Katalog

CUMHURİYET/6 DİZİ-RÖPORTAJ 9 AĞUSTOS 1990 öre halkının ikinci gelir kaynağı hayvancılık. lObin büyükbaş ve küçükbaş hayvanlan var. Yanık çeltik tarlalannda otluyorlar. Ama onlar da susuz. Su sıkıntısı nedeniyle bu hayvanlar yöredeki tek göletten sulanıyorlar. Oysa gölet çamur gibi. Hayvanlarda hastalık belirtisi başlamış. Toplu hayvan ölümleri kapıda.Çeluk sularna amacıyla kışın nehir suyu aktanlarak olnstunılan Yenikarpuzlu göleti, bugun ancak hayvanlann ihtiyacını karşılıyor. Pis sulu gölet, nayvanlar içta *« tehdit olaşturuyor. (Fotoğraf: Cengizhan Trakya'da çeltik tarlalannın üçte ikisikurudu, Meriç'e10 gün içinde su verilmezse kalan bölüm tarladayanacak Su bitti,^pilav'ın altıyanıyorHabcr Merkezi — Bir zamanlar Meriç var- dı. Çeltik tarlalan uzanırdı Havsa'dan Enez'e, Trakya boylannda. Turkiye çeltik üretiminın yuzde 30*unu kar- şılayan Trakya Menç havzasında bu yıl 170 bın dekar pirinç ekim alanının 110 bin dekarı su- suzluktan kurudu. Kaynağı Bulganstan'da bu- lunan Meriç Nehri'ne 10 gun içinde su salın- maması halınde, yaşam savaşı veren 60 bin de- kar çeltik, tarlada yanacak. Üreticinin terk et- tiği kuru çeltik tarlalannda şimdi hayvanlar otluyor. Çeltik toprağı garip bir toprak. Pirinç ekim alanlan, deniz duzeyinden bir buçuk metre aşağıda. Tuzlu su sızan bu toprakiara elveriş- — . , . _ , , _ , - , . . , li tek ürün pirinç. Acı pirinç sözu boşuna de- „ J 1 ^ k Ö ! 1 ü u s ü ' d e ? l e t l ^ f d ™ , ça&ny0T - ç u k ,»»« hayvmlan var. Yanık çeltik tarlala- masranar karşılıgında açtıklan artezyen ko- tsme, ifekin, bunun neden yapılmadığını bir bir de susuzluk halkası eklenince, Tirk çdtl- ğil. Almten var, deniz tuzu var ustunde. Trak- Ç» ft Ç"» n ÖZ 5>. bankalara olan borçlarının er- nnda otluyorlar. Ama onlar da susuz. Su sı- yulanyla çozum anyorlar. Su bulan ve ürii- t u r ı u anlayamıyor. Ve "400 mflyon lira mas- ği olduruldü." ya köylüsü, umudunu yakıyor çeltik tarlala- telenmesı. faızlenn Jondurulmau, gelecek kıntısı nedeniyle bu hayvanlar yöredekı tek go- nurnı kurtaran uretici, >ok deoecek kadar az. ra na tpsala'da gerçekleştirdigim çeltik Kendı topraklarımız içinde bulunan Erge- \^>eltik en çok su isteyen bir ürün. Meriç havzasında deniz yuzeyinin 1.5 metre altında kalan çeltik tarlalarına nehirden pompalanarak su veriliyor. Her yıl olduğu gibi bu yıl da üreticiye su tutma kapasitesi hesaplanarak "Şu kadar alan ekin" denmiş. Ancak üretici köylüler "birine veren Tann ikisine de verir" diyerek izinden fazla pirinç ektiler. Bu yıl kuraklık bastınnca, üreticinin zaran 50 milyarlara tırmanıyor. A rakya köylüsü şimdi devleti yardıma çağınyor. İpsala'da Yenikarpuzlu Belediye Başkanı Ali Mutlu şöyle diyor: "Devlet dekar başına 500 kilo üzerinden vergi alıyor. Geçen yıla ait gelir vergisi taksitleri ve banka kredi borçları ekim ayı içinde ödenecek. İzinsiz ekim yaptığımız için Ziraat Bankası'ndan üretici kredisi alamıyoruz. Alacaklılar icraya başvurunca intihar girişiminde bulunacak üreticiler çıkacaktırî' nnda. Birine veren Tann Trakya Bölgesi'nde ve Meriç'in yolu