Katalog

Ekonomi Ekonomi ••• Ekonomi Ekonomf ... Ekonomi Ekonomi ••• Ekonomi Ekonomi ... Ekonomi Ekonomi ••• Sovyetler Birliği ile ticaret, AP hükümetleri döneminde Türklye'nin Sovyetler BirUğl'yle yapmakta olduğu dış ticaretie llgili istatistikler, Türkiye'nin ekonomik ve siyasal gelişiminde belirgin blr paradoksu ortaya çıkarmaktadır. Dış ticaret istatistikleri, Sovyetler Birliği ile yapılan dış ticareün Adalet Partisi Hükümetleri döneminde gelistiğinl, buna karşılık yurt içinde daha liberal bir siyasal yapıyı «avunan Halk Partisi zamanında gerilediğini göstermektedir. 1965 yılında AP'nin liderliğinde kurulan hükümetle birlikte artan Türkiye Sovyetler Birliği dış ticaretinin 1974 yılında CHP'nin liderliğinde kurulan hükümet ııamanında ciddi bir ölçüde gerilemesi, Adalet Partisinden çok, Halk Partisinin izlediği politikada beliren bir paradoksu sergilemektedir. Dış ticaret istatistiklerinin or taya koyduğu bir paradoks, Türkiye Sovyetler Birliği kredi ve finansman anlaşmalannda da kendisini göstermektedir. Sovyetler Birliği ile Türkiye arasında imzalanan ve 700 milyon dolar çevresinde bir Sovyet kredisini içeren son anlaşma da, CHPMSP Hükümetleri zamamnda kamu ekonomik örgütil tarafından geliştirilmişken, CHP'nin çekingenliğl nedeniyle gerçekleştirilememiştir. Demirel başkanhğmdaki MC Hükümeti ise böyle bir çekingenliği göstermediğinden, kredi anlaşmast Demirel HUkümeti zamanında imzalanmıştır. Yıllar 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 İthalât 8357955 6414162 8447029 7912220 16506870 25849577 27495017 30189099 33261526 38750194 63987597 120105403 126058244 95027580 Yüzde 1.65 1.04 1.29 1.47 2.89 3.60 4.02 3.95 4.15 4.09 5.47 7.69 6.04 2.52 SOVYETLER BiRLift ilE DIJ TİCARET (DOLAR) İhracat 4472825 5464789 7086017 9039959 18850866 18473787 28412091 2986841S 29968168 29378406 34246672 41601700 50389633 77461989 Yüzde 1.29 1.43 1.93 2.20 4.06 8.77 5.44 6.02 5.58 4.99 5.06 4.70 3.83 5.06 Ticaret Açığı () () () 3885130 949373 1761012 1127739 2343996 7375790 917074 320683 3293358 9371788 29740925 78503703 75668611 17565591 Ticaret Hacmi 12830780 11878951 15933046 16952179 35357736 44323364 55907108 60057515 63229694 68128600 98234269 161707103 17fi447877 172489569 Yüzde 1.50 1.19 1.51 1.79 3.41 3.67 4.63 4.77 4.73 4.44 5.32 6.61 5.18 3.25 DÖVİZE ÇEVRİLEBİLİR MEVDUATIN DÖVİZ MIKTARI AZALMAYA BAŞLADI Hüseyin MERTOĞLU DÖVİZE ÇEVRİLEBİLİR NEVDÜATTAKİt GELÎŞME Milliyetçi Cephe Hükümetinin 1975 yılı içinde karşılaştığı döviz darboğâzına büyük ölçüde çözüm getiren dövize çevrilebilir mevduat (DÇM) hesabındaki dövizler, aralık ayımn üçüncü haftasında gerileme göstermiştir. İlk kez ortaya çıkan bu gerilemenin, vadesi gelen altı aylık döviz mev duatlannın geri çekilmeye başlamasmdan ileri geldiği bildirilmektedir. Demirel başkanlığmdaki Cephe Hükümeti'nin döviz sorununu hafifleten DÇM hesaplan, ilk kez, 1971 yılında uygulanmaya konmuştur. 1971 yılında başlayan ilk uygulama iki yıl içinde Türkiye'ye 480 milyon dolarlık borç döviz getirmiştir. Ancak 1973 yılında, zamanın Maliye Bakanı Ziya Müezzinoğlu, enflâsyonist baskıya neden olduğu için DÇM girişlerini durdurmuştur. Daha sonra çıkartılan bir kararname ile de söz konusu hesapların tasfiyesi yoluna gidilmiştir. DÇM hesaplannın tasfiyesi, özellikle Adana Sanayi Odası yöneticilerinin sert tepkilerine yol açmıştır. Cephe Hükümeti'nin kurulmasından sonra mayıs aymda yaymlanan bir karamame ile DÇM hesabı yeniden işletilmeye başTarih 26.5.1975 (Geçmişin bakiyesi olarak; 27.6.1975 25.7.1975 27.8.1975 26.9.1975 31.10.1975 28.11.1975 5.12.1975 12.12.1975 19.12.1975 Toplam D Ç M (Milyon $) 120.4 425.8 585.6 716.8 798.6 859.2 930.0. 