Katalog

CUMHURİYj DİZİ-RÖPORTAJ 20 KASIM 1990 Çekoslovakya'da bayram bitti. 'Kadife Devrim'pazar ekonomisinin 'sert'yüzüne alışmaya çalışıyor ÇeklerDoğu'da, paralarBatı'daDoğu Avrupa ülkeleh 1989 yılmın odak noktasmdaydı. Bu ülkelerde 2. Dunya Sa- vaşı'nm bitiminden bu yana suren Sovyet denetimindeki 'sosyalist sistemler' peş pe- şeyıkıldı. Gorbaçov'un Doğu Avrupa iilke- lerine 'kendi yollanm seçmeleri' konusun- da yeşil ışık yakması, bu ulke halklarımn başkaldırması ile birleşince "1989 Devrimi" diye adlandınlan olayyaşandı. Totaliter tek parti sistemleri yıkıldı. Doğu Avrupa ülke- leri çok partili parlamenter demokrasi ve pazar ekonomisine geçişyolunda ilerleme- ye başladılar. Ancak 45 yılhk katı bir sis- temden sonra, Batı tipi bir duzene geçiş ko- lay değildi. Bu ülkeler, 1989'dakı büyük coş- ku ve heyecandan sonra bugün hangi nok- taya geldiler, hangi zorluklarla yüz yüze bu- lunuyorlar? 'Doğu Avrupa Ne Durumda?' adlı dizimizde bu soruya yanıt arıyoruz. 1. Eski 'komünist mafya'nın yerini şimdi 'Sivil Forum' aldı. 2. Batı'nın ilgisi ve desteği Körfez ülkelerine kaydı. 3. Azınlıklar sorıınu, her geçen gün daha da büyüyor. 4. Özelleştirme ve toprak dağıtımı için 5-15 yılhk bir süre gerekiyor. 5. Batılılar, çok sayıda gayri menkulü şimdiden 'kapatmış' durumda. 6. İşsizlik ve faşizm tehlikesi Çeklerin en büyük kâbusu. — ı — NtLGÜN CERRAHOĞLU ~ PRAG — Bir yılhk "kadife devrinT'ın yaşamında açtığı oyuğu, Prag'ın "Lidovny Noviny" gazetesinde sekreterlik yapan 23-24 yaşlarındaki Hannah şoyle anlatıyor: "Üniversiteyi duvarın yıkıldığı geçen yıl bilirdim. Ekonomi ogrenimi görüyordum. Devrim, bir anda dort >ıllık oğrenimimi sı- fırladı. Çiınku biz yalnız ve yalnu Mark- sist ekonomiyi ve onun rautlak doğruları- nı beNemiştik. Yani ben dort yıl boyunca bugiin artık yok olan, tum izleri silinen, hiç- bir zaman uygula>ama\acağım bir şeyi og- renmiştim. Ben ve arkadaşiarım, yaşamımı- zın 4 yılını bir anda p«ncereden atmak zo- nında kaldık. Ne mi hissediyonım? Hiç la- nımadtğım yepyeni bir gerçek karşısında du- yalan korumasız bir çıplaklık ve boşluk..." Doğu Avrupa ülkelerinde bayram bitti. iag ayazına ve kar soğuğuna ragmen bir yil önce coşkuyla yollara dökülen ve aevri- min simgesine dönüşen Venceslao Meyda- nı'na mumlar diken kalabalıklann o gurur- lu sevincinden geriye pek bir şey kalmamış. Çeklerin düş kınkhğında pek çok unsur rol oynuyor. Bunlardan ilki "kadife dev- rün"in yerel düzeydeki yapı ve yöneticilerin üzerinde henüz hiçbir etki gösterrnemiş ol- ması. Çekler devlet başkanlığı, hükümet ve parlamento düzeyindeki yönetim değisikli- gini yeterli bulmuyorlar. Yerel düzeydeki es- ki "komünist mafya"nın yalnız isim değiş- tirdiğini söylüyorlar. Gerçek anlamda yerel düzeyde bir güç ağı oluşturan yeni ekiple- rin şimdi "Sivil Forum" adıyla benzer uy- gulamalarda bulunmasından yakınıyorlar. Ikinci büyük düş kınkhğını Batı'nın il- gisinin birden Körfez'e kayması oluşturuyor. Batı'dan buyük bir ekonomik ve siyasi des- tek bekleyen Çekoslovakya, son uç ay için- deki gelişmelerden en çok yara alan Doğu Özelleştirme nasıl