Catalog

11 HAZİRAN 2025 ÇARŞAMBA 10 İNCELEME/HABER TEK PARTİ DÖNEMİNDE HAC YASAK MIYDI? Dayakçı polisler belli 1 Haziran 1927 tarihli ve Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal (Atatürk) imzalı bir SINAN MEYDAN ama işlem yapılmıyor Bakanlar Kurulu Kararnamesine göre “Hac mevsiminde Hicaz’a gönderilecek serbest bırakıldı. Zafer AYTUNÇ ÜRKMEZ Hıfzıssıhha uzmanlarından Dr. Şerafeddin Bey’e siyasi pasaport verilmesi” Tarihten Y., Ahmet S., Samet S. kararlaştırılmıştı. (BCA, 30-18-1-1/24-35-4, 1. 06. 1927) Sivil polislerin baskını ve Gökhan K. serbest Günümüze sırasında ters kelepçeyle bırakılmalarının yollarının sömürge yönetimleri 533/88000-320710-215, 1934-04-08) yasaklanacağı” belirtilmişti. (BCA, gözaltına alınıp darp ardından Yavuz altına girmesi, bu bölgedeki uydu Bu belge ayrıca 1930’larda da 584/28340-116972-13, 1951-07- edildikleri iddiasıyla suç Selim Polis Merkezi devletlerle yaşanan diplomatik hac yolculuklarının devam ettiğini 25) 30 Temmuz 1951 tarihli ve 3/ duyurusunda bulunan Amirliği’nde suç sorunlar, pasaport ve vize göstermektedir. 13435 sayılı Cumhurbaşkanı Celal Ahmet S., Samet S., duyurusunda bulundu; kısıtlamaları, 1929 Ekonomik Bayar imzalı bir Bakanlar Kurulu Gökhan K. ve Zafer Y. Buhranı, döviz sıkıntıları, ulaşım Çok Partili Hayata Geçiş kararıyla Yemendeki bulaşıcı elleri arkadan ters ek Parti (CHP) döneminin din adaletı istiyor. Bursa’da zorlukları, salgın hastalıklar ve genç hastalığın veba veya kolera kelepçeli olarak yüzüstü CHP ve Hac devlet ilişkileri çarpıtılarak, din Cumhuriyetin güvenlik endişeleri, olmadığı anlaşılıncaya kadar hac polis ekipleri 4 Aralık yere yatırılıp yüzlerine Tüzerinden Atatürk’e ve kurduğu Türkiye’de 1946’da çok partili Cumhuriyetin ilk yıllarında hac seferleri yasaklanmıştı. (BCA, 2024 tarihinde cezaevi tekme ve yumruk demokratik düzene geçildikten sonra laik Cumhuriyete saldırılar devam konusunda çeşitli kısıtlamaların 30-18-1-2/126-58-5, 30.07.1951) kaçağı A.U’nun Zafer atıldığını, sabaha kadar ediyor. Son olarak geçtiğimiz hafta Demokrat Parti (DP), dinsel söylemle yaşanmasına neden olmuştu. 30 Temmuz 1951 tarihli bu hac Y’ye ait dükkânda işkence gördüklerini CHP’yi eleştirmeye başladı. Bu gazeteci Murat Bardakçı, “Tek Parti Buna karşın Tek Parti CHP yasağı kararı, 7 Mart 1952 tarihli olduğuna yönelik ihbar öne sürdü. Mağdurların CHP döneminde hac yasaktı. eleştiriler karşısında CHP, iç tüzüğü döneminde hac yasak değildi. ve Cumhurbaşkanı Celal Bayar üzerine adrese gitti. ortak avukatı olan ile programında bazı değişiklikler Devlet istemiyordu!” diyerek bir 1923-1947 arasında devlet resmi imzalı bir Bakanlar Kurulu kararıyla Sivil polisler dükkânında Bursa Barosu İnsan tartışma başlattı. Böylece “Tek Parti yaptı. Laiklik politikasını yumuşattı. hac organizasyonu yapmamakla kaldırılmıştı. (BCA, 30-18-1- arama yaparken o İşte bu süreçte CHP, bir taraftan din Hakları Komisyonu CHP’nin hac ibadetini yasakladığı” birlikte Müslüman Türkler, 2/ 128-20-12, 07.03.1952) DP sırada orada Zafer Y. söylemi üzerinden