947.U 962.1 956.7 Mutlak Artış (Milyon i) 305.4 ' 159.8 191.2 81.8 60.6 70.8 17.0 15.1 5.4 saplanmn azalmaya başlamasıra önlemeye yetmediğini göstermek tedir. () () ( ) () () () () () Döviz dar boğazına gelişirken, CHP koalisyonunda geriledi mi içindeki payı, 1965 yılında yüz de 3,41'e çıkmıştır. Adalet Partisinin tek başına hü kümet kurduğu 1965 yılmdan sonra ise iki ülke arasındaki alış verişin daha da mzlandığı görülmüştür. 1970 yılında iki ülke arasındaki ticaret, Türkiye'nin top lam dış ticaretinln yüzde 5,32'sine ulaşmıştır. Partisi'nin liderliğinde kurulan CHP MSP koalisyonu zamanında iki ülke arasmdaki ticarette ciddi bir gerileme ortaya çıkmıştır. 1974 yılında Türkiye Sovyetler Birliği ticareti mutlak hacimde olduğu kadar oran olarak da gerüemiştir. 1974 yılında Türkiye Sovyetler Birliği ticaretinin toplam dış ticaret içindeki payı, 1965 yılındaki payın da gerisine düşmüştür. görülmüştür. Ecevit Hükümeti zamanında Bulgaristan Hükümeti, yakın zamanda MC Hükümetiyle yaptıgı anlaşmayı gerçekleş tirmek için çok istekli davranmış fakat Turan Güneş'in yönetimindeki Dışişleri Bakanlığı, Bulgaristan Hükümetinin önerilerini görüşmeye büe yanaşmamıştır. Aynı şekilde Devlet Planlama Teşkilâtı Müsteşarı Kemal Cantürk'ün baskanlığmdaki bir komite, Türkiye Sovyetler Birliği arasmdaki kredi anlaşması için her türlü hazırlıklan tamamladığı halde Ecevit Hükümeti, kredi anlaşmasını imzalamak için istekli olmamıştır. Dövize Çevrilebilir Mevduat hesaplan ile gelen dövizler, MC Hükümeti'nin döviz darboğâzına bir çözüm getirmekle kalmamış, bankalann kredi hacminin ve özellikle ticarî kredilerin büyük ölçüde genişlemesine yol açmıştır. Bir yandan, özel kesirnin Merkez Bankasının kaynaklanndan yararlanma zorunluluğu ortadan kalkmış; diğer yandan da, belli sermaye gruplannın bankalarında hızlı mevduat artış ve birikimleri ortaya çıkmıştır. lanmıştır. Yeni k a r a r n a m e DÇM hesaplarına döviz yatıracak yabancılara, Avrupa p a r a piyasalan n d a k i geçerli faiz oranından yüz de 1,75 d a h a fazla faiz ödenmesini ö n g ö r m ü ş t ü r . Aynca para değerinde m e y d a n a gelecek kayıplar için söz konusu hesaplar a k u r garantisi t a n u n ı ş t ı r . milyon dolara ulaşan DÇM döviz leri, üçüncü hafta sonunda 956,7 dolara inmiştir. DÇM dövizlerindeki azalma ük kez ortaya çıkmıstır. DÇM hesabında, uygulamanın ilk aylannda görülen hızlı gelişme üzerine MC Hükümeti aldığı bir kararla bu hesabm kapsamını genişletmiştir. Bedelsiz ithalâtm yeniden düzenlenmesi sırasmda DÇM hesaplarına yenl ayncalıklar getirilmiş ve vadesi gelen hesaplann vadesinin uzatıl ması halinde hesap sahiplerine prim verilmesi sistemi kabul edilmiştir. Ancak aralık ayının üçüncü haftasmdaki durum, bütün bu ayncalıklann, DÇM he MC'nin ilk ayımJa Cephe Hükümeti'nin başlattığı yeni uygulama ile ilk ay içinde 305,4 dolarlık döviz gelmiştir. İlk aydaki bu büyük girişten sonra, DÇM hesaplanna gelen dövizler, azalan bir hızla da olsa, artmaya devam etmiştir. Tab lodan da izleneceği gibi aralık ayımn ikinci haftası sonunda 962 Türkiye'nin dövizle ödenecek borçlannın hızla artmasına neden olan ve genellikle kısa vadeli ve oynak bir nitelik taşıyan DÇM hesabının işleyişi, bankacılık sistemi içinde önemli gelişme lere neden olmuştur. DÇM kanalıyla gelen dövizlerin çok büyük bir bolümü özel bankalann elinde toplanmıştır. 