olacak? Çekoslovakya Devlet Başkanı Vaclav Havel,başkanlık töreni sırasında. Havel, ülkedeki gayrimenkullerin Batılüara satışını, *aile gümüşlerini elden çıkarmaya' benzetiyor. KİMLİK KARTI ÇEKOSLOVAKYA Nüfus: 15.661.000 (1989) Etnik gruplan Çekler °!o 64, Slovaklar °?9 31, Macar, Alman, Ukraynalı Polonyalı DU: Çekce, Slovakça (ikisi de resmi) Din: Katolik % 65 Başkent: Prag Yönetim şekli: Parlamenter demokrasi Devlet Başkanı: Vaclav Havel •GSMH: 142.5 milyar dolar (1986) Savunma haraunası: GSMH'nin Vo 5.8'i (1985) Kişi başına ulusal gdin 8300 dolar (1984) SSC8 Para birimi: Koruna tthalat: 18.1 milyar dolar (1985) thracat: 18.0 milyar dolar (1985) Günliik gazete dagılımı: 1000 kişiye 280 (1986) Nüfus artışı: °7o 2 Okuryazarlık oraaı: % 99 Dış Haberler Servisi — Prag'daki ikti- dar, kasım ayı sonunda özelleştirmeyle il- gili bir yasa tasarısını parlamentoya sun- du. Bu yıl sonuna kadar parlamentodan geçeccğine inanılan yasa tasansı, 1991 ba- şından itibaren yürürlüğe girecek. Yasa ta- sansına göre büyük ölçekli devlet işletme- leri önce anonim şirketlere dönuştürülecek. Devlete ait olacak olan hisseler, daha son- ra öncelikle Çekoslovak yurttaşlanna ve- rilmek üzere satışa sunulacak. İlk olarak halka ve yatırımcılara açılacak olan şirket- lerin saptanması, kısa bir süre önce Çek ve Slovak cumhuriyetlerinde oluşturulan özel- leştirme bakanlıklan tarafından yapılacak. Hazırlanan yasa tasansına göre Maliye Bakanhgı ile şirket yöneticileri bir araya ge- lerek her b:r satış için özelleştirme projesi ohışturulacak. Projelerde bir bir şirketin ne kadar hissesinin Çekoslovaklara satıla- cağı belirlenecek. Şirket hisselerinin yüz- de 40 ile yüzde 100 arasında Çekoslovak- lara sunulması öngörülüyor. özelleştirme programı başlatıldıgında başkent Prag'da bir borsanın açilması da planlanıyor. lann elinde. Aynca aç kurt gjbi kapıda bekleyen yabancı sermaye de cabası. llke olarak öncelik kü- çük Çek şirketlerine verilecek. Ama Batılı- lar (özellikle Almanlar ve Ingilizler) hızla edinilen bir "Çek dosf'un adına, Avrupa1 daki fıyatlann 10'da, 20'de birine giden çok sayıda gayri menkulü şimdiden satın aldı bi- le. tngilizler kırsal yöredeki etrafı dönüm dönüm araziyle çevrili görkemli, fakat ba- kımsız eski şatolan çoktan kapattılar. Havel'in deyişiyle, biraz "aile gümüşleri- ni satmaya benzeyen" bu özelleştirmeler içindeki en büyük çıbanbaşım, büyük işlet- melerin satışı oluşturuyor. Çoğu Batı'da artık kullanılmayan tekno- lojilerle çalışan eski, büyük sanayiler ara- sında en cazibini "Skoda" oluşturuyor. Çe- koslovakya'nın Avrupa'nın 5. sanayi gücü olduğu 2. Dünya Savaşı öncesi yıllannda es- ki kıtanın sayılı araba endüstrilerinden bi- rini oluşturan "Skoda", ağır vasıta, süah ve araştırma gibi çeşitli yan kollara da sahip bulunuyor ve nispeten yeniden yapılanma- sı kolay bir şirket sayılıyor. Bu nedenle Ba- tı'nın tüm büyük araba fîrmalannın ağzını sulandıran "Skoda", Fransız Cumhurbaş- kanı Mitterrand'ın "Renauh" adına son Çe- koslovakya gezisinde gözterdiği tüm gayret- lere rağmen "Volkswagen"e satılacağa ben- ziyor. Aranılan bir dif