üstün- de DSl'nin su pompalama barajları var. Yağ- mur suları dahil çeşıtlı kaynaklardan su tutu- yor, yetmedığı zaman Menç*ten su pompala- yarak çeltik tarlalarına su veriyorlar. Bilindı- gj gibi pirınç, en fazla suya gereksinen ürün. Bu yıl ekim öncesi donemlerde her yıl yapıl- dığı gibi su tutma kapasitesi ölçumleri yapıl- mış, köyluye "şu kadar alan ekin" denılmiş. Üretici ıse her yıl yaptığı gıbı, "Birine veren Tann ikisine de verir" deyip izin verilenden daha fazlasını ekmiş. Oysa Tann artık su ver- letten sulanıyor. Oysa gölet durgun, gölet bir çamur gibi. Hayvanlarda hastalık belirtisi baş- lamış. Toplu hayvan ölümleri kapıda. Az bek- leyın, Ingıltere'ye yetişeceğız. Bızım de "deli ineklerimiz" olacak yakmda. Çağdaş uygar- iığı yakalıyoruz ya... ekim sezonu ıçın kredili tohumluk ve gübre sağlanması bu beklentiler arasında. Alı Mut- lu, "Devlet dekar başına 500 kilo üzerinden vergi alıyor" demekte. "Geçen yıla ait gelir ver- gisi taksitleri ve banka kredi borçlan ekim ayı içinde ödenecek. İzinsiz ekim yapUğımız için Ziraat Bankası'ndan üretici kredisi alamıyo- ~ .. .... ruz. Üreticinin bu borçlannı odemesi mom- t > n gUnlUK u m u t kun değil. Alacaklılar icraya başvurunca, in- Trakya'nın su kurusu yüzü, Turk Dışişleri tihar girişiminde bulunacak ureticiler çıkacak- Bakanlığı'na, devletın sorumlularına çevnli. ür." Kılıt, Bulgar barajlan. lpsala Ziraat Odası tek- Çeltik köylüsüntın yazgısı intihar mı olma- nisyenı Halit Zober. "Meriç'e on gun içinde lı? su verilmemesi dunımunda, henuz kunıma- Yenıkarpuzlu kasabası halkının ikinci gelir nuş çeltik alanlanndan da umut kesilecek" dı- kaynağı hayvancılık. 10 bin buyük baş ve kü- yor. "Üreticiler susuzluk sorununa buyuk Dekanna 700-800 bin lira masraf yapan biz koylulerin maddi kaybı çok buyuk. Bu yara kolay kolay kapanmaz." Nasıl bu duruma gelindı peki? İzinsiz ekim yapan köylünün hali bilindik. Ya kuralına uyanlann kaderı? tpsala'dan sonra en fazla çeltik ekımının ya- pıldığı Uzunköprii ilçesi ureticilerinden lsmet Tekin, Devlet Su tşlen'nden şıkâyetçi. "DSİ kış avlannda Meriç Nehri'nden böl- ge barajlarina (daha once kurulan su pompa istasyonlan) yeterii su pompalamadı. Kış av- lannda nehir suyu kabardığı zaman gerekli su tutulsaydı, o su bugün lpsala çeltik alanlan- nı kurtaracaktı." kunıyor" diyor. "Susuz pirinci kaderiyle baş basa bıraktım. Çekip geldim. İçim kan ağlı- yor." Büyük uretKim'n yüreğı de büyük yanıyor. Uzunköpru Çeltik Fabrikası sahiplerinden AII Tuncel şöyle konuştu- ne Nehri havzasında da 10 bin dekarhk alan kurumuş dunımda. Yenigörece, Kurtbey, B0- yükaltıağaç köylerı de Meriç'i bekliyor. Ama Meriç can çekişiyor. Nekahate girse bile, aç toprağın hangi dilimine yetecek ki? Fabrikatör Ali Tunçel, itham ediyor: "Çeltik uzerinde dort beş kişi buyuk kazaaç "Çdtigin 1985 yılına kadar ithalatını dev- sağlama oyunlan içinde. Bu kişüerin elkri çd- let yapar, ithal pirinçle piyasayı dengede tu- tik üzerinden çektirilmezse, Turk çeltikçUeri tardı. Serbest piyasa ekonomisine geçildigin- olur, bu kişiler de amaçlanna ulaşmış olnr. de, besaba kitaba dayanmayan ithalat yapıl- Geçen yıl fiyatlarla oynadılar. Bu yıl var olan dı. Geçen yıl iyi unın alındı, ancak fıyatlar raa- kuraklığa, Meriç Nehri'ne su salınmama du- liyetin yuzde 30-40 altında tutuldu. 