Catalog

kolan vurdum, hapishanelerinde yattım./ Hiçbir şey gider- “Beyazıt Meydanı’ndaki Ölü”nün, “Otobiyografi”nin, bası, Amerikan donanması, topuysa,/ vatan kurtulmamaksa mez iç sıkıntımı/ memleketimin şarkıları ve tütünü kadar...” “Saman Sarısı”nın da yer aldığı bu şiirleriyle Nâzım Hikmet korkunç karanlığınızdan,/ ben vatan hainiyim...” dediği “Memleketimi Seviyorum”, “Türk Köylüsü”, “...Ve ve bizim gururumuz, onurumuzdu. 20. yüzyılın bir şairi olarak, yurtseverliğin, yurdun sömürül- zafer/ artık hiçbir şeyi affetmeyecek kadar/ tırnakla sökü- mesine karşı çıkma, emperyalizme karşı olma temelinde yüksel- ‘ŞEHİTLER’ ŞİİRİ... lüp koparılacaktır” dizelerinin de yer aldığı “Zafere Dair”, mesi zorunluluğunun bilincinde olan bir düşüncenin insanıydı “Şehitler” şiirindeki, “Şehitler, Kuvayi Milliye şehitleri,/ “Yirminci Asra Dair” gibi çoğu ezberlenen şiirlerini içeren o ve benim de milyonlarca insanın da hep yanı başında oldu. mezardan çıkmanın vaktidir.../ siz toprak altında derin uy- Dört Hapishaneden ile gençliğin bağrına taht kurmuştu. kudayken/ düşmanı çağırdılar/ satıldık uyanın!/ Biz toprak Şiirlerinin yanı sıra, oyunları, romanları, hikâyeleri, ma- “Ben bir insan,/ ben, Türk şairi Nâzım Hikmet ben,/ tepe- üstünde derin uykulardayız,/ kalkıp uyandırın bizi, uyandı- salları, yazıları, mektuplarıyla da var olan Nâzım Hikmet, den tırnağa kavga,/ hasret ve ümitten ibaret ben...” dediği rın bizi!” dizeleri, antiemperyalist savaşıma çağrıydı. antiemperyalizmle yurtseverliğin yapışık olduğu bilincimi- Rubailer’inde sevgi yoğunluğuyla kucaklaştırıyordu bizi. Bu çağrı, “Vatan Haini” adlı şiirinde doruğa çıkıyordu. zin oluşmasının ve yükselmesinin bir büyük öncüsüydü. GURURUMUZ, ONURUMUZ NÂZIM! 1962’de yazdığı bu şiir, tüm ülkeyi saran antiemperyalist coş- Yurtseverliğin özü olan antiemperyalist bilince çağırmanın “Yapıcılar türkü söylüyor” dizeleriyle başlayan “Kan Ter kunun, 68 patlamasının ve ulusal kurtuluşçu dalganın da yapı boynuna borç olduğu düşüncesiyle yazdığı şiirleri, umut ve iyim- İçinde” şiirinden “Vapur, Memet, Masalların Masalı, Umut, taşları olmuştu: “... ‘Amerikan emperyalizminin yarı sömür- serlikle, özlem ve kavgayla besleniyordu ve bizi hep besledi. Henüz Vakit Varken Gülüm, Bulutlar Adam Öldürmesin, Kız gesiyiz’ dedi Hikmet/ ... vatan tırnaklarıysa ağalarınızın,/ va- Nâzım Hikmet aydınlığı, dünyayı ve ülkemizi güzelleştir- Çocuğu, Japon Balıkçısı, Karlı Kayın Ormanında”ya kadar ço- tan mızraklı ilmühalse, vatan polis jopuysa,/ ödeneklerinizse, ğu sonra bestelenen, şarkılaşan şiirlerle doluydu Yeni Şiirler’i. maaşlarınızsa vatan,/ vatan Amerikan üsleri, Amerikan bom- meye devam ediyor hâlâ… n YÜCEL KAYIRAN’DAN ‘POETİK VARLIK’ Modern Türk şiirine felsefi bir bakış! Felsefi şiir anlayışıyla tanınan Yücel Kayıran’ın yeni kitabı Poetik Varlık (Everest Yayınları); Felsefi Şiir, Kritiğin Toprağında ve Şiirimin Çeyrek Yüzyılı adlı kitaplarından sonra