Catalog

Öyküde anlatım yönelimi… Yazan-alımlayan arasında bağlamlanmaya dayalı anlatı sanatı olarak öykü, arayışlarla örülü yeni yönelimler, sonsuzca farklı biçimler, biçemler getirebilir. Ancak zengin açılım olanağına karşın, bakıyoruz her hikâye, üstelik anlatı öznesi-nesnesi ne olursa olsun, insan gerçekliğinin okurda yazar aktarımıyla kurulmasını sağlayacak anlatım yönelimi gereksiniyor. nsanoğlu masallarla, Katledilen kantocu, ölüm hikâyelerle büyüyor, bü- karanlığında yeniden kanto- yüyor ya, kendisini kuşa- İ ya çıkmayı arzular, soğuk- tan dünyayı, bu karmakarışık ta çaresizlikten ölekalmış kö- düzeni bir türlü yerine oturta- pek, yürüdüğü patikada ol- madığı için yalanı yoldaş kı- mayı kurar. lıyor kendine, içine doğduğu Nis Tuğba, bunları birer öy- çevrenin yalanlarına katılıp kü öznesi olarak işlerken ya- buna ayak uydurmayı birlikte zar konumuyla onların yeri- bu yalanlarla güzel güzel ya- ne de geçerek insan-hayvan şamayı yeğliyor. ayırt etmeksizin birey-özne İşte öykü yazarı, insan var- olgusunu ayağa kaldırıp on- lığın yalanla yaşamasına ben- ları yeniden yapılandırır. zer tutumla buna damla ekle- Bu, elbette entelektüel derin- meye girişip farklı patikalardan anlatıma ulaşmayı do Kitap, 2023) adlı öyküler toplamında, bir yan- likte bir anlatıcı aracılığıyla gerçekleşecektir ancak. gerekli gördü hep. dan yuvarlamayla yüzyıl sonraki Sabahattin SÖYLEN ANLATIMI Ali’den Orhan Kemal’e, ondan Bekir Yıldız’a “kü- “KÜÇÜK İNSAN” ANLATIMI Söylensel anlatım, insanı, başta doğayla, ya- çük insan” öykülemesi geleneğinin ardılı olduğu- Daha önceki gelişmelere karşın öykücülüğü- nındaki insanla, nesneyle ilişkilendirir, bir ölçüde nu açıktan ortaya koyarken günümüz öykücülü- müz, asıl atağını Cumhuriyetle yaptı yine de. düş, hayal, sanrı eşliğinde mitik düzlemde maya- ğünün önemli adlarından Zafer Doruk’la yazınsal Bunda, insanın kulluktan yurttaşlığa geçişi rol layıp kabartır, yüzyılların örtük etkisini de yansı- akrabalık kurduğunu da gösteriyor. oynadı kuşkusuz. tır böylece. Onun içindir ki biz bu üç yazarda tam bir “kü- Çünkü Osmanlı hikâyecisi başlangıçta gölge Söylen anlatımında insanlar, yaşamlarıyla çır- , bu üç- çük insan” öykülemesi gözlerken Cabir oyunu ustası halinde kesip biçtiği karton kişiler çıplaktır, kaba sınıfsal ayrışmaya karşın doğa- lüyle kurduğu ardıllık bağlamında kendince “ka- halinde can veriyordu insana ya da bir vakanüvis nın boyunduruğu sürer hâlâ, bu temel su yüzüne rakteristik” nitelikler yüklüyor kişilerine. tutumu izliyordu. çıkmaz ancak derinlerde uğuldar. “Kırmızı Defter” adlı öyküsünde işlediği dış ma- Harf, Dil Devrimleri, Halkevleri sonrasında yaşa- Bunun bizdeki en görkemli adı kuşkusuz Yaşar hallenin kütüphaneli adamı bir türlü “küçük in- nan okuma-yazma seferberliğiyle hikâye başkö- Kemal. Onunla aynı dönemde köy-kır anlatısını san” açılımı sergileyemiyor belki ama “Nazê”de şeye yerleşti, insan da basbayağı dirilip canlandı. pekiştiren Köy Enstitüsü çıkışlı yazarlar, bu da- bu çoğulluğu yakalıyor Cabir. Demir ağlarla örülen yurdun yollarıysa memle- marla buluşmaya ayak uydursalar da büyüsün- ‘BİREY İNSAN’ ANLATIMI ketin her yakasına insanların bu hikâyelerini taşı- den uzak durdular diyebiliriz. Küçük insan, toplumun bir üyesiydi, gele- dı birbirleri arasında. Olup bitenler bir bakıma yol Bu yönde asıl eğilim 1980 sonrasında