CHP’nin “din eğitimi veren okullar açarken, okul Başkanı Kemal Özgür seyahatle ilgili genel hükümlerden Hükümeti, 14 Temmuz 1952’de programlarına din dersleri koyarken, ile birlikte Ahmet S., karşıtı”, “din düşmanı” olduğu algısı Yetkin, “Müvekkillerimi yararlanarak hac ve umre ziyaretlerini de Suudi Arabistan’da ortaya tekrarlandı. bir taraftan da hacca gidişi de Samet S. ve Gökhan K. tanınmaz hale getiren gerçekleştirebilmişti. çıkan veba hastalığı gerekçesiyle organize etmeye başladı. Peki, ama Tek Parti CHP dönemin- de bulunuyordu. Çıkan kolluk görevlilerinin Cumhuriyet Arşivi’nde, Tek Parti haccı durdurmuştu. (BCA, 30- de haç yasaklandı mı? Zaman zaman 25 Eylül 1947 tarihli bir belgeye tartışma sonucunda isimleri belli olmasına CHP döneminde hacca gitmenin 18-1-2/ 129-50-5, 14.07.1952) göre CHP Hükümeti, “Hacca söz konusu olan hac yasaklarının ne- polisler dörtlüyü ters ve teşhis edilmelerine yasak olmadığını kanıtlayan belgeler Ancak 4 Ağustos 1952 tarihli ve deni neydi? İşte arşiv belgeleri: gitmek üzere pasaportlarını almış, kelepçeyle gözaltına karşın haklarında dava vardır. Cumhurbaşkanı Celal Bayar imzalı dövizlerini sağlamış 800 kişinin alarak Bursa İlçe açılmadı. Yine bu polisler Örneğin, 1924 tarihli bir belgeye bir Bakanlar Kurulu kararıyla Suudi deniz yollarının bir yolcu gemisi ile” Osmanlı’da Hac Emniyet Amirliği’ne hakkında idari herhangi göre “Kral Hasan’ın memleketinde Arabistan’da yeni veba vakası hacca gitmesini sağladı. (BCA, 30-1- Osmanlı’da hacı adayları – götürdü. Dörtlü, bir gün işlem yapılmamış olup can ve mal ve güvenliğinin görülmediği ve hastalığın söndüğü 0-0/83-521-11, 25.09.1947) muhtaçlar hariç- kendi ihtiyaçlarını Emniyet’te kaldıktan olmadığının halka tebliği ve görevlerine devam gerekçesiyle, hac seferlerini kendileri karşılarken, asker ve sonra adliyede ifadeleri buna rağmen hacca gitmek yasaklayan 15 Temmuz 1952 tarihli etmektedirler. Bu kabul memurların ihtiyaçlarını devlet isteyenlere pasaport verilmesi” bile alınmadan adli ve 3/15214 sayılı karar kaldırılmıştı. edilemez” dedi. karşılardı. Devlet memurları resmi istenmiştir. (BCA, 51-0-0-0/2-1-36, (BCA, 30-18-1-2/129-54-13, kontrol koşuluyla l ANKARA izinle hacca gidebilirdi. Hac 17.04.1924) Çok açıkça görüldüğü 04.08.1952) zamanları hac kervanları düzenlenirdi. gibi CHP Hükümeti, 1924 yılında Osmanlı klasik döneminde hacca hacca gidecek Türkleri, gidecekleri gidiş ve dönüş sırasında görkemli ülkede “can ve mal güvenliğinin törenler yapılırdı. Osmanlı hac olmadığını” konusunda uyarmakla güvenliğine büyük önem vermesine birlikte “buna rağmen hacca gitmek rağmen yine de hac kervanları isteyenlere” pasaport vermişti. zaman zaman Bedevilerin saldırısına 1926 tarihli iki belgeye göre uğrardı. 