Catalog

o K uRLA RA Geçen yıl temmuz ayındaki beklenmedik ölümüyle derin üzüntülcryaratmtş olan grafik sanatçm, karikatürcü Necati Abacı için dostlan bir armağan kitap hazırladılar. Fotoğrafevi Yayınlan arasından mart ayında çıkan "Nejanti Abimizdin Sen" adlı kitapta arkadaşlannın, meslektaşlarının Necati Abacı için kaleme aldıkları yazılar, birlikte çekilmiş fotoğraflar ve Abacı nın çizimleri yer alıyor. Dergimizin sayfalarında ise "Ne Janli Abimizdin Sen"e . iliskin dört yazı yayımlamyor. îki gün sonra Sıvas kıyımının yıldönümü. Hasan Akarsu, Oner Yağa'nın hazırladığj, "Sivas'ı Unutmak" kıtabından harcketle Sıvas kıyımtnı bir kcz daha gündeme getiriyor. Sıvas'ta yitirdiğimiz aydınlanmm sevgi ve saygıyla anıyoruz. Meltetn Ankan, geçen yıl toplatılıp sonra da aklanan "Yeter Tenimi Acıtmayın"ın ardından yeni romanı "Zaten Yoksunuz" ile okurlarının karşısına çıktı. Ankan'la bu kitabı üzerine Erdem Öztop konuştu. Peyami Safa'ntn romanları yeniden yayımlamyor. Ahmet Oklay, "Fatih Harbiye" ile ilgili bir deg'erlendirme sunuyor sizlere. Bol kitaplı günler... i TURHAN GÜNAY email: cumkilap@cumhuriyet.com.tr Bir biyografî başyapıti: "Leonardo Da Vinci" "Leonardus Vincius Pictor" Farklı dallarda ürün vermiş bir sanatçı olsa da, kişisel notlarından kolayca anlayacağımız gibi, resim sanatına ayrıcalıklı bir yer açmıştı mesleğinde Leonardo. Kitapta sanatçının kuramsal görüşlerinden yola çıkarak, bu konuya açıkhk getiriyor yazar. n KayaözSEZGlN büyük bir lilozof diizeyinde görınüş olınasını, bu portrc tloğru luyor gibıdir. Onuıı olağanüstü yeteneği konusıında herkesin söz birİiği etmiş olınasını da.. Söz gelişi, Jules Verne'in "Mona Lisa" adlı tek pcrdelik bir oyun yazdığını, ayrıea Rus romancı Dimitri Marejkovski'nin "Leonardo Da Vinei'nin Romanı" başlıklı bir kitap yazarak Leonardo adının çevresini saran "gizemli hale"yi yoğunlaştırmakta ilk adımları atmış olduklarını biliyoruz. Bunu başkaları izlcmiştir. Ama genc de bunlaıın hiçbiri, Leonardo'yu "hasta" olarak gören Freııd'unki ya da onıı, "pratik bir soyullanıa" kapsamına alan Valery'ninki kadar ctkili olmamıijtır. Annebabasından ayrı büyüyen, bıınıın acılarını hep dııymuş olan Leonardo'nun yaşamöyküsü, biyografik bir ronıan gibi, ama aynı za manda da bilinmezleri gün ıjjigına çıkaran bir belgesel gibi, başından sonuna kadar ilgiyle okunııyor. Ser ge Bramly'nin bu konuda uznıan bir kalem olduğıı vc bürün ilgisini bu yöne doğrıı kanalize ettiği, ayrıntıların yoğunlu^undan da anla^ıl maktadır. ruıda da belirtmiş oldug'u gibi, (üorto, ııstası Cüma bue'nin yapıtlarını nasıl taklit etmediyse, o da Verrochio'nun sanatıyla sınırlı tııtmamıştı kendi ni. Çünkü gene Leonardo'ya göre, ustasıyla yetinen bir sanatçı, ancak "va.sat" yapıtlar ürctebilirdi. Icat ise temelsiz olmamalıydı; "gelceeğin yaratılması"na lıizmet edcbilmcliydi. Leonardo'nun Verrochio atölyesine devam ettiği gençlik yıllarını ve 15. yüzyılın ikinci yarısını, dönemin sanatçı oluşumlan yönünden karşılaşUrmalı bir yöntenılc ele alıyor Bramly; Kuzcy Avrupa'dan İtalyan sanatına geçen yağlıboya tekniğinin geçiş sürecini, sanatçılar cephesin dcn yorumluyor. Yağlıboyanın ilk tcknik alaşımları üzerine ayrıntılı bilgiler veriyor. 15. yüzyılın ikinci yarısı, F'loran sa'da Medici ailcsinin Italya yarınıa dasında komşu dcvlctlcre kariji başarılı olduğu ve kent ekononıisinin güçlendiği bir dönemdir. Sanatçılar la Mediciler arasında ilişkilerin sıklaştığı bu dönemde, ()sman!