12 Hart dönemi Demirel'in Hükümetten lstifaya zorlanmasına karşm AP'nin egemenliği altmda devam eden 12 Mart Hükümetleri zamanmda da Türkiye Sovyetler Birliği dış ticaret hacmi gelişmeye devam etmiştir. Ancak 1974 yılında Halk Bulgaristan i k 1974 yılında dm ticaret istatistiklerinde ortaya çıkan bu gelişme iki ülke arasmdaki kredi ve teknik yardım anlaşmalannda da YORUM ÇELİŞKİNİN DEMİR YASASI SON HAFTA «fomfr ç«Mk hıftMi etdu. C«n|klnln d»mlr yausından örnekler ortıya çıktı. Örneklerin biriti Türkiye D«mlr Çelik Işletmeleri ile ilgili. İşletmenin Genel Müdürü İskenderun Demir Çelik Işletmelerlnin «çılıj törenindcn hemen önce Istlfa ederek görevinden ayrıldı. Sonra da bir açıklama yaptı. BİH Ecevll hükümeti zamanında, Ikisi Demirel hükümeti zamanında olmak üzere, görevinden ayrılması için üç karamame hazırlandıfimı söyledl. Cumhurbaşkanmın bu kararnameleri onaylamadığını İleri sürdü. Selamet Partisi'nin baskıları karşısmda cephe koalisyonunu devam ettirmek İçin istifa yolunu »eçtiğini açıkladı. ÇOK İLGİNÇ bir durum ve açıklama. Cumhurbatkanlığı basın danısmanının bir açıklama yapmasını gerektirecek kadar önemll bir açıklama. Gerçekten Cumhurbaskanı Korutürk, cephe hükümetinin devamı için kendisini feda etmeye razı bir genel müdürle ilgili üç kararnameyi imzalamadı mı? Bir örnek olarak, mobllya yolsuzluğunu durdurmaktan başka bir suç yüklenemeyen Ticaret Bakanlığı Müstejarının görevden alınma kararnamesi hızla onaylanırken demirçelik isletmeieri genel müdürünün kararnamesinin bir buçuk yıldan fazla Imzada beklemesi açıklamayı gerektirmez mi? GEÇEN HAFTA demircelik haftası oldu. Gecen yıl ise demirçelik skandaiı yılı. Bunlar biliniyor. Bilinmesi gercken, en azından resmi arşivlerde yer alan, bir başka nokia daha var. 197S yılında doruğa ulasan demirçellk karaborsacılıg'ında, kamunun demlrcelik isletmelerinin bir sorumluluğu olmalı. Kesinllkle olmalı. Resml arşivlerde yer aian iddia su: Kamunun demlrçellk Ijletmeleri, üretlm programlarını, demirçelik karabor&acılığını cazip hale getirecek sekilde ayarlıyorlar. En azından, bunu önleyecek sekllde ayariamıyorlar. Türkiye'nin en büyük kamusal demirc«lik Islelmesl ite Türkiye DemirÇelik İsletmeieri. Bu yüzden, en szından, söylenebilecek olan şu: Cephe hükümetinin devamını sağlamak İçin kendisini feda ederek istifa eden son genel müau,, demirçelik karaborsasını önlemede fazla basarılı olamadı. Karaborsayı önlemede basarılı olamayan genel müdür, hazırlanan üç kararnameye karsın, basarılı olduğu gerekçesiyle görevinde lutuldu. En azından, Cumhurbaşkanmın gerçek bilgileri elde etmede güçlüklerle karşılaştığına inanmak gerekiyor. CUMHURBASKANI, genel müdürün görevden alınma kararnamesinl onaylamadı. Basında da yer aldı. Cephe hükümetini yaşatmak İçin kendisini feda eden genel müdür, cephe hükümeti baskanı Demirel'in çok yakını. Öyle anlasılıyor. Demirel, cephe hükümetini korumak fçin yakmlarını feda etmek zorunda kalıyor. Çelişkinin demir yasası isllyor. Demirel, cephe hükümetini korumak İçin lüsisel yakmlarını feda etmek zorunda kalıyor. Bu bir baslangıç. İSKENDERUN demirçelik işletmelerinin açıiışı için Türkiye'ye gelen Kosigin candan bir ilgi gördü. Demirel, çağrının ve ilginin içten olduğunu göstermek için, Demirel üstü bir çaba gösterdi. Ancak dördüncü demirçelik işletmesi için gerekli Sovyet kredisini sağlayamadığı anlasılıyor. Türkiye'de bir hesap adamı olmanın yanında açık bir diplomasi örneği veren Kosigin, simdilik cephe hükümetine yeni krediler sağlamaktan yana olmadıklarını belli etti. Mikrofonların önünde yaptığı iki konusma, bu konuda hiç kuşku bırakmıyor. DEMİREL, dördüncü işlelmenin Sıvas'ta kurulacağını ilân etmisti. Kosigin, iskenderun'un yerinin bir demirçelik işletmesi için çok uygun bir yer olduğunu söyledi. Kosigin, Türkiye'deki demirçelik uzmanları ile aynı görüşü savunuyor. Çünkü bundan sonraki demirçelik isletmeieri ithal malı girdiler ile kurulacak. Demir ve kömür rezervlerinin