Catalog

22 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net Yeni kaynak tespitleri ülkeyi ön plana çıkarıyor… C S TRATEJİ Macaristan enerji şirketiyle anlaşarak engellemeye çalışan Gazprom’un hedefinde Azerbaycan vardı. Gazprom’un böyle bir teklif yaptığını tasdik eden Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi Başkanı Rövneg Abdullayev’in, "Azerbaycan doğal gazı ile Rusya’dan başka Türkiye, İran, Avrupa ve İsrail’de ilgileniyor. Biz Azerbaycan doğalgazını en uygun şartlarla satmak istiyoruz", açıklaması SOCAR’ın Gazprom’un teklifini kabul etmediği şeklinde yorumlandı. BTC ve BTE tecrübesi olan Azerbaycan için güzergahların ekonomikliği kadar siyasiliği ve güvenliği de önemlidir. Hazar Enerji Fuarı’na sadece Rusya değil, Ukrayna, İsrail, Bulgaristan, Norveç de enerji alanında işbirliği için yeni tekliflerle geldi. Fuar sırasında yerel basında yer alan en ilginç haber ise İran’ın Azerbaycan üzerinden Nabucco’ya destek verebileceği haberiydi. Türkiye üzerinden Batı’ya açılmak için ABD’nin, Ermenistan üzerinden Batı’ya açılmak için ise Rusya’nın engeliyle karşı karşıya kalan İran, ilişkilerinde üçüncü bir devletin rol oynayamadığı Azerbaycan’la bu sorunu çözmek isteyebilir. Zaten iki devlet arasında uzun zamandır enerji alanında işbirliği var. 3 4 Haziran 2008’de Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de XV . Hazar Gaz ve Petrol Fuarı yapıldı. Dünya enerji güvenliği açısından Azerbaycan’ın öneminin göstergesi olarak fuara hem devletler hem de şirketler bazında çok büyük ilgi vardı. Devlet yetkilileri Azerbaycan’dan daha fazla petrol veya doğalgaz alabilmek için ciddi rekabet içindeydi. Petrol ve doğalgaz kaynak ve güzergah çeşitlendirilmesini hedefleyen ülkeler bu konuda Azerbaycan’ı ikna etmek için çeşitli teklifler ve görüşmeler gerçekleştirdi. Dünya enerji güvenliği açısından Azerbaycan, sahip olduğu enerji kaynakları kadar Orta Asya enerji kaynaklarını Rusya ve İran’a alternatif yollardan Batı’ya taşıyabilecek bir jeopolitik konuma sahiptir. Bu Azerbaycan’ın değerini alternatif güzergah ve kaynak arayışında olan ülkeler için ikiye katlamaktadır. En büyük doğalgaz yatağı olarak bilinen Şahdeniz’in keşfi Azerbaycan’ın sadece bir petrol ülkesi değil aynı zamanda doğalgaz ülkesi olduğunun da göstergesidir. Şahdeniz yatağının şimdilik 1.3 trilyon m3 doğalgaz rezervine sahip olduğu kanıtlansa da bu miktarda artış beklenmektedir. Şahdeniz doğalgaz yatağından doğalgaz üretimine başlanması Azerbaycan’ı doğalgaz ithalatçısından doğalgaz ihracatçısına dönüştürdü. Şahdeniz doğalgazı yapımına 2004 yılında başlanan ve 2006’da tamamlanan BTE aracılığıyla Türkiye’ye ihraç ediliyor. Azerbaycan’ın Batı Avrupa devletlerinin olmasa da özellikle Balkan ve Doğu Avrupa ülkelerinin enerji ihtiyacının karşılanmasında önemli rol alabileceği düşünülmektedir. 2002 verilerine göre Doğu Avrupa ülkelerinden Beyaz Rusya, Litvanya, Moldova, Slovenya ve Hırvatistan iç enerji tüketiminde enerji ithalatına daha çok bağımlıdır. Bu bağlamda özellikle Karadeniz ülkeleri Bulgaristan, Romanya, Makedonya, Moldova, Gürcistan ve Ukrayna açısından Azerbaycan doğalgazı çok büyük öneme sahiptir. Ortadoğu ülkeleri dahi günümüzde Azerbaycan doğalgazı ve petrolüyle yakından ilgilenmektedir. Azerbaycan’ın enerji kaynaklarının beklentilerin üstünde çıkması, doğalgaz ve petrol fiyatlarının yükselmesi ve Azerbaycan enerji kaynaklarına ilginin artması, zamanında ekonomik olmaması nedeniyle Azerbaycan’a yatırım yapmaktan vazgeçen şirketlerin tekrar Azerbaycan’a yönelmesini sağlıyor. 1997 yılında Abşeron için Azerbaycan’la anlaşana Total, 2001 yılında kuyunun ekonomik olmaması nedeniyle anlaşmadan vazgeçmişti. 