Catalog
Publication
- Anneler Günü
- Atatürk Kitapları
- Babalar Günü
- Bilgisayar
- Bilim Teknik
- Cumhuriyet
- Cumhuriyet 19 Mayıs
- Cumhuriyet 23 Nisan
- Cumhuriyet Akademi
- Cumhuriyet Akdeniz
- Cumhuriyet Alışveriş
- Cumhuriyet Almanya
- Cumhuriyet Anadolu
- Cumhuriyet Ankara
- Cumhuriyet Büyük Taaruz
- Cumhuriyet Cumartesi
- Cumhuriyet Çevre
- Cumhuriyet Ege
- Cumhuriyet Eğitim
- Cumhuriyet Emlak
- Cumhuriyet Enerji
- Cumhuriyet Festival
- Cumhuriyet Gezi
- Cumhuriyet Gurme
- Cumhuriyet Haftasonu
- Cumhuriyet İzmir
- Cumhuriyet Le Monde Diplomatique
- Cumhuriyet Marmara
- Cumhuriyet Okulöncesi alışveriş
- Cumhuriyet Oto
- Cumhuriyet Özel Ekler
- Cumhuriyet Pazar
- Cumhuriyet Sağlıklı Beslenme
- Cumhuriyet Sokak
- Cumhuriyet Spor
- Cumhuriyet Strateji
- Cumhuriyet Tarım
- Cumhuriyet Yılbaşı
- Çerçeve Eki
- Çocuk Kitap
- Dergi Eki
- Ekonomi Eki
- Eskişehir
- Evleniyoruz
- Güney Dogu
- Kitap Eki
- Özel Ekler
- Özel Okullar
- Sevgililer Günü
- Siyaset Eki
- Sürdürülebilir yaşam
- Turizm Eki
- Yerel Yönetimler
Years
- 2024
- 2023
- 2022
- 2021
- 2020
- 2019
- 2018
- 2017
- 2016
- 2015
- 2014
- 2013
- 2012
- 2011
- 2010
- 2009
- 2008
- 2007
- 2006
- 2005
- 2004
- 2003
- 2002
- 2001
- 2000
- 1999
- 1998
- 1997
- 1996
- 1995
- 1994
- 1993
- 1992
- 1991
- 1990
- 1989
- 1988
- 1987
- 1986
- 1985
- 1984
- 1983
- 1982
- 1981
- 1980
- 1979
- 1978
- 1977
- 1976
- 1975
- 1974
- 1973
- 1972
- 1971
- 1970
- 1969
- 1968
- 1967
- 1966
- 1965
- 1964
- 1963
- 1962
- 1961
- 1960
- 1959
- 1958
- 1957
- 1956
- 1955
- 1954
- 1953
- 1952
- 1951
- 1950
- 1949
- 1948
- 1947
- 1946
- 1945
- 1944
- 1943
- 1942
- 1941
- 1940
- 1939
- 1938
- 1937
- 1936
- 1935
- 1934
- 1933
- 1932
- 1931
- 1930
Our Subscribers Can Login And Read Original Page
I Want To Register And Read The Whole Archive
I Want To Buy The Page
CMYB
C M Y B
SAYFA CUMHURİYET 10 ARALIK 2009 PERŞEMBE
4 HABERLER
DÜNYADA BUGÜN
ALİ SİRMEN
Cemil Çiçek de AİHM
Kararını İyi Okumalı...
AKP’nin sivil darbe girişiminin her
aşamasındaki atılımlarına ek olarak, son açılımı ile
ülkeyi bir uçurumun kıyısına getirdiği gerçektir.
Hain pusular birbirini izlemekte, PKK
yardakçılarının girişimleri sürekli can almakta,
ülke yasaların işlemediği, kanunların
çalıştırılamadığı, hukuka sahip çıkılamadığı bir
noktaya doğru sürüklenmektedir.
Hemen hemen aynı noktalara değinen ana
muhalefet lideri Deniz Baykal’a hak vermemek
elde değildir.
İşin ilginç ve de hazin yönü odur ki birçok kişi
bu durumda, hâlâ muhalefet stratejisinden
vazgeçmediği ve ne idüğü belirsiz açılıma destek
vermediği için Deniz Baykal’ı suçlamaktadır.
Bu suçlamayı yapanlar ellerini vicdanlarına
koyup da şu soruya cevap versinler: Türkiye bu
açılımdan sonra daha huzurlu, daha uzlaşmacı bir
ülke mi oldu, yoksa tam tersi mi?
Açılım Türkiye’yi gerdi, böldü, teröre esir etti,
şaşkınlaştırdı, hukuk kavramlarını allak bullak etti.
Şimdi herkes Anayasa Mahkemesi DTP’nin
kapatılmasına karar verirse, bunun siyasi
sonuçlarının ne olacağını tartışıyor.