1989 uru- nunnnu onlar yaratblar." nn bu yıl maliyetin altında satüdı. Çeltikçi zor Doğru ya da eğri, işin özeti, bu yıl pirinç dunımda bırakıldı. Bu olumsuz zincire bu yıl pilavı gözyaşıyla kaynayacak. Meriç havzasındaki çeltik alanlan kuraklık sonucu yavaş yavaş ölüme terk ediliyor nlamak gerek, bu toprak çeltıkten başkası- — | M M > ^ - « - ^ - ^ - « _ ^ a gelmiyor kı... M / • V | I • • I I I u k~....,.. Menç kıyüarı çol olacak\*J zunkoprulu uretıcı 3 J 3DSİ'den şöyle şikâyet ediyor: "DSI kış aylarında Meriç Nehri'nden bölge barajlanna yeterii su pompalamadı. Kış aylarında nehir suyu kabardıgı zaman gerekli su tutulsaydı o su bugün İpsala çeltik alanlarını kurtaracaktı!' Susuz pirinci kaderiyle başbaşa bıraktım. Çekip geldim. İçim kan ağlıyor. Turkıye Ziraat Odalan Genel Başkanı Yar- dımcısı Dr. Erol Baraz, arkadaşımız Naim Arabaalar'a susuzluk nedeniyle kuruyan çel- tik alanlanndakı ureücılerin maddi zararının bugünlerde 50 milyar lirayı aştığını, bu raka- mın daha da artacağını soyluyor. tpsala'da, pirinç uretiminin büyük bir bö- lümunün gerçekleştinldiği Yenikarpuzlu ka- sabası Belediye Başkanı Ali Mutlu ise şöyle konuşuyor: "Basın uzun snre çeltik konusunda duyar- sız kaldı ve çeltik iırunu tarlada yandıktan sonra ortaya çıkb. Turkiye'de pirinç ilbalatın- dan büyük vurgunlar yapmayı tasariayanlar mı basını bugıine değin susturdular?" Pilav tabağında vurgun Bu kış, buğusu tereyağı kokulu tane tane pi- lav tabagınıan önunde, şöyle bir durup dü- şunun: O tabakta Turk köylusunun dramı ve pirinç ıthalatçılannın sevinci yatacak. Yenikarpuzlu Belediyesi dertli. Kasabamn çeltik ekımi yapılan 60 bin dekarlık alanın 10 bin dekan belediye arazısi. Beledjyenin en bü- yük geliri ise bu araziden alman kira parala- n. Başkan Mutlu, sözlerini şöyle surdüruyor: "Basın şimdi pirinç ithalabndan vnrgun yapmayı kuranlann rekolte tespitini yapma- ya çıkmış gibi. İlhalatçılar bn rekolte tespit- leri üzerine mi ithal vurgun hesaplannı yapa- caklar?" Sen yazmasan, ben yazmasam, kim yaza- cak gerçekleri peki? Yazgının temel kuralıdır. Bazılanmn kader- sizliği, kimilerinin şans yuvasını yapar. Bazı- ları hep kayıpür, kımileri hep kazanç. Trakya köylusunun gözlerinde öfke ve hüzıin bir ara- da. Başkan Mutlu, "Kimseden şikâyetçi degiliz" diyor. "Çunku sahalanmız çeltik ekim izin alanı dışında kalmakta. Şansımız bu yıl gulmedi. DSİ'ye ait barajlardan sulama taah- hudumuz yok. Dogrudan dognıya Meriç Neh- ri'nin sulanna guvenerek çeltik ekiyoruz. Ya- kmımızda bize cevap verecek baraj da yok. Yo- redeki DSİ barajlan henuz inşaat aşamasın- da. Meriç Nehri'nin suyunu Edirne'den bu ya- na Yunanlılarla ortaklaşa kullanıyoruz. Biz onlardan daha fazla sudan yararlanıyoruz. Çunku biz çeltik ekiyoruz, onlar tahıl. Ama şimdi onlar da bizım gibi susuz. Meriç Neh- ri'nin girdisi Bulgaristan'da olduğu için şim- di butun gozler ve dikkatler Bulgaristan'a çev- rilmis dunımda." Türkiye Ziraat Odaları Başkanvekili Dr. Erol Baraz şöyle diyor: "Meriç havzasında deniz suyu nehre doğru gelmeye başladı. Toprağın zaten deniz sızıntısı nedeniyle tuzlu oluşuna bir de nehrin tuzlanması eklendi. Meriç'ten gelen debi azaldıkça o kadar tuzlanma oluyor ki arazinin tarım açısından yitirilmesi tehlikesi kapıda." NAİM ARABACILAR *?