er büyük şirketi de "Pflsen" oluşturuyor. Ünlü Çek birasıru Ba- tı'nın tüm bira fabrikaları satın almak isti- yorlar. Ama halen Çekoslovakya'nın en prestijli üretim birimlerinden birini oluştu- ran "Püsen"in çahsanlan, bira fabrikasırun yabanalara satümasını istemiyor ve gereken sermayeyi temin etmeleri halinde şirketin yeniden yapılanmasını kendileri gerçekleş- tirmek ve kendi aralannda hisseyle satışa çı- kartmak istiyorlar. Ne ki büyük boyutlar- daki işsizlik yeniden yapılanma sürecinin is- tenmeyen kaçınılmaz sonuçlanndan birini oluşturuyor. İşsizlik tehlikesi Avrupa ülkelerinin başında geliyor. Körfez krizinin Batı'nın bu ülkelere ayırdığı yardım fonlannı kurutması bir yana, şimdi Çekos- lovakya kendisini büyük bir enerji darbo- ğannm içinde buluyor. Sovyet petrolüne di- ğer COMECON ülketerine nazaran çok da- ha bağımlı olan Çekoslovakya, bu açıdan da gerçek bir çıkmazla karşı karşıya. Ken- di derdine düşen Sovyetler Birliği, bir yan- dan Çekoslovakya'ya petrol arzını yan ya- rıya düşürürken bir yandan da bu enerji kaynağını artık dolarla satmaya haarlanı- yor. Bu durumda Çekoslovakya'nın, 1 Ocak 1991'den itibaren petrol ihtiyacının yansıru Batı pazarından saglamak, Sovyetler'den al- dığı petrole de dolarla ödeme yapmak zo- runda kalacağı anlaşılıyor. Üçüncü büyük düş kınklı&nın temelin- de, özgürlüklerüı kesfedilmesiyle patlak ve- ren Çek-Slovak kavgası yatıyor. Çekoslo- vakya'da yaşayan on milyon Çek ve beş mil- yon Slovak arasındaki gerilim, "kadife dev- rim"den bu yana günden güne büyüyor. Slovak halkının bir bölümü bağımsız bir devlet kurmak istiyor ve Çek Konfede- rasyonu'nun bir parçası olan Slovak hükü- meti de PraR'dan sürekli olarak daha fazla özerklik ve daha fazla bağımsızlık talep edi- yor. Bütün bunlara ülkede yaşayan ve sayı- ları 600 bini bulan Macar azınlığın, Slovak- ya'daki 1 milyon civanndaki Çingene ile ko- münist rejim döneminde Çekoslovakya'ya gelen ve gerçek bir ırkçılık hedefine dönü- şen Vietnamlı göçmenlerin sorunlan ekle- nince, küçük Çekoslovakya'nm ne çapta bir azınlıklar sorunuyla karşılaştığı anlaşılıyor. Aynca Ikinci Dünya Savaşı sırasında ülke- den kovulan 3 milyon Alman da şimdi eski mulklerinin geri verUmesini ya da tazminat ödenmesini istiyorlar. Bütün bunlara Çekoslovakya'nın geçire- ceği ekonomik devrimin ağır boyutlan ek- leniyor. '1%8 Baharı'nın liderlerinden Vac- lav Havel'in danışmanı Jiri Pelikan, "Çe- koslovakya geçen yıl içinde siyasi dönöşii- münü az çok yaptı" diyor ve ekliyor: "Ar- tık demokratik devrimin ikinci aşamasına girdik. Merkezi ekonomi sisleminden kar- ma ekonomiye ve pazar ekonomisine geçi- şi öngören ve yeniden yapılanmayı hedef- leyen ekonomik reformlan içeren bu ikinci aşama, ilkinden çok daha güç, uzun ve acılı olacak. Ticari sektör, küçük restoranlan fa- lan özelleştirmek gene nispeten kolaj ger- çekleşecek. Fakat belli bastı sanayilerin özel- lestirilmesi çok karmaşık bir süreci gerek- tirecek. İşsizlik 1 milyon kişiye dek biiyü- yebilecek. Bizde kimse Balı'daki gibi işsiz- liğe alısık olmadığından ciddi bir sosyal ge- rilim yarataracak bu durum. En