Catalog

20 Mustafa Kemal ŞEN TUSAM Ekonomi Araştırmaları Masası mksen@tusam.net Küresel ekonomiyi yönlendirmesine KRİZLERE KARŞI ÖNLEM ALMA ABD başkanı George W. Bush’un ifade ettiği karşın, sorunlar bitmiyor… gibi ABD’de daha önce de ekonomik krizler C S TRATEJİ Cumhuriyet Strateji 11 Ağustos 2008 / 215 BD ve Batı Avrupa ülkelerinde yaşanan finansal sorunlar, emlak piyasasındaki sarsıntılar, petrol ve gıda fiyatlarındaki anormal artışlar birbirlerine bağlı bir biçimde ekonomik depremler yaratırken dünyada "sömürgeci devletler" olarak anılan bu ülkeleri ciddi bir kaygı sarmış durumda. Bu tablonun sebebi olarak ABD’nin "yanlış ekonomi politikaları" gösterilirken en önemli olası sonucu olarak da "dünya ekonomik dengelerinin değişeceği ve ekonominin merkezinin kuzey batı ülkelerinden güney doğu ülkelerine doğru kayacağı" öngörülmekte. Bu çerçevede ABD’nin kurmuş olduğu küresel ekonomik ve siyasal sistemden elde ettiği rantı başkalarıyla paylaşmamak için bundan sonra önlemler alarak mücadele içinde olacağının altını çizmekte fayda var. Bu süreçte ABD doğal olarak kolay kolay hâkimiyeti başkalarına kaptırmak istemeyecektir. Elindeki araçlarını sonuna kadar kullanacak, belki de bu zamana kadar krizlerden hep karlı şekilde çıkan bu ülke, yine karını katlayacaktır. Bu işin faturası da hiç şüphe yok ki yine çevre ülkelere ödetilecek. ABD ekonomisinde yaşanan sorunlar bazı devletlere avantaj sağlarken, bazı devletleri de sıkıntıya düşürüyor. ABD yüzünden ekonomisi sıkıntıya düşen devletler ABD’nin bir an önce kendini toplamasını ve krizden çıkmasını istiyor. Peki, hangi ülkeler ABD ekonomisinin düze çıkmasını istiyor, hangi ülkeler ABD’nin yaşadığı bu krizin kendileri ve dünya için bir fırsat olduğunu düşünüyor? ABD’den doğrudan etkilenen ülkelerin daha da fakirleşeceği ortadayken, kalkınmış ülkelerin de kalkınma hızları düşecekken; ABD’nin çıktığı merdiveni dolaylı olarak tırmanan ABD’ye alternatif ekonomilerin güçlenmesi ise kaçınılmaz olacaktır. Son dönemde baş gösteren sıkıntıları sebebiyle ABD ekonomisinin çöktüğü/battığı bile iddia ediliyor. ABD ekonomisi çökecek olsa, beraberinde birçok ülkeyi de kurduğu bağlar neticesinde çökertecektir. Şimdiden bazı köşe yazarları ve ekonomistler "dua edelim ki ABD ekonomisi çökmesin, ABD umarız ekonomik bir sarsıntı yaşamaz" diyerek Türkiye’nin de içinde bulunduğu ülkelerin ABD’ye ne kadar bağımlı olduğunu itiraf etme noktasında bulunuyorlar. Bu yüzden Çin ve Arap ülkelerine ait devlet fonlarının Amerikan bankalarına sermaye yardımı yaparak sistemi destekleme kararı aldıklarını hatırlatmamız gerekiyor. ABD için gelecekte en kötü senaryo, tek süper güç olma özelliğini kaybetmesidir. Çünkü ABD, alternatif ekonomiler ve bloklaşmalar, glokalleşmeler neticesinde ekonomik gücünü diplomatik, siyasal ve askeri güce çeviremez ise dünya üzerinde her istediğini de yapamaz. ABD ekonominin merkezindeki yerini kaybetse de mevcut ekonomik anlamdaki gücünü korumaya devam edebilir. A ABD’nin kriz stratejisi ABD dünya ekonomisini kontrol ediyor, uluslararası ekonomi kurumları olan IMF ve Dünya Bankası’nda etkinliği tartışılmıyor. Son kriz nedeniyle ABD ekonomisi yeniden sorgulanmaya başlandı. Uluslararası para birimi olarak kullanılan ABD Doları’nın bu özelliğini yitireceği görüşleri dile getiriliyor. alabiliyor. ABD yine tek başına dünyadaki altın miktarının yüzde 30 una sahip. Financial Times’ın 500 dünya şirketi sıralamasında 169 ABD şirketi var ve bunların piyasa değeri 9.6 trilyon dolara ulaşmış durumda. ABD’nin milli gelirinin 14 trilyon doları aşmasının yanında kendisinden sonra gelen ilk dört büyük ekonominin toplamına eşit olması bile ABD ekonomisinin gücünü ortaya koyuyor. ABD hem dünyadaki en büyük doğrudan yabancı sermaye yatırımcısı hem de en büyük doğrudan yabancı sermaye yatırımı alıcısı olması bakımından da rakipsiz görünüyor. Tüm bunların yanı sıra ABD, dünyada buğday ve diğer tahıl ürünlerinde, sanayi üretiminde, patent haklarında, bilgisayar yazılımında, ARGE çalışmalarında, turizmde ve enerjide de lider konumda bulunuyor. Başka bir