durumu, yeni işletmelerin deniz kenarında kurulmasını gerektiriyor. Sıvas, deniz kenarında değil. İskenderun deniz kenarında. İklncisi, Kosigin, İskenderun işletmesinin kapasiteslnin 10 milyon tona yiikseltilebileceğini söyledi. Bu İse Sovyetler Birliği'nin yeni bir isletme yerine üçüncü işletmenin genisletilmesinden yana olduğunu ortaya koyuyor. İskenderun'un on milyon tona çıkarılması İçin kredi görüşmelerinin uzaması ise çok normal. Yeni bir hükümete kadar uzaması mümkün. KOSİGİN DEMİREL görüsmelerinde yeni kredi anlasmaları İle İlgili oiarak önemli adımların atılmadığı anlajılıyor. Buna karşın, siyasal iliskilerde önemli adımların atıldığı çok açık. Bu açıklık, İki türtü kapalılığa yol açıyor. Bunlardan birisi, cephe hükümetinin atmış olduğu adımlarla yurt İçinde sürdürdüğü komünizm ticareti arasmdaki sözde çelişki üzerinde yoğunlasıyor. Buradaki sözde çelişkinin iki kaynağı var. Birincisi, yaşanan günlere durağan bir açıdan bakmakla ilgili. İkincisi ise, Türkiye'de demokratik mücadelenin iç sınıfsal yapı ve görevlerle sınırlı olduğunun unutulmasıyla ilgili. Cephe hükümetinin Sovyetler Birliği ile kredi anlasmaları imzalaması, sürdürdüğü komünizm ticaretine son vermesini gerektirmiyor. Kullandığı komünizm ticareti sllâhının etkisizleşmesine yol açıyor. Sermaye ve sermaye partilerinin kullandıkları silâhların giderek etkisizleşmesi, yaşanan günlerin en belirgin özelliklerinden birisi. Bu etkisizlesme sürecl içinde demokratik hak ve ozgürlükler için yapılan mücadelede yeni atılımlar kaçınılmaz oluyor. Yalçın KÜÇÜK Kamu bankalan, kararnamede belirtilen 1,75 düzeyindeki faiz farkmm Üzerinde faiz farkı vermek olanaklanna sahip olmadıklan için DÇM dövizlerini çekememişlerdir. Halbuki özel bankalann resrnî faiz farkmı çok aştıklan, yüzde 45 oranında ayn bir faiz farkı vererek döviz topladıklan bUinmektedir. Bu yüzden DÇM dövizleri biriki finans grubunun elinde toplanmıştır. DÇM ile güçlenen finans grupları, kendi yatınmlan için kolay kredi sağlamanın yanında parakredi piyasasını etkileyecek yeni bir güç kazanmışlardır. Dönüj bajladı '' 27 Hayn'fan senra Yukandaki tablo 27 Mayıstan sonra Türkiye Sovyetler Birliği dıs ticaretindeki gelişmeleri jtöstermektedir. Tablodaki yüzdeler, ithalât, ihracat ve ithalât İle ihracatın toplamından oluşan ticaretin hacminin Türkiye'nin toplam ithalât. ihracat ve ticaret hacmi içindeki payını vermektedir. Bu pay, 27 Mayısa ve 27 Mayıstan sonra kurulan îsmet Paça başkanlığmdaki koalisyon hükümetleri zamanında çok düşük düzeylerde kalırken 1965 yılında Adalet Partisi liderliğinde koalisyon hükümetinin kurulmasından sonra yükselmeye başlamıştır. 1965 yılı, Türkiye Sovyetler Birliği dış ticaret hacminde hızla bir sıçramaya tanık olmuştur. 1964 yılında yüzde 1.79 olan Türkiye Sovyetler Birligi dış ticaretinin toplam dış ticaret hac İKİNCİ kapalılık Vladlvostok görüsmelerln» kadar gldlyor. Nixon İle Brejnev arasında yapılan görüşmelerde MC hükümetinin Sovyetler Birliğine yönelen politikasının izleri aranıyor. Gelişmeier, Vladlvostok görüsmeleriyle ilgili «söylentilereı kadar uzatılıyor. Görüsmelerden sonra Türkiye'nin çevresinde ortaya çıkan önemli gelişmeier, bu söylentilere bir inanırlık sağlıyor. Misır'ın hızlı bir biçimde Amerikan yörüngesine ve arkasından Kıbrıs olaylarıyla Türkiye Amerlkan ilişkilerinin dönüşü olmayan bir yola girmesi, csöylentilere» kaynaklık eden gelişmeier arasında. BİRİBİRİNE düşman iki dünya sistemlnin liderlerinin bir masa etrafına oturmalarının Ondokuzuncu Yüzyıl Viyana kongrelerine benzemeyeceğini kabul etmek gerek. Kaybeden sistemle kazanmaya devam eden sistem arasmdaki görüşmelerde karsılıklı güç