Artık bir hukuki karara siyasi mülahazayla
bakmaktan çekinmez olduk. Kimileri,
- Aman ne olur kapatmayın siyasi sonuçları
kötü olur, diyorlar.
Bir zamanlar Anayasa Mahkemesi’nin
kararlarının siyasi olduğunu söyleyenler de aynı
kişiler.
AKP’nin, yargı bağımsızlığının iğdiş
edilmesinde büyük katkıları olan hukukçu kökenli
eski Adalet Bakanı Cemil Çiçek, DTP’lilere
sesleniyor:
- DTP’liler Batasuna ile ilgili AİHM kararını iyi
okusunlar.
Haberi okurken, kahkahadan kırılıyorum. Ve
ben de diyorum ki
- Sayın Çiçek de AİHM’nin Batasuna ile ilgili
kararını çok iyi okusun!...
Neden mi?
Çünkü o karar bir değil, üç değil, beş değil,
birçok yerinde, Leyla Şahin ile Refah Partisi
kapatma kararlarına atıfta bulunmaktadır.
Herhalde Sayın Bakan’ın bunları tekrar tekrar
okumasında sayısız faydalar vardır.
Neyse bu konuyu koyalım bir tarafa şimdi ne
yapmak gerektiğine bakalım.
İyi hazırlanmamış, teorik temeli, altyapısı
olmayan, sadece Amerikan çağrısından yola
çıkan ve mavi boncuk dağıtan, Kürt sorunuyla
değil, yalnızca PKK ile ilgilenen, elastiki sözlerle,
kimilerinde boş umutlardan, kimilerinde tehlikeli
korkular yaratan bir açılımın getirdiği noktada
şimdi ne yapılması gerektiği sorusu gerçekten
önem kazanıyor.
Bir yandan, Kürt konusunda herkesin en geniş
şekilde, görüşünü hazırlayıp, kitap, rapor,
araştırma şeklinde ortaya koyması gerekiyor.
Bunu yaparken, bu tür sorunların, suçlamasız,
art niyetsiz, tabusuz şekilde, her olasılığın açıkça
tartışılması gerekiyor.
Tartışmanın sinirlenmeden, gerginlikleri
arttıracak yöntemlere başvurulmadan yapılması
şart.
Aynı zamanda, bir noktayı iyi saptamak gerek.
Kürt sorununun özü Türkiye’de insanların
birlikte yaşama iradelerinin var olup olmadığıdır.
Bunun olduğuna inanıyorum. Ama aynı
zamanda yanlış tutumların, acemi davranışların,
bu iradeyi ortadan kaldırmasa bile, zedeleyici
etkiler icra edebileceği de yadsınamaz.
Bugüne dek binlerce evladını teröre kurban
veren bir toplumda, iki taraftan da beslenen
ayrılıkçı etnik çatışmalar olmaması bu iradenin
güçlülüğünün kanıtıdır.
Tabii ki tartışmada, bu iradenin olmadığını
söyleyenlerin de ifade özgürlüğüne saygı
göstereceğiz.
Şu anda azınlıkta olduğunu sandığım PKK’nin
etkisindeki kimi aktivistler, tersi bir görüntü
yaratmak ve kışkırtmalar sonucu yapılacak
girişimlerle bu iradeyi zedelemek isteyeceklerdir.
Onlara ve PKK’ye kızarak, kışkırtmalara
gelmek, PKK’ye karşı çıkıyorum sanarak, onun
oyununa düşmek anlamını taşıyacaktır.
Unutmayalım, şu anda gürültü çıkaranların
dışında bir de sessiz çoğunluk var.
Bu gerçeği göz önünde bulundurarak, bütün
konuşma ve davranışlarımızda ilk yapılacak olan
şey, kışkırtmacıların oyununa düşmemeye özen
göstermektir.
asirmen@cumhuriyet.com.tr
Cumhurbaşkanõ Gül, Tokat’ta 7 askerin şehit edildiği saldõrõyla ilgili olarak devreye gireceğini söyledi
‘İstihbarat birimlerine soracağõm’
AYŞE SAYIN
ANKARA - Cumhurbaşka-
nõ Abdullah Gül, Tokat’ta 7
askerin şehit edilmesiyle ilgili
olarak devreye gireceğini ve
bugün istihbarat birimlerinden
bilgi isteyeceğini belirterek,
“Bu işin önünde arkasında ne
var, onu anlamaya çalışaca-
ğız” dedi.
TBMM İnsan Haklarõnõ İn-
celeme Komisyonu üyeleri Za-
fer Üskül başkanlõğõnda, 10
Aralõk İnsan Haklarõ Günü ne-
deniyle Cumhurbaşkanõ Ab-
dullah Gül’ü ziyaret etti.
