliği büytlk ölçü- de önlerken Istanbul'da beledi- yelenn bu konuda aldıklan ön- lemler kalorifer yakma taümatı yayımlamaktan öteye gitmiyor. İstanbul Buyukşehir Belediye Başkanı Nurettin Sözen, kentte hava kirliliğinin hiçbir zaman tehlike oluşturacak noktaya gel- mediğini savunarak kentin coğ- rafi yapısı nedeniyle sadece kış aylannda yakılan kömürün çok büyük tehlike oluşturmadığmı söyledi. Kalitesiz kömür üreten ocaklarla ilgili olarak "dogaya *arar veriyor" diye Enerji Ba- kanlığı'na basvurduklannı, an- cak hiçbir şey yapılmadığını kaydeden Sözen, belediyenin ta- şıt kaynaklı kirlilığe daha fazla önem verdiğini ifade ettı. Sözen, "tstanbul'un oncelikli sornnla- n arasında hava kirliliği ve kö- mür ithali yok. Ankara, ithal kömör Byguiamasnı başlattıysa bunu Bakanlar Kurulu karan ve devlet sübvansiyonnyta gerçek- leştirdi" dedi. Madenci ne diyor? Buna karşıhk madenciler, ka- litesiz olduğu ve yuksek oranda kükürt, nem ve toz içerdiği uz- manlarca saptanan kömürlenne "toz kondunnnyorlar." Istan- bul'un kömur gereksinmesinin yüzde 94'ünu karşüayan, bu ara- da pek çok kente kömür satan üreticilerin oluşturduğu Genç Madencüer Derneği (GEMAD) Başkanı Cemil Ökten, sektörle- rinde bir depreme yol açacağı gerekçesıyle kömur ithaline kar- şı çıkarken hava kirliliğini azalt- mak için bacalara filtre takılma- sını öneriyor. Kömur ithali ko- nusunda "ölçüla" olunmasını isteyen ve buyukşehir belediye- sınden madenciler aleyhine bir karar çıkmayacağını umduklan- nı belirten Ökten, aylık dergile- ri "Maden"de ithal kömürun de kukurt oranlannın yuksek oldu- ğunu kamtlamaya çalışıyor. ök- ten, İstanbul çevresinden çıkar- dıklan "yuksek kaBteti" kömur- lerinin kükürt oranının "yüzde 0^ ile 1 arasında olduğunu", do- layısıyla hava kirliliğindeki pa- yırun duşük olduğunu öne süru- yor. GEMAD'dan yapılan açık- lamada, Türkiye'de çevreye "en duyarlı ve büimsel bakan" sek- törün madencüik sektöru oldu- ğu kaydediliyor. UINESCO ve tarihi eser • PARİS (Cumhoriyet) — UNESCO'nun 26. Genel Kongresi, devam ediyor. UNESCO nezdindeki Türkiye Büyukelçisi Pulat Tacar'ın Kongre Başkan Yardımcısı ve Profesör Talat Halman'ın UNESCO'nun en yetkili orgaru icra komitesine seçümelerinden sonra Türkiye, eski eser kaçakçılığıyla ilgilenen komitedeki verini bir kez daha muhafaza etmeyi başardı. Hükumetlerarası UNESCO Komitesi diye adlandırılan bu grup, yasal olmayan yoilardan yurtdışma çıkanlan eski eserlerin ait oldukian ülkelere geri verilmesiyle ilgili çalışmalar yapıyor. Katarakta göziçi mercek • JZMİR (Cumhuriyet Ege Börosıı) — Türkiye'de katarakt ameliyatlannda göziçi mercek kullanımımn yaygınlaştığı bildirildi. Ege Üniversitesi Tip Fakültesi Göz Hastahklan Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Gunay Haznedaroğlu, saydamlığını yitiren kataraktın çıkartılarak yerine mercek takıldığını bunun da gözlük ya da lens kullanımını zonınlu kıldığını söyledi. HasankevTin kurtanlması • DİYARBAKIR- BATMAN (AA) — 2000 yıllık tarihe sahip Hasankeyfin kurtanlması için oluşturulan komitenin alacağı kararla, Hasankeyf ve Eminönü belediyelerinin 'Kardeş Belediye' olarak ilan edileceğinin açıklanması, ilçede büyük bir sevınçle karşüandı. Hasankeyf Belediye Başkanı Eşref Basaran, teklifin Eminönü Belediyesi'nden geldiğini, bu karan ilce halkuın büyük bir sevinçle karşıiadığmı bildirdi. ' Şehircilik hizmet ödülleri • İSTANBUL (AA) — 15. Dünya Şehircilik Gunü dolayısıyla düzenlenen 3. Türkiye Şehircilik Kongresi çerçevesinde beş yılda bir dağıtılan şehircilik hizmet plaketlerinin verileceği kişi ve kurumlar belli oldu. Dünya Şehircilik Günü Uluslararası Türkiye Daimi Komitesi tarafından plaket verilmeye layık görülenler arasında, bir süre önce ölen Ankara eski belediye baskanlarından Vedat Dalokay da bulunuyor. Komite, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Murat Karayalçm'a da "yönetim" alanında plaket verilmesini kararlaştırdı. AOF'de sınav harçları • ANKARA (AA) — ÖSYM Açık öğretim Fakültesi (AÖF) öğrencilerinden bu yıl ara ve yılsonu sınavlan için 120 bin lira sınav harcı alacak. Yılsonu sınavlan sonunda başansız dununa düsen öğrenciler, 60 bin lira daha ödeyerek bütunleme smavlanna katılacaklar. AÖFye yeni kaydolan öğrencilerin bu ay, diğer öğrencilerin ise en geç aralık ayı sonuna kadar sınav ücretlerini ödeyerek banka kuponlannı ÖSYM'ye iadeli taahhütlü olarak göndermeleri gerekiyor. Kalitesiz linyit kömürlerinin îstanbuVun havasını kirletmesine karşı uzmanlardan değişik önerilergeliyor 6 Kömür üreticileri ön arıtma yapabilir' İyileştirme tesisi v e filtre: Kükürt oranı yuksek kömürlerin havayı kirletmesine karşı başlıca iki önlem gündeme geliyor. Birincisi kömür üreticilerinin, ocaktan çıkardıklan kömürü "ön arıtma" denen iyileştirici işlemden geçirerek piyasaya sürmesi. İkincisi ise bacalara filtre takılması. Bu önlemlerle havadaki kirlilik yüzde 90 azalabilecek. tstanbul Haber Servisi — Kış aylannda artan hava kirüliğimn önlenebiunesi için, bir an once kömur üreticilerirün -duşuk kaliteii linyitleri"ni iyüeştirerek piyasaya surmelerinın sağlanması, bu arada konut ve fabrıka bacalanna "filtre" tak- ma zorunluluğu getirflmesi istendı. Uzmanlar, bu Önlemler alındığı takdirde, havadaki duman, is ve karbon dioksit miktarının yuzde 90 oranında azaltılabileceğini söyluyorlar. İTÜ Maden Fakültesi öğretim uyesi Prof. Dr. Orhan Koral tum yurda yayılmış linyit işlet- melerinde, biriketlemeye uygun tonlarca toz kö- mür yığınımn olduğunu beurterek, ülkede çağ- daş bir kömür üretim teknolojisinin geliştirile- memiş olmasırun, hava kirliliğinin yanı sıra, eko- nomik kayıplara da yol açtığını vurguladı. 