ılarla ilk diyaloglar sınırlı ölçiiler içinde başlamiijtı. 147()'li yıllar, resimlere imza konulmadığı bir dönemin tartl^malı yorumlaıına ve leonardo'ya atfedilen resimler konusunda kuş kıılara yol açacak yıllardır. Eldeki kaynakların verilcrine göre, Leonardo'nun bu döııenı yapıtlarına açıklik getirmcyc çalışıyor yazar "Diszpero" olarak isimlendirdiği bölmde. "Madonna Benois" ile ilk önemli yapıtlar görünmcye basjamıştır artık. Leonardo'nun yolunu açacak olan yapıtlardır bunlar. Bunıla, sanatçının Meryem'i, alışılııu^ resimlerdekinin aksine, bir "inanç nesnesi" olmanm ötesinde ele almış olmasındaıı kaynaklanan yeni yorunı tarzının da payı olacaktır. Ve arkasından Cîinevra portresi gelecektir. (Bramly'ye göre bu portre, (Jioconda'nın prototipidir). (s. 368) Jules Verne'e özgü yapıya bağlamaktadır.) Analojilere eğilimli bir düşiine bi çimi, sanatın "zihinsel" bir is, oldu ğunu savunan Leonardo'nun yönte miyle örtüşmektedir yazara göre. Özellikle nıimari tasarımlarda yaptı ğı budur. <)na göre kateıhal, "caıılı bir organizma'Vlır (s. 219). Absid. kala, yanının öteki bölümlerı ise bedendiı. Insan bcıleninde kafa, "ak lın evi"dir. Mimarlık da insan be deniyle orantılı olduğuna göre, ünlü çizinıini anımsayalını insan yaşamının ne olduğunu bilmek gereke cektir hcr şcydcn önce. Ç.ıraklıktarı başlayarak, kendini anatomi bilimi ne adayaıı Leonardo'nun çabası, bu noktada önem kazanmakıadır: "insan, dünyanın nıodelidir". Luco Pacioli'nin "kııtsal oranlar" ilkesi, daha önce Vitrnuvius'un benimsemiş okluğu ilkelerlc çakışır bu bakımdan. Fvrenin genel yapısı, insan bedcninde anlamını bulan bir "mondo minor"dur (s. 21). Kitapta ilginç bir saptama da, Leonardo'nun annesi Caterina için ya pılan yorumdur. Freud, Leonardo'nun portrelerinde ortak bir özellik olarak karşımıza çıkan tebüssümün, onuıı aııne inıgesine olan sevgisindcn kaynaklandığı üzerindc duımııştur. Yaşamının son yıllarını, oğlunun yanında geçiren Caterina öldüğünde, çok mütevazı bir ccnaze töreni düzenlcndiğini vc Leonardo'nun annesinin ölümünden yalunları dışında kimseye söz açmadı ğını, yazılı bclgclcre dayanarak anlatan yazar, bundan dolayı, annenin "deınir maske" gibi sıılaııyla birlikte gittiğini belirterek, onıın, Leonardo'nun gerçek annesi olup olmadığı konusunda kıışkularını dile getiri yor (s. 259). S Imtlyaz Sahlbl: Cumhuriyet vakfı adına llhan selçuk o cenel Yayın Yönetmeni: Ibrahim YıldızoYayın Yönetmeni: TUrhan Cünay o Sorumlu Müdür Mehmet Sucu 0 Cörsel Yönetmen: Dllek Akıskalı o Yayımlayan. Yeni cün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.: Baskn Ihlas cazetecilik A.Ş. 29 Ekim Cad. No: 23 Yenibosna Istanbul Idare Merkezh Türkocağı Cad. NO: 3941 Cağaloğlu. 34334 Istanbul, Tel: o (212) 512 05 05 o çumhuriyet Reklam: Cenel Müdür özlem Ayden / Müşteri Temsilclsi: EylemÇevik •• Yerel süreli yayın • ; 0 Tel: 0 212 512 47 78 • 512 48 30 KİTAP anat yayıncılığında cn yaygın türün biyografi olduğu söylenebilir. Sanatçlların yaşamöykülerini, yapıtlan eşliğinde ele alan bu tür yayınlar, hcr zamaıı el altında tııtulduğu vc haşvuru kaynağı olduğu gibi, sanat kitaplığının da demirbaş malzemeleridir. Oıılar sız bir sanat kitapliğı düşiinemezsiniz. Bu yolıı açanların başında da 15 ve 16. yüzyılda yaşamış Itulyan sanatçıları üzcrinc ilk temel