değerlendirmesi yapıldığında kuşku yok. Bu değerlendirmede de iç sınıfsal yapının örteml büyük. Amerika Birleşik Devletlerinin Türkiye'deki solu, Türkiye'deki bir çok cgözlemciKİen daha güçlü gördüğünü ortaya koyan Işaretler var. CIA'nın Türkiye uzmanı George Harris'in kitabı, bu Işaretlerden birisi. Harris, Mustafa Kemal'in «resmi» komünist partisi kurmasını, 1920 yıllarında Türkiye'deki solun gücünü önlemek istemeslyle açıklıyor. (G. Harris, The Origins of Communism in Turkey, 19*7, sayfa 7) Harris'in tezl, Mustafa Kemal'in girişimini Sovyet yardımına bağlayan Türkiye'deki resmi teze de, Türkiye üzerinde kitap yazan yabancı gözlemcilerin tezine de ters düşüyor. CIA ajanının tezinin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı ayrı bir konu. Burada önemll olan CIA'nın böyle düşünmesl. CIA'nın böyle düşünmeslnin de bir önemli tonucu var: Uzun donemde Amerika'nın Mısır ve Yunanittan'ı Türkiye'den daha güvenilir bulması mümkün. Tıpkı bu değerlendirmenin tersinin yapılmasının da mümkün olduğu gibi. CEPHE HÜKÜMETİ'nin Sovyetler Birliği ile ilgili son girişimlerlnln Amerika Birleşik Devletlerinin icazeti ile başladığı söz götürmez. Ama Demirel'in tutumunda bu icazeti aşan izleri de gözden kaçırmamak gerekiyor. Bir yandan İç güçlüklerin, diğer yandan, Kıbrıs ve dış ekonomik konularda Amerika'nın baskısı altında sıkışan Demirel'in, icazeti geniş kullanarak Amerika Birleşik Devletleri karşısmda pazarlık gücünü artırmaya çalıştığı anlasılıyor. Demirçelik genel müdürü örneğinde kişisel yakınını feda eden Demirel, uluslararası plandaki yakmlarını da feda edebileceğini göstermek istiyor. Bir gösteri de olsa, bunu sergilemek istiyor. Çelişkinin demir yasası, Demirel'i böyle bir gösteriye zorluyor. Aralık ayının üçüncü haftasındaki durum, bir yanda, MC Hükümeti*ni ayakta tutan; diğer yanda, bazı finans gruplannın gücüne güç katan DÇM hesaplarında dönüşün başladığını göster mektedir. 19 aralık itibariyle, DÇM dövizlerinde ilk kez 5,4 mil yon dolarlık azalma görülmekte dir. Bu azalmanın altı ay vadeli DÇM dövizlerinin geri çekilmesin den ileri geldiği bildirilmektedir. Ancak bunun dışında ayrıntüı bil gi mevcut değildir. Azalma, vadesi dolup da çekilenlerin yeni DÇM döviz girişlerinden fazla olmasından meydana gelebileceği gibi, yeni DÇM girişlerinin bütünüyle zayıflamış ve fiüen ortadan kalkmış olmasından da doğa bilecektir. 6İ2İİ hıluluyor Merkez Bankası 'nın çok gizll tuttuğu DÇM hesaplanyla ilgili aynntılı bilgiler, 1976 yılında kar şüaşüacak döviz sonınunun boyutlannı kestirebümek için mutlaka gerekli görülmektedir. DÇM dövizlerinde azalmanın devam et mesi halinde, 1976 yılında döviz sıkıntısınm beklenilenden kat kat fazla olacağında hiç bir kuş ku bulunmamaktadır. Dış ticaret açığı, 1975 programından sonra1976 programını da aştı Kasım ayma ait ithalât ve ihracat hacimlerinin belli olmasmdan sonra 1975 yılmın onbir ayında toplam dış ticaret açığının 3 milyar 35 milyon dolara ulaştığı anlaşılmıştır. Böylece bu yılın on bir ayındaki dış ticaret açığı, 1975 programında yer alan 2 milyar dolarlık açıktan sonra henüz yayınlanmamış olan 1976 programında 1975 yılmın tümü için yer alan 3 milyar dolarlık ticaret açığı rakamım da geride bırakmış olmaktadır. Ticaret Bakanlığı'nca derlenen geçici dış ticaret istatistikleri yılın sonuna doğru ithalât talebinde yine büyük bir artış olduğunu göstermiştir. Kasım ayındaki ithalat 476 milyon, 380 bin dolar olmuştur. Kasım ayındaki ithalât, yıl içinde gerçekleştirilen ikin ci yüksek ithalât olmaktadır. Buna karşılık aynı aydaki ihracat 133 milyon 312 bin dolarda kalmıştır. Bir aylık dı$ ticaret açığı ise 342 milyon 963 bin dolan bulmuştur. Kasım ayı ile birlikte yılın onbir ayındaki toplam ithalât 4 milyar 366 milyon doları bulmaktadır. 