deyişle birçok önemli sektörde dünya tekeli. ABD ekonomisinin "dev" sıfatına sahip olmasının tek göstergesi yukarıda okuduklarınız değil elbette. Nitekim dünyanın en büyük iletişim şirketlerinin yaklaşık yarısı ABD’li. Sinema filmleri ve televizyon programlarının da yüzde yetmişi ABD kaynaklı. Kendisinden sonra gelen üç ülkenin toplam payının üç katı. İnternet dilinin ve dünyanın ortak dilinin İngilizce olması, ABD’li şirketlere muazzam fayda sağlıyor. Bilişim ve görsel eğlence dünyasını tekelinde tutması ABD’nin ekonomik gücüne güç katıyor. Dahası bu durumun kısa ve uzun vadede kolay kolay değişeceği de öngörülmüyor. Tek hegemonik güç olmanın getirdiği maliyetin ve ağırlığın farkında olan ABD, gerekli önlemleri almaktan geri kalmadı. ABD bu bağlamda dünya üzerinde ekonomik hegemonyasını ekonomik ve sosyal uluslararası kuruluşlar ile kurumsallaştırırken, en stratejik noktalara ve tepe yönetimlerine kendi istediği kişileri atadı. IMF’de belirleyici oyun tek başına yüzde 17’sine, Dünya Bankası’ndaysa yüzde 16’sına sahip. ABD’nin isteği dışında bir kişinin bu kurumlara başkan olması pek mümkün değil. Dünya Ticaret Örgütü de dahil ABD’nin çıkarlarına gem vuracak bir karar çıkması ise neredeyse imkansız. görülmüş ve bu krizler atlatılmıştı. Hatta, 1929 ekonomik krizinden büyük yara almış olmasına rağmen II. Dünya Savaşı’nda yayılmacı politika izleyecek kadar gözünü karartmıştı. Daha sonraki dönemlerde yaşanan irili ufaklı krizlerde de her daim krizi aşabilen ABD, 1974’te petrol ambargosunun kaldırılmasından sonra tekrar aynı sorunlarla uğraşmamak için dünyanın en çok petrol üreten ülkesi Suudi Arabistan ile anlaşma yaptı. Suudi Arabistan şehirlerini Amerikan şehirleri gibi imar etmenin karşılığında ABD bir daha petrol ambargosu yememeyi garanti altına almış, yükselen petrol fiyatlarından doğan Arap sermayesinin parasının bu yollarla ABD’ye akmasını sağlamıştı. Petrol krizi Arapİsrail savaşı nedeniyle petrol üreten Arap devletlerinin ABD’yi cezalandırmak için bizzat Araplar tarafından çıkarıldıysa da bu krizden ABD’nin petrol üreten ülkelerle yaptığı anlaşmalar sonucu Arap ülkeleri zararlı, ABD ise karlı çıktı. Suudiler bu şekilde Amerika’ya bağlanmış oldu. Son dönemde petrol fiyatlarının yükselmesinin sonucunda da Arap ülkelerinde biriken para rezervinin önemli bir kısmı inşaat, savunma, teknoloji, eğlence gibi harcamalar ve banka mevduatı olarak ABD’ye geri döneceği öngörülüyor. Bu örnekler ışığında Petrol fiyatlarının spekülatörlerce yükseltilmesinin bir nedeni de dibe vurmuş doları eski gücüne döndürmek olabilir mi sorusunu sormak gerekiyor belki de. Nitekim, dünya petrol ticaretinin dolar üzerinden yapılması ve petrol fiyatlarının maksimum düzeye yükselmesi, ABD dolarının portföyünü genişletmiş ve onu sağlamlaştırmış, doların dünya ticaretindeki etkinliğinin biraz daha artmış olması demektir. Zira Dünya Bankasının bir raporuna göre ABD’nin cari açığının kapatılmasında petrol ihracatçıları önemli bir rol oynuyor. SÜPER GÜCÜN BUNALIMI Bu denli güçlü bir ekonomiye sahip olan ABD’nin son dönemde ciddi bir krize gebe olduğu ve hatta krizin içinde olduğu düşünülüyor. Bu bağlamda ABD ekonomisini zora sokacağı düşünülen risklerde, cari işlemler açığı ve dış ticaret dengesizlikleri vurgulanıyor. Bunun yanında 2000 yılının başından beri doların değer kaybetme sürecinde STRATEJİK EKONOMİK GÜÇ Tek süper güç olma özelliğinin tehlikeye düşmesine, ekonomisinin krize girmesine karşın; ABD’nin nasıl önlemler almış olduğunu görüyoruz. ABD ekonomisinin dayanaklarını ve boyutlarını, dünya için ne anlama geldiği ile birlikte incelediğimiz zaman, sıkıntının çerçevesini ve dünyaya olan maliyetini daha rahat ortaya koyabiliriz. Dünya ticaretinin yüzde 60’ından fazlası dolarla yapılıyor. Dünyadaki toplam dış ticaretin yüzde 15'i, üretimin ise yüzde 30'u bu ülkenin elinde. Küresel finans piyasalarındaki ağırlığı ise ticarettekinin dört, üretimdekinin iki katı. Doların diğer bir gücü de uluslararası rezerv para olarak kullanılması. Dünyada herkes dolar karşılığında istediği mal ve hizmeti satın