Catalog

i üt MAC A Önce aşağıda tanımlan verilen sözcükicri bultnaya çalışın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gekcek biçimde yazın. Sonra çizgüerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayıh karelere aktarıır (Kara kareler iki sözcük arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa, bu, sözcüğün alttaki satınn başına sarktıgımgösterir). Bulmaca tamamlanınca, sorulan tammların karşıliğı olan sözcüklerin ilk harfleri yukandan aşağıya doğru Ecinniler adlı romanın yazarmın adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse, aynı kitaptan bir aJıntı ortaya çıkacaktır. İİOMUMCU0ÖİI Talat Tekin'den "Orhon Türkçesi Grameri" Tiirkçenin îlk belgeleri YUSUF ÇOTUKSÖKEN * il tarihlendirmesi konusunda araştırma yapan uzmanlar Türkçe'nin tarinini IÖ 2000 yılına kadar götürmektedir. Gerçi bu önermeyi somut olarak kanıtlayacak tarihsel verilerden bugün için yoksunuz; ancak Türkçe yazılmış belgelerdeki dilsel verilere (somut ve soyut nesneleri gösteren kavramların bulunması, sözdizimindeki pelişkinlik vd) bakarak Türkçe'nin tarihinin hayli eskilere eittiği konusundaki görüşlerdeki haklılık payını görebiliyoruz. Türkçe ilk yazılı belgeler olarak ürhon ve Yenisey Yazıtlan gösterilmektedir. Moğalistan'daki Ikinci Doğu Tiirk Kağanlığı döneminden kalmışK«7 Tigin (732), Bilge Kağan (735), Tunyukuk (720725?), Ongın {IMIK?) ve Kulı Çor (719723?) eibi yazıtların yanı sıra, Ûygur Kağanlı döneminden kulma Moyun Çor ya da Şine Usu yazıtı (76ü) ile runik yazılı kimi yazıtlar, Kırgızlardan kaldığı sanılan Suci yazıtı (840?), Yenisey yazıtları, runik harfli Turfan, Miran ve funhuang yazmaları bu adlandırma altında incelenmçktedir. D Eker ile), Türk Dillerı (1995; M. Ölmez ile), TürkolojiEleştirileri(V)97) vd. pek çok bilimsel yayım bulunmaktadır. Belirli bir yönteme göre hazırlanmış sıradan bir dilbilgisi kitabı değil bu, yer yer verdiği bilgilerle kendinizin de zenginleştiğini fark ediyorsunuz. Bakın, okuduktan sonra bana da hak vereceksiniz. Orhon Türkçesi Grameri'nı(**) okurken aldığım notlardan birkaçını tartışmak üzere buraya aktarmak istiyorum. Bu notlar kesinkes kitabın değerini azaltmamakta, sağlıklı bir tartışma ortamı yaratarak doğruda birleşmeyi sağlama amacının ötesinde bir işlev yüklenmemektedir. Eleştirel notların hemen tümü terimler konusunda. Amacım, terim birliginde buluşmaktan öte bir anlam taşımıyor: Önce kitabın adından başlayahm: Niçin Orhon Türkçesi Grameri? Orhon Türkçesi Dilbilgisi denilemez miydi? Seslik (s. 17, 33) terimi fonetik yerine mi, yoksa fonolojik yerine mi kullanıldı? "Sesçil," "sesbilimsel", dahası "sessel" sözcükleri dururken "seslik" terimine gerek var mıydı? Yoksa seslik, sesbirimsel anlamında mı kullanıldı? Ayrıca bir de Fonem terimiyle karsılaşıyoruz (s. 65) Aynı biçimde biçimlık (s. 17) terimi de, öyle sanıyorum ki "morfolojik" terimi yerine önerilmiş, bunun yerine "biçimbilimsel", "biçimsel", "yapısal" sözcükleri yeğlenebilirdi. Ayrıca "biçimbirimsel" terimimiz de var. Hangisi? Kimi terimler bitişik ve ayrı biçimlerde yazılıyor. Örneğin bölüm başında ses bilvisi (s. 44), biçirn bilgisi (s. 81) ayrı, böfiim içinde sesbilgısi, biçimbilgisi (s. 81) biçiminde bitisik. Kimi yerde "başta", "sözbaşı" (24), "söziçi", "sözsonu' (s. 17); kimi yerde "önses", "içses", "sonses" (s. 6263) terimleri yefilenmi^. Neden? Işteslik terimi niçin ıstaşlık biçiminde yazılıyor? Kimi yerde "tekil", "çoğııl", kimi yerlerde "teklik", "çokluk" (s. 102103) terimlerini görüyoruz. Bir yerde "işaret zamiri" (s. 122), başka bir yerde "gösterme sıfatı" (s. 123). "lstekkipi" yerine "gönüllülük kipi" (s. 182) deniyor. Son olarak da anlambilimle ilgili değerlendirmenin bu dilbilgisi çalısmasında bulunmadığı belirtmeliyim. (Kanım o ki Prof. Tekin, bu bölümü de yazabilecek yeterlikle ve yetkinlikte. Acaba niçin böyle bir bölüm açmadı?) Orhon Türkçesi Grameri, pek çok yönden anlamlı bir çalışma: Birincisi, Türkiye'de de Türkceyle bilim yapılabileceğini kanıtlıyor. Ikincisi, Türk Dİlimcileri