• PİRİNÇ YERİ.NE OT — Kuruyan çeltiklerini hayvnn besiciliğinde kullanmak uzere ot olarak biçiyor çeltik ureticisi. EDİRNE — Enez'den Edırne^e yanıyor çel- tik köylusu. Toprak çöl. GOneş, kızgın bakır bir tabak gibi valazlıyor acı pirinci. Suçlu kim? Cehalet, mutlaka. Kadercilik, bir ölçude. Dev- letin temsilcisı, Uzunköpru Kaymakamı Ay- han Koc; 1990 yıh için DSt'den aldıklan on verilere göre, belirli bir sınıra kadar çeltik eki- mine izin verdiklerıni, ekim ruhsatı dışında ekim yapümamasını, aksi takdirde pirincin ya- nacağını ve dolayısıyla kendilerinin de guç du- rumda kalacaklannı ureticilere çok önceden duyıırduklaruu anlatıyor uzun uzun. Ve "Va- tandaş azami ölçude gelir sağlamak için her yıl olduğu gibi bu yıl da daha fazla izinsiz eki- me yöneldi. Boylece bugunku karanlık tablo karşımıza çıkn" diyor. Meriç Nehri'nin kuruması üzerine Bulga- ristan'dan su isteğinde bulunduklannı belir- ten Ayhan Koç, "Dışişleri Bakanlığı Mıiste şan, Bulgaristan Dışişleri Musteşan'na; va- limiz Bulgar konsolosluğuna konuyu götür- duler. Onlar da "Bu yıl bizim barajlanmız- daki su miktan bu kadar. Gelin goriin. daha fazla ne verebiliriz" biçiminde cevap veriyorlar" dıye surdüruyor. Kaymakama gö- re ruhsatlı olsun olmasın, çeltik milli servet. Vatandaş mağdur duruma düşmesın dıye el- lennden gelen çabayı gösteriyorlar. Gelecek yıllara yönelik olarak onerdiğı çözüm yolla- n, izne bağlı ekim alanlarmın dışına çıkılma- tnası ve daha geniş kapsamlı sulama projele- ri yapılması. Ama bu ilk kuraklık değil ki. Niye bu pro- jeler daha önce yapılmadı? Bu sorunun ya- nıtı kuşkusuz devlet yönetiminin de köyluka- dar kaderci olmasuıda yatıyor. Edirne Vaüsi Ünal ErVan, halen Meriç Neh- ri'nden saniyede 5 metreküp su aktığım be- lirtiyor. Eğer yağmur yağmazsa ve Bulgaris- tan'dan su sağlanamazsa, havzanın aşağı bö- lüraünde kalan tüm çeltik alanlarının yana- cağını ifade ediyor. Erkan'a göre öz kaynak- lardan Meriç Nehri'ni takviye olanağı yok. 30 milyon metreküp su tutma hacmi olan Altın- yazı Barajı'ndan Meriç Nehri'ne su salınma- ya kalkılırsa, bu kez su taahhüt edilen izinli alanlann ihtiyacı karşılanamayacak. Vali Er- kan, "Kış aylarında dolmayan ve dokuz mil- yon metreküp su eksiği olan baraja bu mik- tar, nehirden pompalaria aktanldı" diyor. "Baraj kapasitesi daha fazla olsaydı, kışın da- ha fazla su pompalar, şimdi nehre geri salar, yanan çeltiği kurtanrdık. Ama barajın kapa- sitesi buna uygun değil." Sorun, yalnız kavrulan çeltik, yanan köy- lü de değil. Bu vahşi kurakiığın sürmesi du- rumunda, izinli ya da izinsiz ekim yapılan ve sulanamayan tarlalar, herhangi bir tarıma el- verişh olmaktan