8 nul- yar tonluk linyit rezervi olan Türkiye'deki kömür- lerin yandan faylasımn kül, nem ve kukurt oran- lannın çok yuksek olduğunu kaydeden Kural, "Komure ödenen paranın yan» suya gidiyor" de- di. Kömürun, değişik aşamalarda kırectaşı ve do- lomit katıJarak, yakılmasıyla, havadaki kükürt dioksit oramnın azaltılabileceğini kaydeden Ku- ral, bir dönem bu yöntemi Ankara Belediyesi- nin uygulamaya çalıştığını, ancak başansızlıkla sonuçlandığını belirterek şunlan söyledi: "Laboratunr ve pflot teas deneyleri, yuzde 2-4 oranında kömüre ilave edilen kireçtaşı ve dolo- mitin, kömürdeki kukurdun ortalama yuzde 50'sini kulde tuttuğunu gösteriyor. Komurlerin birikete dönüştnrulmesi halinde, kireçtaşı komur- le kanştınlabilir. Bir donemde, Ankara Beledi- yesi'nce kömör satın alan şahıs >e kuruluşlara ek olarak kireçtaşı verilmis ve onlardan bunlan har- manlayarak yakmalan istenmiştir. Ancak, veri- len kireç taşlan badanalarda kullanılmıs ve bu iyi niyetli yaklaşım pratikte sonuç vermemiştir. Bu konuda Türkiye Kömür tsletmeleri (TKİ) Ge- nel Müdurluğü bir karar alarak, ülkede satılan kömurûn yüzde 75'ini sağlayan muesseselerinde kireçtasuıın kömüre ilave ederek satümasuu sag- layabilir." İTÜ Kimya Fakültesi öğretim uyesi Prof. Dr. Ekrem Ekinci ise Ankara'daki basansız uygula- mayı değerlendirirken, her soba ve kalorifer ka- zanında kırectaşımn kömürle harmanlanarak ya- kılama^cağını so>ledı. Ekinci, bu yöntemin an- cak "hava basuabüen, ısının istenilen duzeyde tu- tulabildigi aluşkan yatakh yalacdarda" uygula- nabileceğini belirttı. Bu nedenle ulkedeki soba ve kalorifer kazanı standartlannın yeniden gözden geçirilmesi ve pi- yasaya surülen sobalann denetlenmesı gerektiğjni kaydeden Ekinci, kömür kaynaklı hava kirliliği- ni önlemede, merkezi ısıtma sisteminin yaygın- laştırılarak, baca sayısının azaltılmasının da et- kıh olacağını savundu. Ekinci, bacalara filtre sıyıncı takılmasının da bir çozum yolu olduğunu belirtirken, I.Ü. Çevre Sorunlan Araştırma Merkezi'nden Prof. Dr. Fflt- ret Baykut'un, daha 1989 yılında Mahalh' İl Çevre Kurulu'nda, bacalara takılan fıltrelerle, havada- ki is, duman ve kukurt dioksit miktannı yuzde 90 oranında azaltabildiklerine ilişkin acıklama- sına ise dikkat çekti. Uzmanlann, komur kaynaklı hava kırlüiğınin önlenmesi için önerileri şöyle: • Kömür, sıvı ve gaz yakıtlara dönuşturulerek kullanılmalı, • Yakıt olarak inıllamimarfan önce kükürdü gi- derilmeli, • Sabit ve akıskan yatakh yakıcüarda yakıhnası suasında kireçtaşı, dolomit gibi katkı maddeleri kullamlarak oluşan kükürtlü bileşikler tutulmalı. • Kömür yakıldıktan sonra baca gazlannda kükürtlü bileşikler, is ve azot bileşiklerinin tu- tulabümesi için konut ve fabrika bacalanna filtre takılmah. • Baca sayısı azaltılarak baca gazlan "sıyırma- tutucu" yöntemiyle antılmah. Bu merkezi ısıt- mayla sağlanabileceğı için mümkun olan yerle- şim birimlenne, kooperatiflere kamu ve özel loj- manlara merkezi ısıtma şartı getirümelı. • Özellikle kirliliği yoğun olan eski yerleşıme aıt pilot bölgelerde belediyelerce merkezi ısıtma santrali kurularak halka ısı satışı yoluyla mer- kezileşme sağlanmalı. • Çarpık kentleşme önlenmeli, doğal gaz gibi daha temiz enerji kaynaklanna yönelinmeli.