Katalog

19 OCAK 1991 HABERLER CUMHURİYET/3 Savaş uzadıkça Irak'tan Türkiye'ye geçen 'sığınmacı*sayısı artıyor Saddam'dan kaçışAralannda subayların da bulunduğu bazıları yaralı 100'e yakm Iraklının Çukurca-Uludere hattında sınırı geçerelc Türkiye'ye sığındığı bildiriliyor. Yetkililer Irak'tan kaçanların artabileceğini belirtiyorlar. Irak'tan Türkiye'ye kaçış olaylan artarken Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yaşayan yurttaşlar da ikinci büyük göç dalgasım yaratarak batıya gidiyorlar. Göç edenlerden bazılannın evleri soyuldu. ÜMtT ASLANBAY TURAN YILMAZ ERGÜN AKSOY DİYARBAKIR/BATMAN/MİD- YAT — Irak'ın dün sabaha karşı İsrail ile Suudi Arabistan'a füze saldırısı dü- zenlemesinin ardından Irak'tan Türki- ye'ye kaçışlar başlarljen Türkiye'nin gü- neydoğu bölgelerinden batıya göç iyi- ce yoğunlaştı. Magic Box Star l kana- lına dün bir demeç veren Olağanüstü Hal Bölge Valisi Hayri Kozakçıoğlu, "Savaşın başlamasından bu yana (iki gün icinde) Irak'tan Türkiye'ye geten sı- ğuunacılar 350 kişiyi buldu" dedi. Uludere-Çukurca hattından Türki- ye'ye kaçışların son iki günde yoğun- lastığı gözleniyor. Kuzey Irak'a yapıla- cak bir saldın durumunda da binîerce Arap kökenli sığınmacınm kitleler ha- linde Türkiye sınınna doğru ilerleme- leri bekleniyor. Içlerinde subaylann da bulunduğu bir kıstnı yaralı 100'e yakın sığınmacmın, Hakkâri il merkezinde- ki mülteci kampına getirildikleri bildi- rildi. Kaçışların daha çok iki yıl öncc Irak'taki Kürtlerin Türkiye'ye stğındı- ğı Çukurca-Uludere kesiminde olduğu, asker kökenli Irakhlann ise Türkiye1 - ye kaçmak için Habur çayını kullan- dıklan belirtildi. Önceki gün Çukurca yakınlannda Türkiye'ye sığınan 8'i ço- cuk, 2'si kadın 13 Irakh, dün Van il merkezindeki mülteciler kampına ge- tirildiler. Habur'dan da dün üç Irakh asker Türkiye'ye kaçtı. Üçünün de Ha- bur çaymı yüzerek geçtikleri belirtildi. Yetkililer, kaçan askeTİerin sorgularria- lannın sürdüğünü kaydettiler. Bu arada Kuzey Irak'ın Türkiye sı- nınndaki 30 kilometre eninde bulunan tampon bölgedeki Duhuk Zaho ve İmadiye kentlerinde oturan yaklaşık 300 Arap kökenli de savaşın yayılma eğilimi göstermesi üzerine bu kez Tür- kiye'ye sığınmak istediklerini bildirdi- ler. Bu gelişmeler üzerine olası bir gö- çün kitle akını biçiminde gerçekleşme- sini önlemek amacıyla smıra askeri bir- likler gönderilerek önlemler alındı. öte yandan merkezi Cenevre'de bu- lunan Birleşmiş Milletler'in Afet Kur- tarma Koordinatörlüğü (UNDRO) en az 16 bin kişinin Irak'tan kaçmaya ha- zırlandığını, buna karsılık Türkiye"nin Güneydoğu'daki sınır bölgelerinde ya- şayan yaklaşık 3 milyon kişinin batı bölgelerine göç etmekte olduklannı açıkladı. Alman Kızıl Haçı da iki mil- yon Iraklı mültecinin önümüzdeki haf- talarda lran'a kaçmalarımn beklendi- ğini bildirdi. Alman Kml Haç örgütü- ne göre lran'a kaçraaya hazırlanan Iraklıların çoğu Kürt. Bu arada özellikle Diyarbakır'da BBC'yi ya da diğer ülkelerin yayınla- rını alabilen radyo satışlannda patla- ma olduğu ve halen mağaza ve dük- kânlarda bu tür radyolann bulunama- dığı saptandı. Halkın