Catalog

Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net Nükleer için Washington, doğalgaz için Tahran’la anlaşma arıyor... C S TRATEJİ 9 imzalanırken Hindistan bu anlaşmayı henüz imzalamadı. Hindistan doğalgaz boru hattı konusunda sonuç anlaşmanın imzalanması için acele etmese de, Haziran 2005’de İran’la imzaladığı 25 yıllık sıvılaştırılmış doğalgaz anlaşmasının biran önce yürürlüğe girmesini istiyor. Fakat İran nükleer çalışmaları konusunda Hindistan’ın tutumu anlaşmanın yürürlüğe girmesini etkiliyor. Hindistan’ın bu tutum değişikliğine karşın İran da enerji işbirliğinden vazgeçebileceğinin sinyallerini veriyor. İran’ın UAEA’daki büyükelçisi doğalgaz boru hattının rafa kalkabileceğini açıkladı. Ocak 2006’da İran Devlet Doğalgaz Şirketi petrol fiyatları 80 doları geçtiği zaman fiyatların değişebileceğini belirtti. Hindistan bir an önce sıvılaştırılmış doğalgaz anlaşmasını yürürlüğe koymak istese de, İran acele etmiyor. Şanghay İşbirliği Örgütü’nün 15 Haziran 2006’da yapılan toplantısında Hindistan Enerji Bakanı Murli Deora, İran Cumhurbaşkanı Ahmedinecad’la görüşerek doğalgaz anlaşmasının zaman geçirmeden yürürlüye girmesini istedi. Son olarak İran Dışişleri Bakanı Muttaki’nın 19 Temmuz 2006’da planlanan Hindistan ziyareti Ortadoğu krizi nedeniyle ertelendi. Tahran’da, Hindistan’ın NDTV kanalına röportaj veren Muttaki, İran’ın Hindistan’a sıvılaştırılmış doğalgaz satamayacağını ve bunun da anlaşmanın imzalandığı dönemle günümüzdeki koşulların değişmesinden kaynaklandığını belirtti. İran Dışişleri Bakanı koşullardaki değişimin petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki değişimden kaynaklandığını iddia etse de aslında Hindistan’ın ABD ile ilişkilerini geliştirmesinin buradaki temel faktör olduğu düşünülüyor. Müttaki’nin Hindistan ziyaretinin ertelenmesi sonrasında ABD Kongresi 26 Temmuz 2006’da nükleer anlaşmayı onayladı. Eylül 2005 tarihli Uluslararası Atom Enerji Ajansı (UAEA) toplantısında İran’ın Nükleer Dosyası’nın BM Güvenlik Konseyi’ne gönderilmesi yönünde yapılan oylama Hindistanİran ilişkilerinde dönüm noktası oldu. Böylece İran’ın nükleer çalışmalarına Hindistan boyutu da eklendi. İran’a Ağustos sonuna kadar süre verilmesi kararı, Hindistan’ın İran politikasında değişikliği ortaya koyarken, bu durum İran’ı zor durumda bıraktı. Aslında Hint yetkililer, politika değişikliğinin sinyallerini Başbakan Manmohan Singh’in Temmuz 2005’de ABD Başkanı Bush’la görüşmesinden hemen sonra göstermişti. UAEA’nın 24 Eylül toplantısında Hindistan’ın, İran Nükleer Dosyası’nın BM Güvenlik Konseyi’ne gönderilmesi kararına "belirsiz tarih koşulu" eklemesi ise Yeni Delhi’nin Tahran ile olan ilişkilerini de tamamen göz ardı etmediğinin göstergesidir. Aslında Hindistan, ABDİran krizinde taraf olmak istemezken nükleer anlaşma nedeniyle ABD, doğalgaz fiyatları konusunda ise İran’ın baskısıyla karşı karşıya kalmış bulunuyor. Nükleer için Washington, doğalgaz için Tahran’la anlaşma arıyor 24 Hindistan, ABD ile İran’ın arasına sıkıştı baskısını sürdürüyor. Bu bağlamda, İranHindistan arasında 22 milyar dolarlık sıvılaştırılmış doğalgaz anlaşması çıkmaza girmiş bulunuyor. General Elektrik Şirketi ve Almanya’nın Linde Şirketi Amerika’nın Tahran’a ambargosu nedeniyle İran doğalgazını sıvılaştırarak Hindistan’a taşınması için gemilere yükleyecek gerekli teknolojiyi vermeyeceklerini açıkladılar. Doğalgazını sıvılaştıracak teknolojiyi almak için İran Ukrayna Şirketleri ile görüşmelere başladı. ABD Başkanı Bush’un 2–4 Mart 2006 tarihlerindeki Hindistan ziyareti sırasında nükleer anlaşmanın tekrar parafe edilmesinden sonra İran’ın nükleer çalışmaları konusunda HindistanABD yakınlaşması daha da arttı. Bush ziyaretine kadar Hindistan’la nükleer anlaşmanın onaylanması için, Yeni Delhi’nin sivil ve askeri amaçlı nükleer çalışmaları arasında bir program hazırlaması Ahmedinecad gerektiğini savunan ABD Kongresi, Hindistan’dan bir daha nükleer deneme yapmayacağı ve nükleer silah üretmeyeceği garantisini istedi. Aslında kongrenin taleplerinin değişmesinde ve onaylanmanın gecikmesinde İran faktörü