1800’lerde ortaya çıkan de “Hac ibadeti için Mekke’ye Vehhâbîlik hareketi sırasında hac giderken Fransız mandasındaki yolları tehlikeye düşmüş, hatta bazan topraklardan geçecek Türklerin kapanmıştı. (Abdülkadir Özcan, tabi tutulacakları karantina “Osmanlı Döneminde Hac”, https:// talimatnamesinden” söz ‘Beton Sizin, Vatan Bizim’ islamansiklopedisi.org.tr/hac) Zaman edilmektedir. (BCA, 554 /7705- zaman çıkan salgın hastalıklar ve 49184-2, 1926-05-13; BCA, belgeseline erişim engeli savaşlar da hac ziyaretlerine engel 554/7705-49184-1, 1926-06-05) olmuştu. Adı geçen belgelerden, çok açıkça kAHr AmAnm Ar Aş gerçeklerden görüldüğü gibi 1926 yılında da hacca merkezli 6 Şubat 2023 korkma olarak Tek Parti Döneminde Hac giden Türkler vardır. depremlerini Hatay’da değerlendiren Halil ve Devletin Öncelikleri Belgeler, Cumhuriyetin ilk yıllarında yaşayan tanıkları Yakut, “Ömrü-müzü (BCA, 30-1-0-0/83-521-11, 25.09.1947) hac yolculuklarının çok kolay Cumhuriyet kurulduğunda halk odağına alarak çekilen enkaza çevir-diler. olmadığını; gidilen ülkede can ve yoksul ve savaş yorgunu olduğu için “Beton Sizin Vatan Erciyes Dağı kadar Arşiv belgeleri, CHP Hükümetinin, mal güvenliğinin olmaması, salgın hacca gidenlerin sayısı çok azdı. Bizim” belgeselinin molozun altında 1947 yılından itibaren hacıları hastalıklar ve sömürge toprağı Ayrıca ekonomik olarak çok zayıf, fragmanının kaldık.Belgeselin gemilerle (posta vapurları ile) hacca olan hac yollarındaki karantina buna karşın bir taraftan Osmanlı yayınlandığı X hesabı yapım sürecinde gönderdiğini göstermektedir. Bu uygulamalarının hacca gidişi borçlarını ödemek, diğer taraftan halkın mahkeme kararıyla baskılar gördük. dönemde zaman zaman söz konusu güçleştirdiğini göstermektedir. beslenme, giyinme, barınma, çalışma, (BCA, 30-18-1-2/126-58-5, 30.07.1951) olan “hac yasakları” ise daha çok Türkiye’de erişime Ekibimiz defalarca Tek Parti dönemi CHP sağlık ve eğitim gibi temel ihtiyaçlarını salgın hastalıklardan ve döviz engellendi. Belgeselin gözaltına alındı, Hükümeti, hacca giden Türklerin karşılamak zorunda olan Türkiye sıkıntısı gibi ekonomik nedenlerden yönetmeni Halil ben hapsedildim. ihtiyaçlarıyla yakından ilgilenmişti. Cumhuriyeti Devleti, ilk zamanlarda kaynaklanmıştı. Yakut, belgeselde Tüm baskılara karşın Örneğin, 1 Haziran 1927 tarihli ve hac organizasyonu yapacak durumda Örneğin, 17 Ekim 1947 tarihli konuşmacı olanlar ve çekimlerine devam Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal değildi. Laik Cumhuriyetin çok daha ve Cumhurbaşkanı İsmet İnönü CHP Hatay Milletvekili ettiğim belgesel (Atatürk) imzalı bir Bakanlar başka öncelikleri vardı. imzalı bir Bakanlar Kurulu Kararına Servet Mullaoğlu’nun sonunda izleyiciyle Kurulu Kararnamesine göre “Hac Laik Cumhuriyetin önceliği göre o yıl hac için Hicaz’a gitmiş katılımıyla CHP buluştu. Ancak aynı mevsiminde Hicaz’a gönderilecek salgın hastalıklardan kırılan halkı olanların dönüşte Mısır’da ortaya Antakya İlçe gün Türkiye’den Hıfzıssıhha uzmanlarından Dr. iyileştirmekti. Cumhuriyetin önceliği çıkmış olan kolera hastalığını Örgütü’nde basın erişimine engel Şerafeddin Bey’e siyasi pasaport yenidoğan bebekleri ve çocukları ülkemize getirmeleri olasılığına açıklaması yaptı. kondu. Karara itiraz verilmesi” kararlaştırılmıştı. yaşatmaktı. Cumhuriyetin önceliği, karşı Sağlık ve Sosyal Yardım (BCA, 30-18-1-1/24-35-4, 1. 