karaborsada 1 milyon Türk Lirası'na kadar ulaşan gaz maskelerinden edinmek için çaba har- cadıklan, yine eczanelerden kimyasal sılahlara karşı kullanılacak ilaçlar sor- duklan, ancak bu taleplerinin de kar- şılanamadığı belirtiHyor. Diyarbakır merkezinde şoförlerin gruplar halinde kent dışına gitmeleri yüzünden laksi sıkıntısı da çekilirken otel ve lokantaların personeünin bir bo- lümü ilden aynldı. Oturduklan eyleri terk ederek batı- ya göç edenlerin evlerinde hırsızlık olaylannm meydana geldiği de bildiri- liyor. Diyarbakır'da bazı evlerin soyul- masının ardından Batman'da da 50*ye yakın eve hırsızlann girdiği öne sürü- lüyor. Emniyet yetkilileri, ev sahipleri- nin bulunmaması nedeniyle kendileri- ne herhangi bir başvuru olmadığını, bu nedenle de soruşturma açamadıklan- nı beliniyorlar. Diyarbakır'daki dükkânlann büyük bölümünün dün de açılmadığı görul- dü. Irak'm İsrail'e füze saldınsında bu- lunmasının haber alınmasından sonra halkın sabaha kadar TV başında ha- ber izledıği gözlendi. Bu arada Sağlık Bakanltğı da olası bir savaşta sağlık hizmetlerinin aksamaması için Diyar- bakır'a 156 sağlık personeli daha gön- derdi. Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yar- dımcısı Sükyman Hatimoğlu, bölgede- ki sağlık ekiplerini >eni ekiplerle tak- viye edeceklerini ve yeni seyyar hasta- neler kuracaklannı bildirdi. Arkadaşı- rruz Osman Yıldız'ın bildirdiğine göre 156 sağlık personeline dün Hekimlere- vi'nde düzenlenen bir törenle gaz mas- keleri de dağıtıldı. önceki gece saat 02.00'de Incirlik'- ten uçakların kalktığı ve Irak'ın İsrail ve Suudi Arabistan'ı füzelerle vurdu- ğu haberleriyle birlikte gazeteciler, Müttefık Basın Merkezi'ne gittiler. Saat 04.30'a kadar Müttefık Basın Merke- zi'ne hiçbir bilgi ulaşmadı. Diyarbakır Havaalanı'nda ve kentin içinde hareket de gözlenmedi. Kent uykudayken ha- berleri alabilenler de gördükleri gaze- tecilere kimyasal silahlardan korunma ve sığınak konusunda biigi sordular. Saat 05.00 dolaylarında ise Müttefik Basın Merkezi yetkilileri, Incirlik'ten kalkan uçaklar konusunda "herhangi bir açıklama yapdmavacağını" yerti ve yabancı gazetecilere duyurdular. Bu arada Güneydoğu'nun sınıra yakın ke- simlerinde Irak ve Suriye televizyonla- nnı izleyenler, bu iki ülke televizyon- larının moral yayını yaptıklannı ve sü- rekli askeri birlikleri gösterdiklerini ha- ber vçrdiler. Amerikalı aileler üssü terk ediyor, halk kasabayı bektiyor Incirlik's Türkleri zorda l^^H «raHSHHf* ÖZGEN ACAR tnciriik'te Türklerin işiettikleri dükk&nlar kepenk kapamıs dnrumda. (Fotograf: Zafer Aknar) Son haftalarda aşamalı olarak Avrupa'daki üslere götürülen Amerikalı aileler yüzünden Incirlik Üssü'nde ani bir terk edilmişlik göze çarpıyor. Kalanlar ise üssün içindeki sığınaklarda gaz maskeleriyle birlikte güvene kavuşturulmuş. Türkler ise hem savaş korkusu hem de ekonomik sıkıntı içindeler. üssünu kurmakla kalmamıs bir de 220 nıetre uzunluğunda bir kovboy kenti oluşturmuşlar. Baskan ile konuşurken tele- fon çaldı ve arayan Kaymakam Sami Dunıkan idi. Şu konuşma- ya tanık olduk: Kaymakam: .... Başkan: Efendim, bildifiniz gibi başlangıcta (2 ağustosu kas- tediyor) bir parti Amerikan ai- lesi gitmişu- 1 6 / 1 7 o c a k geced de yine bazı aileier aynldı. Ka- lanlar ise şu anda üste sığınak- larda ve gaz maskeleriyle konı- nuyor. Kaymakam: ... Başkan: Biûm çocuklara bu imkânlan vermeyince defil oku- la gitrnelerini beklemek, tncir- lik'ten aşrılmalannı bile vadır- gamamak gerekir. İNCİRLİK — Genellikle kov- boy filmlerinde, tozlu bir yolun iki kıyısında kurulmuş bir kasa- ba değişmez bir dekordur. Ba- zılannda şenlik egemendir. Kat kat jüponlann örttüğü etekli, bukle saçh sarışın hanımlar, at- lı kovboylar, sokaklarında çem- ber çeviren Zenci çocuklar gö- rülür. Bazı fılmlerde kaderine terk edümiş, rüzgârın savurdu- ğu otsu biıkilerin yanı sıra gü- neşte bir kapmın yanında somb- rerosu altında pinekleyen bir Meksikalı ile kaderine terk edil- mişlik anlatıhr. Bugün Adana'nın İncirlik ka- sabasında da terk edilmişlik ege- men. Amerikalılar lnciriik'te Ortadoğu'nun en önemli hava Bu indirim sadece siziniçin! Spor giyimden anlayanlar için K-way... Belfe... Luhta... Silvy... Fila... Avrupa spor giyim markalarının ürünleri şimdi Sport & Spört mağazalarında % 15-40 indirimle satışa sunuluyor. Spor ayakkabılar... Eşofmanlar... Anoraklar... Montlar... Rüzgarlıklar... Kayak giysileri... Çanta... Ve basket, futbol, voleybol topiarı... Böyle indirim görmediniz! Sport & Sport Sport & Sport Galteria Galleria Alışveriş Merkezi BIBO318 Ataköy / istanbul Tel: (1)559 99 57 Sport & Sport Osmanbey Halaskargazı Cad. No: 228 Şişli/istanbul Tel: (1)141 14 30 Sport 4 Sport Ş.Bakkal ŞaşkınbakkaiNo.369 Suadiye / İstanbul Tel: (1)385 54 81 Sport & Sport Atrium Ataköy 9. Kısım Çarşısı No: 50 Ataköy /istanbul Tel: (1)5721889 Sport & Sport Maltepe KLMaltepe Mah. No:166 Maltepe/istanbul Tel: (1)371 9517 Sport & Sport Atakule Atakule Tunzm Merkezi Zübeyöe Hanım Mey. 234-238 Çankaya/Ankara Tel: (4) 13917 47 ' Sport & Sport Bodrum Doktor AJİm Bey Cad. 1/B Bodrum Tel: (6141) 7221 MKWAY l I f t LUHTA Ivy FİLA Bu konuyu daha sonra İncir- lik Üssü'nün bir halkla ilişkiler yetkilisine sorduk. Her türlü gü- venliğe sahip olarak Amerikalı asker ailelerinden sadece çoluk çocuk olmak üzere lSOO.kişi kal- mış. Ussün yöresini dolaşırken özellikle lojmanlar bölgesinde ani bir terk edilmişlik dikkati çe- kiyordu. Ağlarla kamufle edil- miş gözetleme kulelerinia ve uçaksavar toplanmn arasından görülen lojmanlann bahçelerin- de 3-5 yaşındaki çocuklara ait ters dönmüş bisikletler, savrul- muş oyuncaklar ve boş salıncak- lar görülüyordu. Ailelerin bir bölümü üs için- deki lojmanlarda, bir bölümü de 100 melrekarelik eyleri 200 dolara (yaklaşık 600 bin liraya) kiralayıp kasabada otururmuş. Türk ve Amerikan çocukları so- kakta birlikte oynarmış, ancak son haftalarda aşamalı olarak bu çocuklar ya Amerika'ya gö- türulmüş ya da son üç gün için- de 3 uçakla Avrupa'daki Ame- rikan tesislerine aktanlmış. Ba- zıları ise ussun içindeki sığınak- lara ve maskelerle güvene kavuş- turulmuş. Amerikalılar üssün tel örgü- lerine paralel giden E-5 karayo- lundan bir demiryolu