çıktı, cek kaygısıyla boğuşuyor, hep ekmek aranışıyla hikâyesiydi. dönem koşullarının zorlamasıyla giderek atağa emeğiyle geçindiği için dışarlak yapı sergiliyordu. İşte yüzyıl sonra öykü verimleriyle aşağıya aldı- kalktı. Ancak önceki gerçeklik, rasyonel boyut- Bu nedenle iç sorgulamadan da uzaktı. tayken irrasyonele kaydı yazık ki. ğım yazarlar, bu öykü okyanusumuz içine doğdular. Elbet birey insan da gelecek kaygısı taşırdı, Özellikle 1930’larda öykü dünyamızın iki ADALET TEMÜRTÜRKAN; ancak o aynı zamanda aranışı, sorgulayışı, he- ası Sait Faik, Sabahattin Ali, yaşayan “küçük ‘ÇOKTANDIR SÖYLENMEMİŞ’ saplaşmayı da kendisine dert edinmiştir. insan”lar kazandırdı öykücülüğümüze. Hayal mi kuruyorsunuz düş mü görüyorsunuz, Birey insan öyküleri, dizgesel anlamda ilkin GÜLSER KUT ARAT; ‘KIRAN YELİ’ bu anlatının neresinde olduğunuzu mu düşünüyor- Oktay Akbal’la başlasa da derin yatağına 1950 Gülser Kut Arat, İnci Aral’ın Kıran sunuz? Yoksa karabasanla boğuşup sanrılar ara- kuşağı öykücüleriyle ulaştı. Resimleri’nden yarım yüzyıl sonra Kıran Yeli’yle sında yolunuzu mu arıyorsunuz ya da bir masal- Bunda İkinci Dünya Savaşı’nın ağır koşulları, (Mythos, 2024) geliyor, değişen dünyada ken- da mı yüzüyorsunuz? Kendinizi çimdikleyip yoksa derken Soğuk Savaş’ın yol açtığı baskı, çatışma di kuşak üyelerini, onların gençlik yıllarında aşa- başım mı dumanlı diye irkiliyorsanız, işte o zaman önemli rol oynadı. madığı, çözüm üretemediği sorunlarıyla nice yıl artık belli belirsiz bu büyü sizi içine çekmiş, kendi 1980 koşullarında yaşanan ağır bunalım son- sonra bu kez birer “küçük insan” halinde burkul- gereci kılan konuma ulaşmış demektir. rası toplumsal şizofreninin anlatıda ağırlık kazan- malarla konuk alıyor anlatısına. Adalet Temürtürkan, Çoktandır Söylenme- masıyla 1990 kuşağı öykücüleri birey insan çev- miş (h20, 2024) adlı öyküler toplamında adeta Aradan geçen on yıllar sonrası yaşanan yakı- resinden ayrılmadı. cı pişmanlıklar eşliğinde, artık “küçük insan”dan bu doğrultuda bir hava yaratarak okuru kıskıvrak Sait Faik, küçük insan-birey insan karmaşası “birey insan”a evrilmiştir özneler -tümü tek bir sergilerken birey insanın küçük insanı kucaklayı- bağlamayı başarıyor. özneye indirgenebilir ayrıca- 1950’lerdeki anlatı- Kişilerini canından aziz tutup incitmeden ama şına da yer açtı anlatısında. mın benzeri, kendilerini “birey insan” halinde sor- yoksulluklarını, zavallılıklarını görece arkaik bir NİS TUĞBA ÇELİK; ‘KARANLIKTA KANTO’ gulamaya yönelir böylece. doğa ortamında yaşanıyorcasına yapılandırıp öy- Nis Tuğba Çelik, Karanlıkta Kanto (Everest, Gülser’in de yansıtımında gözlediğimizce birey le yerleştiriyor hikâyelerine. 2023) adlı öykü kitabında bizi, doğrudan 1950 insan, yer yer 1970’lerdeki kadın yazarlar aracılı- Günümüz öykücülüğü, üç kanalda da anlatımı- kuşağı öykücülerinin izinde birey insan olgusuyla ğıyla doruk yapan “birey kadın” öykülemesi türe- nı bu akışla sürdürüyor. n yüz yüze getiren bir anlatının sularına çekiyor. vine dönüşecektir ayrıca. Nis Tuğba’nın öykülerinde Sevim Burak türü www.sadikaslankara.com, her perşem- CABİR ÖZYILDIZ; ‘ESKİ ZAMAN TÜRKÜSÜ’ be öykü-roman, tiyatro, belgesel alanlarında sorgulamanın gücü, öykülere bundan yayılan ya- Cabir Özyıldız, Eski Zaman Türküsü (Vacilan- kıcı bir hüzün katıyor. güncellenerek sürüyor. 66 31 Ekim 2024