yabancılar kadar konulanna egemen, çalışmalarında tutarlı, yöntemlerinde çağdas olabiliyorlar. Uçüncüsü, Türk bilimcilerin bu çalısmalarıyla Türk üniversiteleri de dünya bilim dünyasıyla tatlı bir rekabet içine girebiliyor... Değerli I locamız Prof. Dr. Talat Tekin'i bu çalışmasından ötürü bir kez daha kutlarız. (llgilenen okurlar için isteme adresini de yazayım: Sanat Kitabevi Karanfil Sokak 5/2 Kmlay/Ankara; eposta: http://www.sanatkitabevi:com.tr) • (*) Beykent Üniversitesi FenEdebiyat Vakülteü Türk Dili Öğretim Görevlısı ÇV (Prof. Dr.) Talat Tekin, Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dillerı Arastırmaları Dızısı: 9, Ankara: 2000, 272 s. SAYFA 23 gileri Sözlüğü" ve "Yazi ve Yazmsal Türler" adlı yapıtları da yaratan yazar. Terlm blPUğl 41 67 38 48 69 21 77 51 18 2 79 H."... Leigh" ("RüzgârGibiGeçti"nin "Scarlett"i). Tanımlar ve sözcükleriniz: A. " bakmak" (çok sert biçimde, sert sert, öfkeli bakmak). 15 66 7 68 47 64 I. Çöl bölgelerinde, kurak bölgelerde yaşayan bir sürüngen türü. 71 45 57 11 54 1 60 34 14 10 20 B. "Yaşamak bir ağaç gibi tek ve hür/ Vc bir ... gibi kardeşçesine" (Nâzını Hikrnct). J. Kölelerden kurulan bir asker sınıfı. 56 73 44 27 46 8 49 70 63 42 75 50 C. Meşhur "Soluk Soluğa" şiirini de içercn, Alımet Telli'nin şiir kitabı. K. " ıııak). inlemek" (çok sıkıntıda ol 39 16 4 25 12 13 43 55 78 30 31 35 17 72 65 32 D. Immoralizm. 58 36 23 9 40 19 33 29 76 598. taynm çözftnü A. Rimbaud, B. Ibni Rüşt, C. Cevdet Bey, D. Ikgel, E. Arıburnu, H Ran, G. Dönüşüm, H. Mişima, I. Cıngıl, J. Kravl, K. Aglasun, L. Ney, M. Eda Şiir; "Bir şey var Bir şey var anlatamadığım Herkes işinde gücünde Benim gönlüm bulutların ucunda" 59 37 53 61 62 E."... Man and the Sea" (Ernest Hemingway'in bir romanı). 22 5 26 F. Tefsir. 28 6 3 24 74 G. "Dilbilgisi Oyunları", "Güzel ve Etkili Konuşma Sanatı", "Edebiyat Bil CUMHURİYET KİTAP SAYI 600 En eski Türkçe belgeler üzerine yapılan uluslararası çahşmalar yanmda Türkbilimcilerinkiler (Türkologlarınkiler) üzerinde de durmak gerekir. Her ne kadar Türkbilimciler bu çalışmalar konusunda yabancı meslektaşlarından kimi yönlerden biraz geri kalmış olsalar da önemli çalışmalar ortaya koymuşlardır. Ancak kanımca Türkiye Türkbilim (Türkoloji) araştırmalarının merkezi durumuna henüz gelemedi. Bu gidişle de gelebilecek gibi görünmüyor. Bunun pek çok nedeni var; birkaçını sıralayalım: Atatiirk'ün Türk Dil Kurumu'nun 12 Eylül yönetimince ka patdması, yerine aynı adlı başka bir Türk Dil Kurumu kurdurması, buraya çoöu üil Devrimine karşı olan bilim adamiarı ve yazarları atamasi; gerek restni TDK'nin gerek üniversitelerin Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerinde yapılan ça Iışmaların nicelik yönünden azalması ve nitelik yönünden tartışmalı olmasi; Türkbilim araştırma enstitülerinin altyapı gereksinmelerinin yeterince karşılanamaması, uzman yetiştirilmesi konu sunda yeterli ödeneğin ayrılmaması; bölüm ve araştırma enstitulerindeki iç çekişmeler, genel anlamda siyasal kamplaşma (Türkbilim dünyasında, çoğunluğun Türkçüliberaltutucugerici ve Islamcı görüşte olması dikkati çekiyor; bırakın sosyalist olanlan, sosyal demokrat bir uzman adayının bu çevrede değil yetiştirilmesi, barınması bile olanalcsız.) yukarıdaki önermenin gerekçeleri olarak öne sürülebilir. Prof. Dr. Talat Tekin (d. 1927), tt) Edebiyat Fakültesi'ni bitirdikten sonra doktora için ABD'yi gitmiş, Kaliforniya Üniversitesi'nden doktora unvanını almı^ (1965), aynı ünivcrsitede bir süre 05retım üyesi olarak çalışmış (19651972), yurda dönerek Tîacettepe Üniversitesi'nde çalısmaya başlamıştır (19721994). Emekli olduktan sonra Yeditepe Üniversitesi'nde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü kurmuştur; şimdilerde burada ööretim üyeliği yapmaktadır. Talat Tekin'in, A Grammer of Orkhon Turkıc (1968), Ana Türkçedc Asli Uzun Ünliılcr (19751995), Tuna'nın Bulgarlan ve Dtllerı (1987), Tonyukuk Yazıtı (1994), TiirkmenccTürkçc Sözlük (M. Olmez, E. Ceylan, Z. Kargı Ölmez, S. Belgeler üzarine çahşmalap