15. Hazar Doğalgaz ve Petrol Fuarı’nda Total’la SOCAR arasında tekrar görüşmelere başlandı. SOCAR’dan verilen bilgiye göre, Total ile SOCAR arasında Abşeron doğalgaz ve petrol kuyusunda üretim yapılması için tekrar anlaşma imzalandı. Projenin yüzde 60’ı Total’e yüzde 40’ı ise SOCAR’a aittir. Abşeron yatağında 13 trilyon metreküp doğalgaz ve 120 milyon ton petrol olduğu tahmin edilmektedir. Abşeron’da tahmin edildiği kadar doğalgaz çıkarsa Şahdeniz kuyusuna eşdeğer ikinci bir kuyu ortaya çıkmış olacaktır ki, bu da Azerbaycan’ın doğalgaz ihraç gücünü artıracaktır. Azerbaycan enerji gözdesi Yeni doğalgaz kaynaklarının bulunması Azerbaycan’ı ‘enerji gözdesi ülke’ konumuna getiriyor. IŞ POLİTİKANIN AYNASI Azerbaycan bu özelliğini bölgesel D Enerji stratejisi Azerbaycan dış politikasının Rusya’nın çevre ülkelere verdiği konumunu güçlendirmek için aynasıdır. doğalgazı kesmesi büyük oranda Rus doğalgazına olan Avrupa devletlerini endişelendirmeye kullanmaya çalışıyor. Daha önce bağımlı başladı. Dünya enerji piyasasında açılan bu yeni Azerbaycan için bir fırsat oldu. BTC ve yaptığı anlaşmaları iptal eden bazı dönem BTE gibi büyük projelerin tamamlanması ve enerji beklenenin üstünde çıkması firmalar Azerbaycan ile yeniden rezervlerinin Azerbaycan’ın dünya enerji güvenliği açısından önemini artırmaktadır. anlaşma yoluna gidiyor. Azerbaycan da Avrupa’nın alternatif güzergah ve dolduracak petrolünün olmadığını ileri süren komşu devletler Azerbaycan’dan petrol ve doğalgaz alabilmek için rekabet içindedirler. Bu rekabetin ekonomik olduğu kadar siyasi boyutları da vardır. Fuardan bir gün önce Azerbaycan’ı ziyaret eden Rusya’nın Gazprom şirketinin yetkilileri Azerbaycan’a, Avrupa fiyatlarından Şahdeniz gazının tamamının alınabilmesi için uzun dönemli yeni bir doğalgaz anlaşması teklif ettiler. Nabucco projesinin ciddiyet kazandığı bu günlerde Gazprom’un ekonomik olarak çok düşük kar sağlayabileceği böylesine bir teklifle Azerbaycan’a gelmesi, yorumların "Gazprom’un bu teklifi siyasidir" yönünde ağırlık kazanmasına neden oldu. Azerbaycan doğalgazı Rusya doğalgaz ihracatının yüzde 1’ni karşılayabilir ki bu da hiç de ticari bir yaklaşım olarak düşünülmemektedir. Dolayısıyla Gazprom’un teklifi ekonomiklikten uzak Nabucco’ya yönelik siyasi bir engelleme çabasıdır. Rusya’nın bu teklifi aslında sadece Azerbaycan gazını değil Orta Asya gazını da kontrol etmeye yönelik bir teklifti. Daha önce Nabucco’yu GAZPROM’UN HAMLESİ Bütün bu gelişmelere paralel olarak enerji alıcıları ve satıcıları açısından da Azerbaycan’ın önemi artmaktadır. Dünya enerji güvenliği açısından ciddiye alınmayan ve BTC’yi Aliyev kaynak arayışlarından yararlanarak bu konuda önemli roller üstlenmek istemektedir. Kendi petrol ve doğalgaz yataklarında verimliliğini artırmak için şirketlerle sıkı sıkıya çalışırken diğer yandan Rusya’nın baskılarına rağmen dış politikasına uygun boru hatları güzergahları tercih etmektedir. Orta Asya enerji kaynaklarının Batı’ya taşınması için Kazakistan ve Türkmenistan’la olan sorunları gidermek için ciddi siyasi kararlılık göstermektedir. Rusya ile enerji ilişkilerinde ve Türkmenistan’la sorunların çözümünde karşılıklı uzlaşma yolun tercih etmektedir. Azerbaycan enerji işbirliğine gideceği ülkelerle siyasi alanda beklentisi, Ermenistan tarafından maruz kaldığı işgal sorununu ülkenin toprak bütünlüğü çerçevesinde çözümlenmesinin desteklenmesi; ekonomik anlamda ise en iyi fiyattır. Azerbaycan uzun dönemli (515 yıl) enerji anlaşmalarından uzak durarak ekonomik anlamda sürekli günün şartlarına uyarlayabileceği bir yıllık anlaşmaları tercih etmektedir. Bu bağlamda Gürcistan’ın uzun dönemli doğalgaz anlaşması teklifini kabul etmememiş ve en yakın stratejik müttefiki Türkiye ile 2009 yılından itibaren dünya piyasası fiyatından satılmasını karşılıklı olarak kararlaştırmıştır. Hem Gürcistan hem de Türkiye için siyasi anlamda en güvenli enerji kaynağı ülkesidir. Azerbaycan İran’la olduğu gibi İsrail’le de enerji anlamında işbirliği içinde olarak dengeyi gözetmektedir. Fakat Azerbaycan hükümetlerinin ülke ekonomisinin gelişimi için petrol gelirlerini doğru yönde aktaramadığı sıkı bir tartışma konusudur. Komşu rakip devletler bir gün Azerbaycan petrol ve doğalgazının biteceğini ve ülkenin yeniden krize gireceğini bekliyor. Bu beklentilerin gerçeğe dönüşmemesi için petrol ve doğal gaz gelirlerinin doğru yatırımlara dönüştürülmesi gerekmektedir.