buyuk so- runlardan birini toprakların dağıtılması oluşturacak. Komşu Poionya'da köylüler bir süredir topragı işliyorlar. Onlar bu bakıra- dan daha az sonınlu. Çekoslovakya'da ise hiç böyle bir alışkanlık yok ve topraklann yüzde 98'i kolektivize edilmiş durumda. Bü- yük çoğunluk girdüeri nasıl alacağım, ver- gileri nasıl ödeyeceğini, urünleri karşılıgında nasıl ve ne zaman gelir elde edeceğini bil- mediğinden, kooperatiflerden çıkmak iste- miyor. Ekonomik devrimin bu yönü yüiar alacak. Ve beklenen ekonomik dönuşom için en az 5 ile 15 yıl arasında bir zaman süresi geçmesi gerekecek." Ekonomik reform paketinin yasal çerçe- vesi için bile 2 yıl gerekiyor. Bunun için 1 Ocak 1993'e 43 yasa geçirilecek. Fakat şim- diye dek Macaristan ve Polonya'daki gibi küçük çaplı pazar ekonomisi deneyimleri- ne bile girmeyen Çekoslovakya'nın ekono- mik dönüşüm serüveninde, 1991 en büyük kilometre taşını oluşturacak. Önümüzdeki yıl içinde özelleştirmel»ri yapmayı ve yiye- cek ve yakıt dışındaki maddelerin fiyatla- rıyla dış ticaret hadlerini serbest bırakma- yı hedefleyen Çekoslovakya'da para birimi Kuron, içerde konvertibl olacak. Geçen ekim ayında kanunlasan özelleştirme yasası sayesinde, 100 bine yakın küçük ticaret mer- kezi, dükkân, restoran ve otelin özelleştiril- mesine 1 aralıktan itibaren başlanacak. Hü- kümet, önümüzdeki altı ay içinde eski mülk ve miras sahiplerine 1955-59 yıllan arasın- da yapılan devletleştirmelerden önce sahip olduklan gayri menkulleri iade etmeye ça- lışacak. Özelleştirme çabasının bir diğer parçası olarak, ücretlilere çalıştıklan kuru- mun hisselerine sahip olmak ya da yönet- mek olanağı verilecek. Sermaye kimde? Ne ki, 300 bin TL'yi aşmayan maaşlar- dan tasarruf edip hissedar olabileceklerin sayısı sınırlı. Hissedarlığın yolunu açacak ya da müzayedeyle satılacak bir küçük iş- letme sahibi haline gelmeyi sağlayacak ser- maye birikimi, yalnız eski komünist parti kod a manları, döviz kaçakçılan ve orospu- Havel'in en yakın danışmanlarından bi- ri olan Jiri Pelikan, "En büyük tehliktyi de işte bu işsizlik sorunu oluşturuyor" diyor ve ekliyor: '"Baö hep Doğu Avrupa'daki de- mokraüzasyon surecinden, geriye dönüşü olmayan bir süreçmiş gibi bahsediyor. Oy- sa ben bunu yanhş boluyonım. Büyük çaplı işsizlik ve enflasyon gibi sorunlann varata- cağı sosyal gerilim, Çekoslovakya ve diger Avrupa ülkelerinde otoriter tek adam lider- ligindeki milliyetçi, popülist rejimleri sah- neye çıkarabilir. Çekoslovakya'nm sahip ol- dugu (savaş öncesi yülardaki) demokratik gelenek Polonya, Roman> > a, Macaristan ve Bulgaristan gibi diger Dogu Avrupa ülke- lerine nazaran bu teblikeyi bir ölçüde fren- lese de ekonomik reformlann başansıziıga uğraması halinde bizde de bu tip rejimlere doğnı bir egilim olabilir. Nitekim Alman- ya ve ttalya gibi demokratik ülkelerin başı- na 2. Dünya Savaşı öncesinde 'faşizm' be- lasını saran da bu tip sorunlar olmuştur. Hükümetler özgüriük içinde belli bir disip- lini sağlayamamış ve milliyetçi, aşın sağ bir çizgiye kaymışlardır. İşte kamuoyunun il- gisini başka noktalara çekmek için Dogu Avmpa'da