06. Erişim engelini ettik” dedi. kentlere, kasabalara, köylere Bakanlığı ile Ulaştırma Bakanlıklarının 1927) Kararnameye göre CHP doktor, ebe, hemşire göndermekti. teklifi üzerine alınan önlemlere Hükümeti, “Hac mevsiminde Cumhuriyetin önceliği yaklaşık göre “yeniden hacca gitmek Yavaş uyardı, valilik harekete geçti Cidde’de bir Türk tabibi (doktoru) yüzde 80’i köyde yaşayıp tarımla isteyenlere müsaade olunmaması” bulunduracaktı”; hükümet söz uğraşan halka toprak, tohum, fidan, kararlaştırılmıştı. (BCA, 30-18-1- konusu doktora harcırahı yanında 6 tarım araç gereci vermek, uygun 2/114-67-6, 17.10.1947) 1948 yılında İngiliz lirası ve diplomatik pasaport kredi sağlamak, bilgi ve beceri Dışişleri Bakanı’nın Başbakanlığa verecekti. Bu belgeden anlaşıldığı kazandırmaktı. Cumhuriyetin önceliği, gönderdiği bir yazıda, 17 Ekim 1947 gibi 1927 yılında da hac yasak yüzde doksanı okur-yazar olmayan tarihli ve 3/6507 sayılı Bakanlar değildi, hacca giden Türkler vardı ve halkı biran önce okur-yazar yapmaktı. Kurulu kararının 3.maddesindeki CHP Hükümeti hacca giden Türkler Cumhuriyetin önceliği yurdun en “yeniden hacca gitmek isteyenlere için bir doktor görevlendirmişti. ücra köşelerine kadar okul açmak, müsaade olunmamasına dair” o okullara öğretmen hükmün önümüzdeki hac göndermekti. Çünkü 40 mevsimi için de uygulanması bin köyün 37 bininde (BCA, 30-18-1-2/ 129-50-5, 14.07.1952) Bakanlar Kurulunda görüşülüp okul ve öğretmen kararlaştırılmıştı. Belgede, yoktu. Cumhuriyetin Hac konusunda 23 Şubat 1963 bu kararın “sıhhi ve mali İki binden fazla tarih ve 6/1485 sayılı kararla ve 8 önceliği bir din-tarım sebeplerle” alındığı da toplumunu bilimin Ocak 1968 tarih ve 6/9347 sayılı belirtilmişti. (BCA, 30-1-0- kararla yeni bazı düzenlemeler ışığıyla aydınlatmaktı. hobi bahçesi yıkıldı 0/60-370-8, 22.05.1948) Cumhuriyetin önceliği yapıldı. 1974 yılında ise bir Belgelerden açıkça görüldüğü “daimi hac komitesi” oluşturuldu. Ank Ar A Büyükşehir süreçte de tarım kara cehaleti yenmekti. gibi 1948 yılında sağlık ve alanlarına kurulacak Cumhuriyetin önceliği (Resmî Gazete, S. 15.051, 3 Belediye (ABB) ekonomi nedeniyle “yeniden Kasım 1974). 26 Nisan 1979 tarih hobi bahçelerine altyapı kadınlara insanlık Başkanı Mansur Yavaş, hacca gideceklere” izin ve 7/17.439 sayılı kararla hac hizmeti verilmeyeceği onuruna uygun haklar “Ankara’nın tamamında verilmemiş; ilk kez hacca organizasyonu Diyanet İşleri vermekti. Cumhuriyetin bildirildi. 100 binin üzerinde hobi gideceklere ise izin verilmişti. Başkanlığı’na verildi. (Resmî önceliği toplumu bir an bahçesi var. Buralarda ‘r anta devşiriliyor’ Gazete, S. 16.635, 12 Mayıs 1979; önce çağdaş uygarlıkla su, hijyen sorunu var. Demokrat Parti’nin Ankara Kent Konseyi S. 16.650, 29 Mayıs 1979). buluşturmaktı. Atatürk, Köylüler şikâyetçi” Başkanı Halil İbrahim Hac Yasakları HHH “En hakiki mürşit diyerek hobi bahçeleri Yılmaz valilik kararını 1950’de iktidara gelen Sonuç olarak Tek Parti döneminde ilimdir, fendir...” konusunda merkezi desteklediğini belirterek Demokrat Parti (DP) döneminde 6 hac yasak değildi. 