hemzemi- ne kadar uzanan 220 metre uzunluğunda bir kovboy kent yaratmışlar. İngilizcenin, dola- nn egemen olduğu... Dükkânla- nn adı 'Nejo's, Fatma's ya da Golden Boys-Altuı Çocuklar' gibi melez adlar taşıyan 129 dükkân türemiş bu "Atatürk Caddcsi" boyunca. Bugün dük- kân sahipleri güneşte pinekle- yen, uyuyan Meksikalıdan fark- sız duruma düşmüşler. Bunlardan biri olan derici Se- fer Fırat, "2 ağustostan bu ya- na işler yüzde 90 geriledi. Ame- rikalıiann kimi savaştao kimi le- rorden korkarak gitti. Avrupa- daki uslerden Amerikalı asker turistler de gelmez oldu. Sad- dam, Incirlik'in ocağına incir ağacı dikti..." diyor. Bir F-15 uçağından Havutlu köyünde bir portakal bahçesine (Aim-9) yani (Hedef-9) füzesi duşünce çevrede oldukça önemli bir panik yaratnuş. Ancak hiç kuşkusuz lnciriik'te en büyuk ürküntüyü önceki gece iki filo F-15'in havalanması "İşte Ame- rikaldar ikinci cepheyi actı" kay- gısım yaratnuş. "Bu uçaklar geri dönerken peşlerine takdacak Irak füzele- ri de İncirlik e yağmaya başla- yacak" kaygısı bir paniğe dönüş- müş. Tabii bunların eğitim uçu- şu olduğu 12 saat sonra resmen açıklanmış, ama gelin bunu bir de ğece yansı gürultüyle uyanan (ustelık bu tatbikata alışkın) İn- cirlik'tekilere anlatın. Yanında olduğum sîirece Baş- kan Cumali Kar'a telefon sade- ce kaymakamdan gelmedi. Pek çok kişi, "ikinci cephenin açılıp açılmadığını" en yetkili gördü- ğü belediye başkanına telefonla soruyordu. tncirlik'in nüfusu bugün 7 bin kadan kasabalı, gerisi Amerika- lı-Türk asker ve aileleriyle birlik- te 20 bine ulaşıyor. Incirlikli şimdi eğitim uçuşlarının alarmı ile gerçek bir savaşın sîren ses- lerini ayın etmeye çalışıyor. Çünkü bu konuda deneyimleri yok. Oysa bilmedikleri bir nokta var. Siren sesiyle birlikte Ame- rikalı çoluk çocuk maskelerini takıp gecenin karanlığında sığı- nakîara koştuğunda Türkler de Saddam Hüseyin mantığıyla "Allah büyük" diye koruna- cak... DUN^ADA BUGUN AUSIRMEN 'Kârh Bir İş Uğruna5 Dün saat 13.00 sularında bir dostuma telefon ettim. Sesi çatlaktı, uyku mahmurluğunu henüz üstünden atamamış gibiydi. — Hayrola dedim, yeni mi uyanıyorsun? — Ne sandın dedi, sabah 07.00'ye kadar televizyonun ba- şında CNN'yi izledim. — Bravo doğrusu dedım, gazeteci olduğum halde ben bi- le o saate kadar oturmadım. Dostum daha önce Körfez bunalımındaki gelişmeyi ayrın- tılanyla izlemiyordu, ama savaşı odanın içinden naklen izle- mek ona çekici gelmişti. Çatışma başlayalı dürtyanın dört bir yanında insanlar, oda- larının içine kadar getirilen savaş* CNN'den naklen izleme tutkusuna kapıldılar. Âdeta bir çılgınlık yaşıyoruz. Herkes ar- tık kurmay oldu. Notlar alınıyor, öngörülerde bulunuluyof, hat- ta ayrıntıları bile tam kavranmayan savaş ile ilgili taktikler öne- riliyor. Bu arada CNN savaş yayınının tekelini eline almış kâ- rına kâr katıyor. Eskiden savaşlarda en çok silah satıcıları kazanırlardı, bu savaşta en çok kazanan görüntü satıcısı CNN olacak gali- ba. Görsel bir dünyada yaşıyoruz artık. İnsanlar her şeyi bil- mek değilse de görrnek istiyorlar. Nedenlerini bile tam kav- rayamadıklan bir savaşı görmek