da azınlıklar sorununu tutuştu- ran, sınııian değiştirmeye kalkan hükümet- ler, orta ya da uzun dönemde işbaşına ge- lebilir." Ekonomik reformlann başarısızlığa uğ- raması halinde 40 yıldır özlemle beklenen demokrasiden sapmalara, Pelikan gibi dü- şünen çok aydın işaret ediyor. Kimse tama- men inanılırlığını yitirmiş komünist rejime geri dönüş olabileceğini kabul etmiyor. Ama önümüzdeki yıllarda Doğu Avrupa coğrafyasında yan otoriter rejimlerin yeni- den belirmesi olasılığı, bir yaşam boyu de- mokrasi mücadelesi vermiş insanlar için en büyük kâbusu simgeliyor. Y a r n : P o l o n v a Bilgisayaria veya Yabanoıdille DAKTİLO "*T« MUHASEBE bUenlere İŞSİZLİK YOK!.. Gerçekten İŞSİZSEMİZ GELİN KANITLAYALIM !.. Sahasında DÛNYA ŞAMPİY O!\T olan AMPİVON MKTtU) StKMTtB VE ttoÛSKtM tl»4 öğrenebileceğiniz EN KISA SÜRELERDE; MEVZUATIN İZİN VERDİĞİ EN UCUZ ÜCRETLERLE; Hiçbir bağiayıcı ödeme zorunluğu olmaksızın BONOSUZ + TAAHHÜTSÜZ veya ÖNCE ÖĞREN; SONRA ÖDE usulüyle ya da ÖNCE ÖĞREN; SONRA ÇAİIŞ; daha sonra da ÜCRETİ TAKSİTLE ÖDE AİLENE YÜK OLMA, KENDİ KAZANCINLA ÖĞREN secenekleri + her türtü ödeme kolayhkları ve Öğretip İŞE YERLEŞTİRME GARANTİSİYLE SİZLERİ BEKLİYOR. Beyazıt, Mithat Paşa Cad. 14/1 Tel : 327 55 25 - 522 21 06 Altıyol, Kuşdili Caddesi, 6/8 Tel : 338 08 42 - 336 11 50 Çırağan, Asariye Cad. 7/2-3 Tel : 158 24 97 - 158 24 98 Abideı Hürriyet C. Hasat Sok. 15 Tel : 130 9O 37 - 175 43 14 HüsreviyeS. 18/4 (Migros sırası) Tel : 871 31 31 - 861 29 O6 Kadıköy BeşLktaş Şişli Bakırköy Mdut: Bu 5 ıdrMten tafka ŞAMPİYON «fcyta çalifan MçMr Daktilo SakrtMr v* BüglMyar kunu ı Milli Piyango çekildi 2 mîlyar lira çeyrek bileteA N K A R A (AA) — Milli Piyango'- nun 19 Kasım 1990 tarihli çekilişi dün Ankara'da yapıldı. 2 MİLYAR LtRA 426027 (Sarayköy - lst. - lst.- Ank.) 500 MİLYON LIRA 077276 (Çorlu - lst. - Ank. - tst.) 100 MİLYON LİRA 021782 (İstanbul) 578853 (Denizli, Ankara) 587373 (Kocaeli - lst. - Ank. - Izmir) 50 MİLYON 073771 233039 487849 621815 962264 10 MİLYON LİRA 052583 074785 117526 170500 176142 232862 298546 339056 353497 426769 432260 487598 505551 507881 584378 618249 681715 791450 850519 953879 5 MİLYON LİRA 009684 131794 132944 145502 172609 182271 193457 244074 264263 264321 293463 295047 300366 307534 315129 326690 369203 407038 427705 460917 476777 480356 483162 550921 563991 574162 576710 625776 646592 649688 674094 676201 700715 715508 725922 733931 759087 768364 803420 818267 831432 839401 855620 863170 892730 899312 914875 919489 935159 978512 2 MİLYON LİRA 007965 012018 015139 053121 083904 092885 095251 101416 111783 115492 119322 125560 157886 160821 175438 190720 201170 206056 207818 211343 243705 248182 254506 255993 257655 219670 229594 239903 248242 266661 261398 263585 264971 267763 268916 273030 280430 282394 297580 308742 269060 273127 281281 281886 286157 309560 344423 361650 380285 383975 293234 295084 309161 310308 320854 384115 406320 411185 413539 441907 322720 322970 323983 324407 325776 455057 456094 463700 467409 474271 327084 331561 337313 337422 338374 478417 490488 498752 506533 511089 