1923-1947 (BCA, 30-18-1-1/24-35-4, 1. 06. 1927) diyerek Türkiye Cumhuriyeti’nin yönetimi göreve davet “Amacına uygun Nisan 1953 tarihli, 4/531 sayılı arasında devlet hac organizasyonu yüzünü çağdaş uygarlığa çevirmişti. etmişti. Ankara Valiliği olmayan hobi bahçeleri ve 11 Haziran 1955 tarihli, yapmıyordu, ancak İsteyenler hacca Eğer CHP Hükümeti haccı Cumhuriyetin önceliği kuldan geçen günlerde başta gidebiliyordu. CHP Hükümeti, tarımsal cinayettir. 4/5269 sayılı kararnâmelerle hac yasaklamış olsa Türkler hacca bireye, tebaadan yurttaşa ve Ayaş, Gölbaşı, Çubuk Günlük veya haftalık yolculukları konusunda devlet hacıları bilgilendiriyor, özellikle gidebilir miydi ve hükümet hacca ümmetten ulusa dönüşü sağlamaktı. ve Sincan ilçeleri tarafından iki düzenleme yapıldı. hacıların sağlığıyla ilgileniyordu. tatminler için kentin giden Türkler için diplomatik Cumhuriyetin önceliği neredeyse olmak üzere geniş pasaportlu doktor gönderir miydi? Bu düzenlemelerle hacca sadece Örneğin, hükümet, 1927 yılında tarım arazilerinin hiçbir şey üretilmeyen ülkede alanlara yayılan hobi hava ve deniz yoluyla gidilmesi Türk hacılar için Cidde’ye doktor Tek Parti döneminde hacca gidişi ranta devşirilmesi farikalar kurmak ve üretim çarklarını göndermişti. Zaman zaman söz bahçelerinin tarım engelleyen temel gerekçelerin başında kararlaştırıldı. (Resmî Gazete, S. kabullenilemez. En çalıştırmaktı. Cumhuriyetin önceliği salgın hastalıklar geliyordu. Hükümet, 8441, 25 Haziran 1953; S. 9162, 16 konusu olan hac yasakları ise “din arazilerinde kaçak değerli arazilerin Osmanlı borçlarını ödemekti. hac bölgelerinde ve hac yollarındaki düşmanlığından” değil, veba, kolera Haziran 1955). yapılaşmaya neden betona boğularak ‘hobi Cumhuriyetin önceliği yurt dışına sağlık durumunu yakından takip gibi salgın hastalıklardan ve döviz Ancak DP döneminde de zaman olduğunu belirledi. bahçesi’ adı altında öğrenci göndermekti. ediyordu. Örneğin, 8 Nisan 1934 darlığı gibi ekonomik gerekçelerden zaman salgın hastalıklar nedeniyle 2 bin 240 taşınmaz ‘hobi kondu’larla tarihinde Bağdat Elçiliğinden Türkiye kaynaklanmıştı. Salgın hastalıklar hacca gitmek yasaklandı. Örneğin üzerindeki izinsiz hobi doldurulması kente Tek Parti Döneminde Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı’na nedeniyle Demokrat Parti 1951 tarihli bir belgeye göre bahçelerinin yıkımı karşı işlenmiş bir Hac Yasak Değildi gönderilen bir yazıda “Hac ibadetinin döneminde de zaman zaman hac “Yemen ve Hicaz bölgesinde için harekete geçildi, suçtur” ifadelerini gerçekleştirilmesinde sağlık Birinci Dünya Savaşı sonunda yasaklanmıştı. 2020 yılında Covit meydana çıkan hastalığın elektrik ve suları kullandı. l ANKARA/ sorunlarının olmadığı konusunda” nedeniyle Suudi Arabistan da benzer Türkiye’nin Hicaz hâkimiyetini kolera veya sarı humma olması kesildi. Bundan sonraki Cumhuriyet hükümet bilgilendirilmişti. (BCA, bir hac yasağı kararı almıştı. kaybetmesi, bölgenin ve hac durumunda hacca gidilmesinin