çıkacak, tuzlu bir çöle dö- nüşecek. Çünkü... Ve deniz toprağa yüriidü Türkiye Ziraat Odalan Genel Başkanveki- li Dr. Erol Baraz, "Deniz suyu nehre doğru gelmeye başladı" dıye anlatıyor."Toprağın zaten deniz sızıntısı dolayısı ile tuzlu oluşuna bir de nehrin luzlanması eklendi şimdi. Ne- hir agzından yukanya dognı denizsnyu çıkı- yor. Bizdeki Meriç'ten gelen debi azaldıkça, bu kez o kadar tuzlanma oluyor ki, arazinin tanm açısından yitirilmesi tehlikesi kapıda." Erol Baraz, Batı Avrupa'da birçok nehrin çeşitli ülkelerce ortaklaşa kullanımında bir so- run ounadığını belirtiyor. Ama örneğin Yu- nanistan'la biünen koşul ve özelliklenmiz de- vam ettiği sürece, Menç Nehri'ni ortaklaşa kullanmamıan oldukça zor olduğunu anla- tıyor. "Ortaklaşa su knUanımında her iki tarafın da buyuk çıkan var. İki ülke arasında bu or- tak kullanıma ilişkin proje, biünen bazı ne- denler yuzunden uygulanamıyor. O zaman bi- ze duşen. gelen suvu buyuk kapasitede depo- lamak. Pompalama yoluyla birildm, oiduk- ça pahalı bir yootem. Ama İpsala'da daha is- tikrarh bir çeltik alanı, havaya buluta bakma- dan tanm yapabilmek için tek care bu." Ergene, Turk oğlu Turk bir su kaynağı. Biz- de başlayıp bizde bıtiyor. Başı sonu beili. Dr. Erol Baraz, kaynak itıbanyla fazla zengin ol- may^n bu nehrin su debisini, bazı regülatör- lerle (duzcnleyiciler) denetim altına alıp tanm ve diğer su kullanım ihtiyaanın hizmetine ve- rilmesinin şart olduğunu belirtiyor. Tunca, Arda ve Meriç, kaynakları dışan- da nehirler. Edirne'de birleşiyorlar. tpin ucu bizde değil. Bulgaristan, bu üç nehir üstüne on baraj kurmuş. Kuraklık olduğu zaman, "Ee ne yapalım? Bizım koşullarunız da güç" diyorlar. "Olanak yok, rezervimiz yok, yar- dımcı olamayacağız." Pirinç, Turk sofrasının ekmekten sonra ge- len aşı. Pilavdan dönenin kaşığı kırılsın, di- yorsak eğer, önce pilavı kotarmanın kaderci ve yağmurcu ohnayan bir yanıtı bulunmah. Erol Baraz, Türkiye'nin kendi iç pazannı ken- di ternin etmek amacını gütmesi gerektiğine inanıyor. Bunun da yolu çeltiğe su vermek. Çözüm ise sulama teknolojisini yenilemek, akılcı temeüer üstüne oturtmak. "Türkiye'nin kilturel yapısı, var otan gn- dük teknoloji, çiftçinin bilgi duzeyi, ürettiğl pirincin pahalı olmasına yol acıyor. Dünya pi- yasalanna uygun fiyat ayariamalanna girişi- lirse, köylü bunun altından kalkamaz, reka- bete giremez. Bunu devletin başındakiler bü- meli ve yanhş poötikalardan uzaklaşıbnahdır. Eğer sahip çıkılmazsa, organize olmnş Baölı rakipleri karşısında Turk koylusü perişan olur. Devlet olarak çiftçinin soruna için ne ya- pdmıştır?" Böyle diyor Ziraat Odalan Başkanvekili Baraz. Çeltik üreticisimn umudu bir kez daha An- kara'da. Bölgeyi gezen milletvekilleri, borç- lann ertelenmesi, faizlenn durdurulması gi- bi konularda söz vermişler. SHP Edirne Mil- letvekıli Fuat Ercetin, kendisuıin de bulundu- ğu tanm komisyonunda konuyu rapor hali- ne getirerek ışın arkasını bırakmayacağını söy- lemiş. Kredi, faız, izinli izinsiz ekim, akılcı ve ka- derci çözüm önerilerinin bini bir para. Ve çeltiğe su verilebılecek mi?