bilgileri veren Vasari'dir kıışkusıız. ()yle olduğu için de, Leonardo'yu doğumundan ölüraünc, yaşadığı ortaın ve çevresiyle, çağdaşlarıyla, çok yönlü sanalçı kimİiğiyle, yapıtlan ve ilişkileriylc ele alarak, her tür aydınlatıcı biJginin ışığı altında incelediği haciınli çalışmasında sık sık Vasari'yi referans olarak kullanıyor Serge Bramly (*). ()n beş yıllık bir araştırına döneminin ardından 1973'tc yayınılanan kitabı, ertesi yü hak ettiği Vasari ödülünü aldı ve birçok dile çevrildi. Dilimize aktarılması için uzunca bir zaman geçmiş olsa da, Leonardo gibi her zanıaıı güncelli ğini yitimıemiş, hep gündemdc kalıııış ve ilgi oılağı olnıuş, nercdeyse efsaneleşmiş bir isiın açısından ba kıldiğında, yayının, hele de böyle kapsamlı bir biyografinin yayın dünyamızda devreye girmiş olmasını, önemli bir olay olarak değerlendirmek gerekeccktir. Ayrıea söz kontısu biyografi, Dan Brown'un "Da Vinci Şifresi"nin, dünyada ve bizdc satış listelerinin başına yerleştiği ve Magdalalı Merycm tartışınalanmn kızıştığı bir döncme rastlamaktadır. () bakmıdan da yayın zamanlamasının iyi düşünüldüğünu söyleınek ınümkün. Bramly, biyograiinin 1988de ya pılan ikinci basımı için yazdığı önsözde, bu çalışnıanın "basit bir efsane yıkma girişimi" olmadığına değiniyor. Çünkii, "gcrçck her zanıaıı masaldan iistün gelir". Ele aldığı sanalçınuı, "bilgi ne kadar eksiksiz olursa, sevgi o kadar güçlü olur" sözüne bağlı kaldığını da özellikle vurguluyor. Yazar, Torino Kitaplığı'nda bulu nan vc Lconardo'nun "tartıştnasız" tek otoportresi olan 1512 tarihli dcsenle giriyor konuya ve saııat tarihinde aynı türdeki başka otoportrelerle karşılaşlırıyur. Kenneth (llark'ın "sanat tarihinin Hamlet'i" olarak yorunlandığı bu sanatçının portresini, örneğin Rahıello'nun "Atina Okulu "ndaki Platoıı'un portresiyle benzeştiriyor. Yalnız sanatçı olarak değil, biliııı adanıı olarak da larklı keşillere iınzasını atınıj olan böyle birini, I. François'nııı, SAYI 802 FLORANSAYA GİDİŞ Leonardo'nun dogum yeri olan Vinci köyünden (kasabasından) çıkarak Florasan'ya gidişi. bu olayın arkasından gclecek gelişmelerin başlangıç noktasıdır. F.ldeki somut verilerin kiıııi yerdc birbiıini tutmaması, kiıni yerde de yetersiz olması nedeniylc, yazarın bir "kurgıılama" yönteıııine başvıırdıığıı görülüyor. Aneak bu yöntem, doğruları seçip ayırmaya cngcl dcgil. Ornegi çok gerilere gideıı ailenin soyağacını 1300lü yıllaıa dayanılırıyor. tîayrimeşru doftmuijtu Leonardo. () dönemdc bu yazgıyı paylaşan başkaları da (F'ilippo Lippi gibi) vardı yazara görc. Sonuç olarak, Marejkovski'nin romanı "Tanrılann Dirilişi"ne alternatif bir roman kurgulamış gibidir Bramly. Kitabın üçüncü bölümünde Tos cana'nın kültür merkezi Stcndhal oraya "ortaçağın Londrası tlemekte haklıydı Floransa üzerine verilen bilgilcr, oldukça ilginç. Toplumbilinısel bir grafik çizilmektedir burada. Sanatların anası ("artiuın ınater") olmak gibi önemli bir konumdaydı Lconardo'nun yaşadigı dönemde F'loransa (s. 81). Yazar, Verrochio atölyesiııi anlaıtıgı bölümde, 15 ve 16. yüzyılda sanatçı egitimi ve çalısma koşullarıyla ilgili olarak, özellikle sanal larihçilerini yakından ilgilendirecek ayrıntılı bilgiler veriyor. Öğrencilerin çıraklıktan Cdisccpolu") kallalığa ("garzone"), ora dan ustalı^a ("maestro") geçişte uymakla yiikümlü oldukları ilkeler hakkuıda kaynaklara dayalı yorumlar yapıyor. Tam