önemli rol oynadı. Çünkü Hindistan, 24 Eylül’de UAEA’da İran aleyhine bir kararın altına imzasını attıysa da daha sonraki süreçte İran’la ilişkilerini devam ettirdi. Hindistan aynı zamanda, ABD’nin İranPakistanHindistan doğalgaz hattına karşı çıkmasına rağmen bu konuda İran’la görüşmelere devam etti. Hindistanİran doğalgaz anlaşmasının Hindistan’ın enerji ihtiyacı açısından öneminin farkında olan ABD, boru hattı projesine karşılık nükleer anlaşmayla Hindistan’ a verilecek yakıtı önerdi. HindistanABD ilişkilerinde İran konusunun ön plana çıkmasına paralel olarak, Tahran’ın Yeni Delhi politikasında da zikzaklar yaşanıyor. Özellikle taraflar arasında daha önce imzalanan veya imzalanmayı bekleyen enerji anlaşmaları bu gelgitlerden olumsuz etkileniyor. Günümüzde İranHindistan arasında doğalgaz konusunda iki türlü görüşmeler devam ediyor. Birincisi, İranPakistanHindistan Doğalgaz Boru Hattı Projesi ile ilgili görüşmeler, ikincisi ise sıvılaştırılmış doğalgaz anlaşması. Boru hattının gerçekleşmesi için İranPakistan arasında anlaşma ABD’NİN YAKLAŞIMI Bush yönetimi Hindistan’ın İran konusunda RusyaÇin çizgisinden AmerikanAvrupa çizgisine kaymasını aşama aşama sağlamaya çalışıyor. 11 Eylül olayları sonrası silah ambargosunu kaldıran ABD’nin Hindistan’ı kazanma siyaseti, 2005 yılından itibaren farklı boyutlarda ilerlemeye başladı. 2005 yılından itibaren ABDHindistan ilişkilerinde İran konusu ön plana çıktı. 14 Mart 2005’de Hindistan’ı ziyaret eden ABD Dışişleri Bakanı Rice, yeni silahlar önerirken Başbakan Manmohan Singh’in 18 Temmuz 2005’te gerçekleştirdiği ABD ziyaretinde taraflar arasında sivil amaçlı nükleer işbirliği anlaşması imzalandı. Anlaşmanın yürürlüğe girmesi için ise Amerikan kongresinin onayına gerek duyuluyordu ve kongreden bu konuda bazı talepler ileri sürüldü. Kongrenin bu taleplerinin İran konusunda iki yönlü etkisi bulunuyordu. Birincisi, kongre onayı geciktirerek İran konusunda Hindistan’ın daha fazla ABD’ye yaklaşmasını hedefledi, 2. Eğer sivil ve askeri amaçlı nükleer çalışmalar konusunda bir ayırım programı olmasaydı İran konusunda ABD daha fazla eleştiri almış olurdu. Aslında ABDHindistan nükleer anlaşmasının bu hali bile ABD’nin İran’ın nükleer Bush çalışmalarına yönelik politikası ile çelişiyor. Bu anlaşmanın onaylanması ile birlikte Hindistan, Rusya dışında Avrupa ve ABD ile de nükleer ilişkilerini geliştirebilir ve nükleer alanda ilişkilerin gelişmesi Hindistan’ın Nükleer Grup tarafından nükleer güç olarak tanınmasına yol açabilirdi. Bu durumda Hindistan ABD ile olan nükleer anlaşmasının yürürlüğe girmesine ihtiyaç duyuyor. ABD ise Hindistan’ın İran’la olan doğalgaz anlaşmalarından vazgeçmesi için her yönden HİNDİSTAN’IN İKİLEMİ Sonuç olarak Hindistan, ABDİran krizinde kendi enerji ihtiyacı ile iki tarafın da baskıları ile karşı karşıya kalmış durumda. Hindistan’ın hem İran’la olan doğalgaz anlaşmasına hem de ABD’yle imzalanan nükleer anlaşmasının yürürlüğe girmesine ihtiyacı var ve kartlarını her iki anlaşmanın yürürlüğe girmesi için oynamaya çalışıyor. Dış ilişkilerinde denge politikasını yürütmeye çalışan Hindistan, ABD ve İran’ın sürekli çatışma halinde olmaları ve tamamen zıt yönlü uzlaşmaz politikalar izlemeleri nedeniyle kararsız durumda ve bu nedenle şimdiye kadar ne ABD ile ne de İran ile imzaladığı enerji anlaşmaları yürürlüğe girmiş değil. Şu an itibariyle İran’ın nükleer çalışmaları konusunda aşama aşama Washington’un çizgisine kaymak zorunda kalan Yeni Delhi, enerji ihtiyaçları nedeniyle de Tahran ile olan ilişkilerinin bozulmasını istemiyor. Giderek kesin çizgilerle ayrılmaya başlayan İran ve müttefikleri ile ABD ve müttefiklerinin başlattığı karşılıklı diplomasi mücadelesi Singh Hindistan ve benzeri devletlerin, tarafsız kalma veya her iki tarafla ilişkilerini nükleer krizden bağımsız olarak geliştirme seçeneğini uygulamalarını zorlaştırıyor. AvrupaAmerika çizgisine kayması Hindistan’ın İran’la olan her alandaki işbirliğini etkileyebilir. ABD Kongresi’nin nükleer anlaşmayı onaylamasıyla birlikte ABD’nin destek konusunda İran’ın önünde olduğu söylenebilir.