342567 342586 3443% 347217 355087 513591 560930 570906 579488 583840 358271 364542 372369 377600 377713 584561 625748 630061 632236 648288 381485 383019 383754 384169 387518 655186 660345 662019 663242 684343 391513 402537 404551 410750 411630 696474 697554 711144 718671 732172 416087 418395 422803 432031 434393 740979 743379 750739 757015 763207 449331 453458 453857 465882 468194 786470 804785 822138 842283 856690 468212 468915 471684 476154 487052 859224 859292 864610 872406 876665 488171 489060 493450 494653 494816 893699 906887 907636 908545 912143 495671 506165 509565 514637 523263 920564 923951 925612 925769 928612 525183 531035 535102 540236 541378 950529 972533 973330 996625 997400 546707 548801 549343 553865 554033 1 MtLYON LtRA 557381 558859 565413 569325 570897 000866 001032 001273 004168 004228 571161 575654 582320 582545 588576 005443 020703 025066 028976 029890 592224 592643 593577 596111 598587 030992 031670 033621 040600 042198 603902 607049 610125 612622 613090 043848 044635 047053 049803 055388 615692 622956 627100 629173 636260 058687 060331 062587 066249 069593 639062 641645 651150 651591 658588 071020 073836 076415 080468 081197 661079 664064 664118 664384 665947 082154 087544 088856 089835 099232 667953 673563 683831 688434 688549 101862 114093 115471 117504 127624 689206 690393 691861 695744 701667 136417 140022 141267 142882 143959 707590 709468 710430 713428 716094 147713 152195 155392 156906 157152 718760 724201 724490 724553 724888 158770 160809 162132 163273 163384 725371 729931 731511 734486 741621 1652% 168472 169039 178708 181645 754407 756806 765421 766024 767070 182536 183447 187346 187938 192895 772261 772992 791487 795424 797394 l%704 203362 207729 208882 213801 797839 803363 80528.9 806658 807584 225074 225847 239291 243184 243484 808743 810831 814226 816698 821714 821782 823462 826109 830564 831224 831593 841536 843165 844281 849514 852203 852651 855085 856220 857310 859285 860367 870528 870640 870854 873970 876722 8774% 881824 884875 886102 888844 892908 894115 897620 898565 903640 910568 917293 920358 920742 931676 935740 936689 937881 941995 943833 947720 950172 957394 958782 959336 %7057 %7722 %8737 %8955 971126 973775 981244 983306 983489 995447 500 BİN LİRA 04412 04943 05062 06156 09341 14183 15721 22827 23229 27274 28957 31359 31594 31788 34677 36132 36579 44117 46956 47821 50845 51203 51771 53537 54926 55379 566% 57613 58091 60944 61323 62938 72667 79823 79949 81228 82684 72668 79823 79949 81228 82684 87917 88222 89052 90572 90928 91309 92417 92456 93593 94445 %987 97422 98734 200 BtN LtRA 1162 1 2 % 1531 1895 2072 2332 2461 2924 3819 4302 5864 6520 7007 7218 8168 8291 8678 8763 8816 9362 80 BİN LtRA 085 512 555 601 647 700 751 926 40 BtN LtRA 10 28 57 58 94 % 20 BtN LtRA 3 7 GELECEGINIZE HAZIRLANIN1 1 1 ük defa Gençler! Meslek seçinıi sınavlannda sizi başanya hazırlıyoruz. MÜFETTİŞLİK SINAVLARINA HAZIRLAMA KURSLARI • İktisal • Malivt- • Hııkıık • İrnrili/cc • M U İ K I M h t - DtiR-ıını DIZHNLETCN: r A K l 1 Mr/lMARl \i \IF\Sm.\Rl V\kH Rıımclı l .ui. \ ılla H.ııı K.İ \ K I