1975 programı. 1975 yılmın tümü için 4 milyar dolarlık bir ithalât öngörmüştür. Onbir aylık ihracat ise 1 milyar 231 milyon dolardır. Programa göre ihracatın 2 milyar dolar olması gerekmektedir. Bu yüzden 1975 programına göre yılın en iki ayı için öngörülen 2 milyar dolarlık açık onbir ay somında 3 milyar 135 milyon dolara çıkmıştır. Onbir aylık ticaret açığı, 1975 programından başka. 1975 yılmın sonbaharındaki bilgilere göre hazırlanan 1976 prngramında yer alan rakamları da geride bırakmaktadır. Yeni program şeçen yıl için 3 milyar dolarlık bir ticaret açığı hesaplamaktadır. Aralık ayınm ilk yansına ait döviz bilgileri. aralık ayındaki ithalatın da 400 milyon dolan geçeceğini göstermektedir. Bu durumda yılın son aymda 30ü milyon dolar çevresinde ek bir açık daha doğacaktır. Bu açıkla birlikte 1975 yılı ticaret açığınm 3,5 milyar dolara vaklaşması kesin I975'te ithal malları yüzde 15,2 dolar ise yüzde 8,3 pahalılandı Milliyetçi Cephe Hükümeti Başkanı Demirel ile Maliye Bakanlığının Fiyat Kontrol Komitesiyle ilgili son tebliğin iç fiyat artışlarına yol açmayacağı iddialarınm gerçeklerle bağdaşmadığı saptanmıştır. Cephe Hükümetinin çıkardığı son tebliği ile ithal malları fiyatlarındaki artış ve döviz fiyatlarındaki yükselmenin iç ürünlerin fiyatlanna yansıması otomatik bir hale getirilmiştir. 1975 yılında ise ortalama oiarak ithal fiyatlan jrllzde 15,2 ve dolann Türk lirası karşısındaki değeri ise yüzde 83 oranmda artmıştır. Cephe Hükümetinin son karanna göre bu artışlar ile bunlann dışmda yüzde 5'lik bir zam isteği, otomatik oiarak uygulanacaktır. tthal fiyatlarındaki artış ile dolar cinsinden ölçülen dövizin değerindeki yükselme yüzde 23,5'i bulmaktadır. Ancak, bu yüzde 23,5'luk artışın bütünün fiyatlara otomatik oiarak yansıması gerekmektedir. Çünkü ithal malı girdi kullanan ve bunun için döviz ödeyen monta.1 sanayiinin bütün girdileri döviz ödenerek yurt dışmdan getirilmemektedir. TÜSiAD'A GÖRE 1 9 7 5 YILINDA iTHAl FiYAUARI ARTIJ YUZDELERİ (OCAK • EYÜJl) 1974 fiyatıyle 1975 ithalâtı (Bin Dolar) 101.116 Puğday 24.710 Pirinç 24.332 Merinos Yünü 356.284 Ham Petrol 14.575 FuelOil 13.333 Makina Yağları 25.772 Gübreler 441.635 Kimyasal Maddeler 1975 fiyatıyle 1975 ithalâtı (Bin Dolar) 102.497 33.332 18.154 489.378 26.706 21.658 47.500 403.284 113.587 47.359 19.758 110.058 107.679 35.709 322.902 88.007 11.409 709.105 206.761 228.240 3.143.083 Artış yüzdesi 1.3 34.9 25.4 37.3 83.2 62.4 84.3 8.7 6.2 16.9 30.2 2.6 11.4 14.3 41.1 12.1 10.2 21.7 36.2 10.3 15.2 Zeytinyağında zeytin üreticisi yerine sanayicinin desteklendiği belirtlliyor Cephe Hükümetinin zeytinyağı destekleme fiyatlarını ilân etmesi, tarımsal ürün ve üreticiler için geliştirilmiş olan destekleme politikasmdaki çelişkilerin birinin daha ortaya çıkmasına yol açmıştır. Tarımsal üreticiyi destekleme gerekçesiyle geliştirilen ve uygulanan bu sistemde zeytin yerine zeytinyağına taban fij'atı konulması, tarımsal üretici yerine zeytinyağı sanayicisinin korunmasına neden olmaktadır. Çünkü zeytinyağı sanayicisine ödenen fiyatm. zeytin üreticisine yansımasmı gerektiren bir meka nizma bulunmamaktadır. Cephe Hükümeti de dahil şim diye kadar görev yapan bütün hükümetler zeytinyağı için bir taban fiyatı açıklamaktadır. Zeytinyağındaki destekleme politikası, zeytin üreticisini koruma ge rekçesine dayandırılmaktadır. Halbuki izlenen yolla zeytin üreticisi yerine zeytinyağı yapımcısı sanayiciler korunmaktadır. Tarım kesimine açılan kredilerde I milyar liraya yakın miktarda artış oldu Merkez Bankasının son h a f