dördüncü düzyazı kitabı. Neredeyse üç ya da dört kitap olabilecek yazıların toplamından oluştuğunu söylemek olanaklı. Bölüm başlıkları şöyle: “Modern Türk Şiirinin Neliği Üzerine Bir Soruşturma”, “60’lara Doğru: Ahmet Oktay ve…”, “Kalbin Elem Günleri Cumhuriyet’in İlk Kadın Şairi: Gülten Akın”, “Poetik Varlık”. “Modern Türk Şiirinin Neliği Üzerine Bir Soruşturma” başlıklı ilk bölüm, bir Cumhuriyet dönemi Türk şiiri tarihi niteliğinde. Kayıran kitaptaki ilk yazısında, modern MUSTAFA GÜNAY Türk şiirinin başlangıcı sorununu ele alır. Hangi şair ya da şairler modern şiirimi- POETİK VARLIK NE DEMEKTİR? zin başlangıç / kurucu özneleridir? Felsefi şiir anlayışıyla tanınan Yücel Bu ve benzer soruların hem poetik hem de Kayıran’ın dördüncü düzyazı kitabı Poetik politik yönlerinin bulunduğu söylenebilir. Varlık (Everest Yayınları) okurlarla buluştu. Kayıran’ın ifadesiyle, “Modern Türk şii- Şiirin dile getirdiği varlık kavramının rinin başlangıç noktasını belirleme sorunu, ve imgesinin teolojinin ve felsefenin var- Cumhuriyeti Osmanlı’dan ayırma çabasıy- lık kavramından farklılığını vurgulayan Kayıran’a göre, “Şiir, insanın oluş halin- la, kaygısıyla karakterize olmuştur.” (s. 19) Burada tartışılmamış ve temellendiril- deki bireyselliğinin, acemilik ve deneyim arasındaki gerilim halinin, badire ve yo- memiş bir sorunun bulunduğuna dikkat kolma anıyla yüz yüze gelme durumunda çeken Kayıran, poetik ve siyasal olanın varlığını koruyabilmiş, bu vesileyle va- başlangıcının zamansal bakımdan örtüşe- roluşunu hissetmiş olmanın varlığını dile bileceğini de belirtir. (s.20-21) getirir”. (s. 15) Poetik başlangıç sorununun, bir gerçek- Poetik varlık, Kayıran’a göre, şiirin tin- lik ve olgu sorunu olduğunu vurgulayan sel evreninde vücut bulan “anlatıcı-ben”in Kayıran’a göre, modern Türk şiirinin baş- varlığına işaret eder. langıç noktası, Cumhuriyetten öncedir ve “Şiirin tinsel evrenindeki anlatıcı-be- başlangıç Tevfik Fikret’tir. (s. 28) nin varlığı, konuşma halinde, kendini ifa- Bu bağlamda geleneksel şiirden modern de etme hali içinde olan bir varlıktır. An- şiire geçiş söz konusudur. latıcı-benin bu konuşma hali, bir varlık da birçok önemli sorunu belki de ilk kez ele aldığı da dik- durumunu, bir varolma halini ya da varolamama halini FELSEFİ ŞİİRİN TARİHİ VE KAVRAMLARI kat çeker. Örneğin, şiirimizde kış imgesi temasını irdele- dile getirir.” (s. 471) Kayıran, kitapta yer alan iki yazısında, 2007’de ilk ba- yen yazısı gibi. Gökalp’in şairliğinin itibarsızlaştırılması Poetik varlık, aynı zamanda oluş sürecinde, oluş halin- sımı yapılan Felsefi Şiir kitabını anımsatarak, burada or- ve göz ardı edilmesine ilişkin vurgusu da önemli. de olan bir varlıktır. Kayıran, poetik varlık kavramını / im- taya koyduğu şiir anlayışının zaman içinde oluşagelen gesini şiirimizden iki örnekle ele alır: Biri Tevfik Fikret’in İslami şiirle ilgili yaptığı saptama ve değerlendirmeler etkilerine değinir. ve