onlara hoş geliyor. Görme- dtğimize inanmaz olduk. Galiba inanmak istemediğimtzi de gözlerimizin önüne serseler bile görmüyoruz. Bize sunulan görüntüler ise savaşı bütün boyutlarıyia gös- termiyor. Tıpkı savaş filmteri gibi... Savaş filmteri hep kahramanltğı, yengiyi anlatırlar Milyon- larca dolara patlamış o ölüm makinelerinin havaiarda yıldı- rım hızıyla uçmaları, kuş gibi süzülmeleri, açıkça söyleyeyim savaştan nefret eden beni de etkiliyor. Ben de onları izler- ken bu ölüm aygıtlanna hayranlıkla bakıyor, hünerleri karşı- sında şaşırıyorum. Ama savaşı, gerçek savaşı, yıkılanlan, yaralanantarı, ölen- leri kimse göstermiyor. Ne savaş filmlerinde görüyorsunuz onları ne de CNN'de. Zaten Pentagon bu gıbı görüntüleri de yasaklamış. Pentagon savaşın bir atari oyunu gibi izlenmesini istiyor. ve herkes de bir atari oyunu gibi savaşı izliyor. Savaş artık görüntü satıcılanna kâr getiren bir tüketim mad- desine dönüşmüştür. Eski savaşlar hiç değilse böyle değildi. İnsanlar biraz ög- renmek isteyerek, okuyarak, kafa yorarak ve de ne olduğu- nu biraz olsun düşünerek izlerlerdi savaşları. Eski savaşlann gerekçeleri. her ne kadar yine de çalınan minareye hazırlanmış kılıflar da olsalar, bugünkülerden de- ğişikti. "Haksızlığa karşı koymak", "Kendini savunmak", "İn- sancıl degertere sahip çıkmak", "Yurdu ya da yurdun çıkar- lannt savunmak", "Demokrasiyi korumak", "Faşizmle savaşmak" gibi gerekçeleri vardı eski savaşlann. Hiç değilse halklar, idealler uğruna savaşa gittlklerine ina- nırlardı. Kimse yaşamını bir adam için atmazdı kumar ma- sasına. Kimse, "Saddam senin için ölmeye hazırız" diyen- ler gibi bir adamın kuklası olarak katılmazdı savaşa. Hatta Hitler'i kuzu kuzu izleyenler bile bunu "Büyük Alman ulusu" için yaptıklannı sanıyorlardı, gerçekte öyle olmasa bile. Evet, gerçekte savaşlann çok büyük bir bölümü (kurtuluş savaşları bunun dışında doğallıkla) pis çıkarlar için bile pat- lasa, bu ölme ve öUjürme oyununa ahlaki bir gerekçe bul- maya çalışılırdı. İnsanların vicdanları dolandınlır, bilinçleri köreltilirdi, ama kimse çıkıp da inanılmaz bir sinızm ile "Hayatımın en kârlı işini yapıyorum", "Bir koyup üç alıyorum" diye savaşa katıl- mazdı. Kârlı bir iş için, döviz gelsin diye, bir koyup üç almak için bir ûlkenio gençlerini öimeye ve öldürmeye göndermekteki kokuşmuşluk, ahlaki değer yoksunluğu hiç böylesine açık se- çik gözler önüne serilmedi. Şu anda yaşanan savaşta, en büyük ahlaki çöküntüye, "Hayatının en kârlı işini yaptığını"nı söyleyerek savaşa katı- lan kişinin tarafı uğramış olacaktır. Kârlı bir iş için gençlerini ölmeye, öldürtmeye gönderen bir toplumun uğradığı ahlaki çöküntü, onursuzluk uzun süre si- linmeyecek ağır bir lekodir. KlSA KISA • izrnit Belediye Başkanı Sefa Sirmen, kente belediye hastanesi kurulması için girişimlere baslandığını bildirdi. Sirmen, ilk olarak Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikalan (SEKA) Genel Müdürii Sabahattin Yalınpala'dan SEKA'ya ait Atatürk Bulvan'ndaki bin 500 metrekarelik arsa Üzerine belediye hastanesi yapma isteğinde bulunduklannı belirtti. Yahnpala'run