t a l ı k durumuna göre, kamu ve özel kesüne açılan Kredilerde küçük de olsa azalma görülürken tanm kesimine açılan kredilerde 1 milyar liraya yakın bir artış olmuştur. MC hükümeti kurulduğundan beri istikrarh bir görünüm veren tarım kesimi kredileri 15 mil yar 869 milyon liradan 16 müyir 757 milyon liraya çıkmıştır. Son haftalık duruma göre, emis yon hacminde 800 milyon çevresinde bir azalma olmuştur. Azalma. kamu ve özel kesime açılan kredilerdeki gerilemenin yanında Merkez Bankası'ndaki banka mevduatında 1 milyar çevresindeki artıştan ileri gelmektedir. Ote ysndan brüt döviz rezervlerinde azalma devam etmektedir. Son hafta içinde brüt döviz rezervleri 5 milyon dolar eksiği ile 989 milyon dolara inmiştir. Net döviz rezervleri ise 1 milyar 99 milyon dolan bulmuştur. Diğer yandan Merkez Bankası kaynaklanndan elde edilen bilgiler 1975 yılırun son ayında ithalatın çok hızlı bir artış gösterdigini ortaya koymaktadır. Aralık ayımn başından 19'una kadar geçen zamanda ithalât 243 milyon dolan bulmuştur. Serbest döviz sahasından yapılan bu ithalata karşılık aynı bölgeye a>nı zaman aralığında yalmzca 70,7 milyon dolarlık ihracat yapılmıştır. Işçı dövizleri gırişleri ise 47,8 milyon dolarda kalmıştır. Aralık aymın 19'una kadarki zamanda ithalât ile ihracat arasmdaki fark yılın son ayında dış ticaret açığına çok büyük bir açığın daha ekleneceğini göstermektedir. Merkez Bankası kaynaklanndan elde edilen bilgiler 1975 yılı açığırnn 3,5 milyar doiara çok yaklasacağım ortaya koymaktadır. Federal Almanya'daki işçilerin kurduğu IşbirHolding 166 milyon liralık yatırım yapacak 1 LâstikPlâstik Ürünleri 106.996 40.504 Dokuma 15.178 Cam Seramik 107.218 Blum Kütük 96.633 Yuvarlak Demir 31.088 Halitalı Demirler 228.793 Diğer Demirler 100.094 Demir Dışı Metaller 10.356 Madeni Eşya 582.516 Makina ve Parçalan 151.829 Elektrik Cihazlan Taşıt Araçları Aksamı 254.420 2.727.382 TOPLAM ANKARA Federal Almanya da çalışan işçilerimızın lasarruflanyla kurulan İşbir Holding" in bu yıl Karadeniz bölgesmde 44 milyon liraya ayakkabı fabrikası, Tunceli'nin Çarşancak bölgesinde 166 milyon 500 bin liraya pıda maddeieri. un. irmik, makama ve bisküvi fabrikası ve Ankara'da tanm araç ve makinalan fabrikası kuracağı. şirket yönetim kurulu başkanı Ismail Ertan tarafmdan açıklanmıstır. Kendiliğinden yüzde 9 Yapılan araştırmalar montaj sanayiinde ithal malı girdi oranınm jüzde 38 çevresinde olduğımu göstermektedir. Böylece yüzde 23.5'luk artışın, ithal malı girdi kullanan montaj sanayii ürünleri fiyatlannda yüzde 9 oranında otomatik bir artışa yol aça cağı ortaya çıkmaktadır. Tebliğde ithal fiyatlan ile döviz fiyatlarının artışının dışmda yüzde 5 oranmda ayrı bir fiyat artışı otomatik hale getirilmiş olduğundan, Cephe Hükümetinin yeni kararı ile genellikle dayanıklı tüketim malları Ureten montaj sanayiinde yüzde 14'lük bir fiyat artıçı serbest bırakılmış olmaktadır. Tabloda görülen ithal malları fiyat artış istatistikleri Türk Sanayicileri ve İş Adamlan Derneği'nin (TÜSİAD) yaymlamış olduğu son rapordan alınmıştır. İlgili kamu kuruluşlarmda yapılan soruşturmalar TÜSİAD raporunda yer alan bilgilerin gerçeği bütünüyle yansıttığmı göstermiştir. Yine ayn bir tabloda görülen döviz bilgileri İse Devlet Planlama Teşkilâtı uzmanların S N BiR YIL İÇİNDE DOLARIN FiYATINDA DEĞiŞMELER O (KURUSJ 20. 9.1974 17. 4.1975 8. 7.1975 14. 9.1975 28. 