anlamıyla Röııesans'a özgü bir atölye ("bottega") eğitünidir bu. Leonardo da böyle zorlıı bir eğitimden gcçcr dogal olarak. Michelangelo'nun aksinc, korasının disipliniııe sonuna kadar bağlı kalmıştı. Lconardo'nun çok yönlülüğü ele bu disiplinden kaynaklanmaktaydı. "Quattrocento", sanalçı zenaat kârlar çağıdır. Bıınıın en iyi ııygulayan hocaların başında da Verrochio gelnıektedir. Leonardo'nun notla DEVİNİM, BÜTÜN YAŞAMIN TEMEL İLKESİ Farklı dallarda ürün vermiş bir sanatçı olsa da, kişisel notlarından kolayca anlayacağımız gibi, resim sanatına ayrıcalıklı bir yer açmıştı mesleğinde Leonardo. Kirapta sanatçının kııramsal görüşlerinden yola çıkarak, bu konuya açıkhk getiriyor yazar ( ; 269278). "Her şeyin •. her şeyden doğdıığunu" öne süren Anaksagoras'ın göriişünü benimsemişti. Leonardo.; o nedenle de, olguların kaynağına inerek gerçekleştiriyordu icatlarını. Devinim, bütün yaşamın temel ilkesiydi Leonardo'nun gözünde. Sanatçının "teatral perspektif" kullandığı ve anılsal ıııekân kavra mını gerçekleştirdiği ünlü eseri "Ccnacıılıım" (Son yenıek), özellikle ilk restorasyonlar sırasında çok yıpranmıştı. Duvar, resıni, zaman içinde de büyük tahriplerle karşılaşmıştı. Yazar, bu koııuyu geııiş biçiınde açmaktadır. (Haliç'e bir köprü yapması için Sultan Beyazıt'ın Leonardo'ya bir nıektup yazdığından, ama öneriyi ciddiye alnıayan Beyazıt'ın adamları nedeniyle bu proicnin gcrçekleşmemiş olmasından da söz ediyor yazar.) "Dünyada yaratıcısının arzusun dan doğmuş ilk tablo" (s. 367) olarak yorumladığı ve aılı, Italya'da "La Gioconda", Fransa'da "La Joconde", Anglosakson ülkelcrinde "Mona Lisa" olarak geçen portre üzerine yoruınlarla biyografi sonlanıyor. Ki tabın sonunda zengin kaynakça ve kronolojik bilgilcr yer alıyor. Başarılı bir çeviriyle dilimize ka zandırılan "Leonardo Da Vinci" bir kaç önemsiz dizgi yanlışı hariç tutıılursa acaba "heykeltırasçı" sözcüğü de (s.l 210) bunlardan biri mi?özenli bir basımın üri'ınü. Arkaya eklenen resimler için aynı şeyi söylemek zor. • (*) "Leonardo Da Vinci",. S<rge Bramly, Türkçfsi: Ascna Sarvan Gın Ülku, Agıırahilaplıji,!, 21)01 /vtanbul. SAYFA 3 "CÖRÜNMEYEN ŞEYLERİN TASVİRİ" F.linden çıkan hiçbir partisyon günümüze ulaşmamış olsa bilc, kendi deyimiyle "görünmeyen şeylerin tasviri" demek olan müzik, Leonardo'nun uzmanlık alanlarından bir başkasıdıı. Yazar, kitabın değişik yerlcrinde bu konuya dünmektedir. Leonardo'nun, Milano dükü Sforza'ya savaş teknolojisine ilişkin yapabileceklcrini sıraladığı mektubu, onıın askeri mühendislik konusunda da yetenekli olduğunu göstcrmektedir (s. 187 188). Ama her konuda olduğu gibi bu konuda da olasılıklar, yazarı, kesin yorumlara gitmekten alıkoyar. Kitapta, yapıtlara ilişkin üslup yorumlarına yer ver mek, biyografiyc daha derinlildi bir anlam katmış olııyor. Bramly, Leonardo'nun başyapıtları arasında yer alan "Kayalîklar Madonnası" yapıtın iki versiyonundan biri Louvre'da, biraz daha sonraki bir dönenıe ve Ambrogio Fredis'a ait olması muhtemel diğeri ise Londra'da National GaJlery'dedir bu üslup çözümlemesine konu olan yapıtlardandır (s. 197205). 15. yüzyılda yaygınlaşan ve binlerce kişinin ölümüne yol açan veba salgınları karşısında büyük ölçekli haritalar yaparak, planlar hazırlayarak kent sağlıkçısı gibi çalışmak da I .eonardo'da özgü cylemlerdir. (Bu kentçilik lutkusunu yazar, ondaki CUMHURİYET KİTAP /.i;w. •*