konuyu ilgili yerlere ileteceğini ve gerekli önerilerde bulunacağını söylediği kaydedildi. • Havaların soğumasıyla birlikte lzmir'de bazı ilk ve oıta dereceli okullarda Milli Eğitim Bakanhğı'nuı genelgesine aykın olarak öğrencilerden kömür parası toplandıgı bildirildi. Bazı okullarda aile birlikleri başkanlanmn ders saatlerinde sınıflara girerek öğrencileri, velilerinden 12 bin 500'er lira getirmeleri için uyardıklan öğrenildi. • Buca Bölge Kapalı Ceza ve Tutukevi'nde kaldıklan koğuşun tavanmı delerek toplu firar girişiminde bulundukları öne sürülen 13 siyasi tutuklu ve hükümlü hakkında başlatılan idari soruşturma tamamlandı. 13 siyasi tutuklu ve hükümlüye cezaevi yönetimince 3'er ay görüş ve mektup yasağı cezası verildi. Adli soruşturmanın da tzmir Cumhuriyet Savcüığı'nca sürdürüldüğü öğrenildi. • KültÜT Bakanı Namık Kemal Zeybek, Türkiye Yazarlar Birliği tarafından düzenlenen "Pazartesi Sohbetleri"nin konuğu olacak. Türkiye Yazarlar Birliği Uyeleri ve konuklann sorulannı yanıtlayacak olan Zeybek'in katılacağı toplantı 4 şubat günü Ankara Dedeman Oteli'nde yapüacak. • Sanyer, Beypazan ve Mamak trafolarına irtibath enerji nakil hatlarından bir kısmına, 21 ocak pazartesi günü saat 09.00'dan itibaren sürekli olarak eneTJi verileceği bildirilerek vatandaşlar uyarıldı. TEK Ankara Elektrik Dağıtım Müessesi'nden yapılan açıklamaya göre sürekli enerji verilecek nakil hatlan şunlar: — Tesisi tamamlanan Sanyer trafo merkezi-Nallıhan enerji nakil hattı, Beypazarı çevre hatlanmn, Beypazarı yeni trafo merkezine irtibatı jupılan enerji nakil hatlan, Mamak trafo merkezi, Kayaş enerji nakil hattının, Baştaş trafo merkezi, Asu pompa enerji nakil hattına irtibatı yapılan enerji nakil hatlan. • Malatya Devlet Güvenlik Mahkemesi'ne başvuran bir öğretmen Ceyhan tmam Hatip Lisesi Kütüphanesi'nde Atatürk düşmanlığıyla tanınan Dr. Rıza Nur'un bir kitabmm bulunduğunu bildirdi. Olay üzerine lise yöneticileri hakkında soruşturma başlatıldı. Dr. Rıza Nur'un "Hayat ve Hatıratun" adh kitabında Atatürk ve Mussolini karşılaştırması yapüarak, "Mussolini aile babası, bizimki aileden nefTet ediyor, aile yakmakla tneşgul. Mussolini kadınlara kısa etekleri yasak etti, bizimki herkese medeniyet diye kısa etek giydirdi" deniliyor. • Kamuoyunda Banker Kastelli olarak bilinen Abidiri Cevher Özden, Günaydın gazetesi Almanya muhabiri Atilla Karsan'a hakaret ettiği iddiasıyla açılan davada, 3 ay hapis ve 2 milyon lira para cezasına carptırıldı. Hapis cezası, daha sonra 27 bin lira para cezasına çevrildi. • Bursa Uludağ Üniversitesi'nde "YOK'ü protesto" gösterisi ile eğitim ve öğretira özgürlüğünü engelledikleri ve devlet malına zarar verdikleri gerekçesiyle 10'u tutuklu 17 Öğrencinin yargılanmalanna başlandı. Öğrenciler iddialan reddederken, duruşma ileri tarihe ertelendi. • Çanakkale E Tipi Cezaevi'nde tutuklu bulunan Ali Akgun adh mahkûmu, Dev-Sol örgütü adına öldürdüğü iddiasıyla Levent Aktürkoğlu, tstanbul 2 Nolu DGM'de yargılandı. Aktürkoğlu, Ali Akgün'ü, "Dev-Sol'a ihanet ettiği ve polisle işbirliği yaptığı" gerekçesiyle öldürdüğünü söyledi.