9.1975 28.10.1975 M.B. A U Ş L A R I Döviz Efektif 1385,00 1385,00 1400,00 1400,00 1425,00 1425,00 1450,00 1450,00 1475,00 1475,00 1500,00 1500,00 M.B. SATIŞLARI Döviz Efektif 1412,70 1426,55 1428,00 1442,00 1453.50 1467,75 1479,00 1493,50 1504,50 1519,25 1530,00 1545,00 Tek sanayi üriinii Zeytinyağı, Türkiye'de destekleme alımlanyla korunan tek sanayi ürünüdür. Bunun dışmda hiç bir sanayi ürünü için destekleme politikası uygulanmamaktadır. Niteliği gereği zeytuıyağma benzeyen ayçiçeği yağında da, yağ değil ayçiçeğinin kendisi desteklenmektedir. Bu şekilde tarımsal üreticiyi korumaya çalışılmaktadır. Türkiye'de zeytinyağınm desteklenmesinin zeytin üreticisini desteklemek anlamına gelmediği, bu politikayı uygulayanlar tarafından c'a bilinmektedir. Devlet Planlama Teşkilâtı, uzun bir süre, zeytinyağı yerine zeytinin des teklenr»esi görüşünü savunmuştur. Memduh Aytür'ün müsteşarlığı zamanında Devlet Planlama: Teşkilâtı'nın görüşleri Bakanlık! lararası Ekonomik Kurul'da gö ! rüşülmüş ve karara bağlanmış j tır. " » dan Tevfik Can tarafmdan hazırlanarak DPT tarafmdan yayınlanan «Bellibaşlı Yabancı Paralar Kurları ve Değişiklikler» adlı çalışmada yer almaktadır. Inandırıcı değil Bu bilgiler karşısında MC Hükümeti Başkanı ve Maliye Bakanlığının yeni karar ile fiyat artışlarmın olmayacağmı ve hatta fiyat düşüşlerinin beklenmesi gerektiğini ileri sürmeleri, hiç bir şekilde inandıncı olmamaktadır. Karar ile birlikte belli baslı mon taj sanayii ürünlerinde fiyat artışlan görülmeye başlayacaktır. Fiyat Kontro! Komitesinin uygun görmesi halinde yeni fiyat artıslanmn vüzde 14'ün üstüne çıkması da beklenmektedir. Ancak, tebliğin yol açacağı fiyat artışlarınm gerçekleşmesi için belirli bir süre gerekmektedir. Tebliğde getirilen bütün zam isteklerinin yenilenmesi ko: şulu ve yeni baş\ urmalardan ı sonra 15 günlük bir zamanın geç ı mesi gereği, zamların ocak sonu • ile şubat başında ortaya çıkma \ sı sonucunu doguracaktır. Bu durumda yeni tebliğin sonuçlan mart ayının ikinci yarısında ya1 ymlanacak olan toptan eşya fi' yat endekslermde görülecektir. i MC Hükümetinin mart ayı içinde hükümette kalmayacağını düşünerek böyle bir kararı almış olması, büyük bir olasılık oiarak ortava cıkmakudır. Urfa yapağı ve tiftik fabrikası için ortaklık çağrısı yapıldı URFA, (Cumhuriyet) Toprak ve Tarım Reformu Müsteşarlığınca planlanan ve Devlet Planlama Örgütünden destek görerek kurulması kararlaştırılan Urfa Yapağı ve Tiftik Fabrikası için toprakları kamulaştırılan toprak sahiplerine ortaklık çağrısı yapılmıştır. Urfa Valisi Galip Demirel imzasıyla yaymlanan çağrıda kamulaştırma bedellerinin fabrikaya ortaklık için yatınlması halinde peşin alınacak bedelir. \üzde 15 yerine yüıde 40'mın güven ce altına alınacağı belirtilmektedır. Sermayesi 100 milyon liraya çıkanlan İşbir • Holding. ışçilenn birikimleriyle Balıkesir'de kurul muştur. tsci kuruluşlannm en büyügüdür. 1972 vılmda 8 milyon 500 bin. 1973'te 10 milyon 850 bin, 1974'te 12 milyon 450 bin lira kâr sağlamıştır. Ortak savısı 320'dir. Balıkesir'deki 10 milvon 500 bin lira sermayell Sentetik Cuval Fab rikasmda 320 işçi calısmakta ve vılda 40 müvon liralık iiretim eer cekleştirilmektedir. tsbir • Holding. üç vıidan bert ortaklanna vii7;de 25 tempttü riaSıtmaktadır. Bu niteliğiyle kâr daeıtan ilk holding niteliğini taşımaktadır. (aa) MERKEZ BANKASI HAFTAUK DLRÜMU (Milyon TL. Rezenler Milyon Dolar) (MC Hük.) (Geçcn hafta) 28.3.1975 15.12.1975 (Son hafta) iy.12.1975 A K T 1 F : Ait 4 Dov. Kamu krd. Özel sek. Tanm krd. Diğer akt. Toplam akt. P A S İ F : 18.549 29.392 8.735 15.541 12.005 85.347 15.438 39.İSO0 8.159 15 869 39.U15 118.281 42.864 52ti 4609 28.138 42 144 994,1 1,103.:$ 962,1 15.335 39517 8.U82 16.757 39.042 118.733 42.097 499 5.618 28.138 42.381 989,1 1,099,3 956,7 Emisyon 32.055 Döviz 227 M. B. mevduatı 3.794 Mev. munz. krş. 22.142 Diğer pas. 26.929 Brüt rezv. 1.323,0 Net rezv. 470,0 DÇM. Hes. Döviz kâr. 120,4