bu şiir geleneği / akımı içinde yer alan şairlerle ilgili “Yaşamak Aşkı”, diğeri ise Nâzım Hikmet’in “Kocalma- Ve kitabın son yazısı “Benim Kavramlarım ya da Şiiri- ğa Alışıyorum” şiiridir. (s. 474-476) değerlendirmelerin de tartışılması gerekir. mizin Sorunları Üzerine Kavramsal Bakış”ta, kendine özgü Poetik varlığa ilişkin olarak ele alınabilecek başka şa- İnanç Buhranı, yazgısal belirsizlik, poetik determi- bazı temel kavramlarının anlamlarını özlü biçimde açıklar. irler / şiirler de anılır: “Demin ve Şimdi” (Oktay Rıfat), nizm, Osmanlı Dekadansı gibi konular / sorunlarla ilgi- Bu kavramlardan bazıları şöyle: “Anlatıcı-ben”, “ant- “Hazırlandın Diyelim” (Turgut Uyar), “Birahane Lon- li düşünceleri de şiir eleştirisi ve değerlendirmesi bağla- ropolojik boşluk”, “eşik-söz”, “epistemik toplumculuk”, ga” (Ahmet Oktay). mında ufuk açıcı niteliktedir. “fenomenal toplumculuk”, “ilklik”, “nihilist toplum- culuk”, “ontik katharsis”, “ontik şiir”, “epistemik şi- İNCELENEN ŞAİRLER, ŞİİRLER VE ŞİİR TARİHİMİZDE POETİK MÜCADELELER ir”, “poetik başkaldırı”, “Poetik determinizm”, “poetik POETİK SORUNLAR Cumhuriyet dönemi Türk şiirindeki poetik mücadeleler ölüm”, “poetik varlık” vb. Yücel Kayıran’ın kitabında ele aldığı ve poetik varlık konusu da Kayıran’ın ele aldığı konular arasında dikkat Görüldüğü gibi şiirle ilgili bu kavramlar / kavramlaştır- anlayışı temelinde çözümlediği ve eleştirdiği birçok şair çeker. Bu bağlamda şiirin tarihini irdelerken Marx, En- malar, Kayıran’ın bir şiir düşünürü olduğunun da göster- ve şiir örneği yer almaktadır. gels ve Benjamin’in tarih tezlerinin içerikleri doğrultusun- gesidir. Şair kimliğinin yanı sıra şiir düşünürü olması da Bunlar arasında özellikle şu isimleri sayabiliriz: Tev- da, “bir poetik mücadeleler tarihi”nden söz eder. (s. 147) Yücel Kayıran’ın belirgin nitelikleri arasında göze çarpar. fik Fikret, Ziya Gökalp, Yahya Kemal, Faruk Nafiz Çam- Cumhuriyet dönemi Türk şiirinin başlangıç evresinde Onun felsefi bir gözle modern Türk şiirinin nitelikle- lıbel, Sabahattin Kudret Aksal, Melih Cevdet Anday, Ah- iki poetik eğilimin yer aldığını söyleyen Kayıran, bunla- met Oktay, Muzaffer İlhan Erdost, Ataol Behramoğlu, rı şöyle açıklar: “Bitmekte olanın bir zamanın devam et- ri ve sorunlarıyla ilgili düşünceleri ve değerlendirmele- ri ve bu konuda ortaya koyduğu tarihsel bakışıyla birlik- Egemen Berköz, Metin Altıok, Gülten Akın, Sezai Kara- mekte olan temsilcilerinin oluşturduğu bir poetik düzlem koç, Cemal Süreya vb. olarak Osmanlı dekadansı poetikası ve başlamakta olan te bu kitabın odağını, temel sorunsalını oluşturan “poetik Gülten Akın şiirine ayrılan bölüm ise ayrı bir kitabı oluş- yeni zamanın ne türden olmasına ilişkin bir tasarım ge- varlık” kavramı, üzerinde düşünmeyi ve değerlendirme- turabilecek yazılardan oluşmaktadır. Kayıran’ın yazıların- rektiren Türkçü sekülerizm.” (s. 154) yi fazlasıyla hak etmektedir. n 6 18 Ocak 2024