CHP’li komisyon üyeleri ise
partinin daha önce de uyguladõğõ
“Köşk protestosu”nu sürdüre-
rek, Çankaya’ya çõkan heyette
yer almadõ. Edinilen bilgiye
göre Gül, görüşmede Tokat’ta 7
askerin şehit olduğu olaydan son
derece üzüntü duyduğunu söy-
ledi. Gül, saldõrõ sonrasõnda si-
yasi liderler seviyesinde yaşanan
tartõşmalardan da rahatsõzlõk
duyduğunu belirterek, “Tür-
kiye’nin gerilmesi iyi sonuçlar
getirmez. Huzursuz oldum.
Daha soğukkanlı ve dikkatli
bir üslup kullanılmalı, bu
Türkiye’yi zayıf düşürüyor”
görüşünü savundu.
İnsan hakkõ ihlallerinin terörle
çözülemeyeceğini belirten Gül,
7 askerin şehit olduğu saldõrõy-
la ilgili istihbarat birimlerinden
bugün devlet birimleriyle ya-
pacağõ toplantõda bilgi alacağõ-
nõ söyledi. Gül, “Bu işin önün-
de arkasında ne var, onu an-
lamaya çalışacağız” dedi.
Görüşmede DTP’li Akın
Birdal, demokratikleşme ve
özgürlüklerin arttõrõlmasõ için
anayasa değişikliği isteyince
Gül, parlamentonun yeni ana-
yasa fõrsatõnõ “heba ettiğini”
söyledi. Anayasanõn demok-
rasi ve özgürlüklerle ilgili mad-
delerinde değişiklik yapõlmasõ
gerektiğini kaydeden Gül, par-
lamentonun bunu değerlendi-
remediğini vurguladõ.
Öte yandan kabule ilişkin
Cumhurbaşkanlõğõ’nõn internet
sitesinde yayõmlanan haberde
ise Cumhurbaşkanõ Gül, Tür-
kiye’deki insan haklarõyla ilgi-
li yurtdõşõnda yayõmlanan ra-
porlardaki iyileşmenin bu ko-
nudaki gelişmenin bir göstergesi
olduğunu belirterek, “Sorun-
larımızı kendimiz çözelim,
başkalarına fırsat vermeye-
lim” dedi. Türkiye’nin Avrupa
Konseyi üyesi olduğunu, Kon-
sey tarafõndan insan haklarõ
konusunda uzun yõllar izlendi-
ğini, bu izlemenin 4–5 sene
önce kalktõğõnõ anõmsatan Gül,
demokratik standartlarõn yük-
selmesiyle terörün de kendisi-
ne yer bulamayacağõnõ vurgu-
ladõ. Gül, “Burası hepimizin
özyurdudur. Yanlışlar varsa
beraberce düzeltilir” dedi.
‘Muhalefet engelledi’
Görüşme sonrasõ açõklama
yapan Üskül, Türkiye’de insan
haklarõ standartlarõnõn yüksel-
tilmesi konusunda, “başkala-
rının telkinine gerek kalma-
dan” düzenlemeler yapõlmasõ
konusunda görüş birliğine var-
dõklarõnõ ifade etti.
Komisyonun geçen haftaki
toplantõsõndan birkaç gün önce
DTP’li komisyon üyesi Akın
Birdal’õn İmralõ’da inceleme
yapõlmasõnõ ve bunun için alt ko-
misyon kurulmasõnõ istediğini
anõmsatan Üskül, İmralõ’da in-
celeme yapõlmasõna karşõ ol-
madõklarõnõ ancak muhalefet
partileri CHP ve MHP’nin alt
komisyona üye vermemesi ne-
deniyle usule uygun komisyon
oluşturamadõklarõnõ söyledi.
TBMM İnsan Haklarõnõ İnceleme Komisyonu
üyeleri Gül’ü ziyaret etti. DTP’li Birdal, Anayasa’nõn
değiştirilmesi gerektiğini söylerken Gül, parlamentonun
yeni anayasa fõrsatõnõ “heba ettiğini” söyledi. Kemal Karpat
TBMM Onur
Ödülü’nü aldõ
TBMM Onur Ödülü,
dün Meclis’te
düzenlenen törenle
Prof. Dr. Kemal
Karpat’a verildi.
Karpat ödülü TBMM
Başkanı Mehmet Ali
Şahin’in elinden aldı.
(Fotoğraf: AA)
İktidar sözcüleri, Kürt açõlõmõnõn sona ermesi çağrõlarõna tepki gösterdi
‘Tuzak kuranlara teslim mi olalõm?’
ANKARA (Cumhuriyet Bürosu)
- İktidar sözcüleri, CHP Genel Baş-
kanõ Deniz Baykal’õn açõlõma devam
edilmesinin ‘gaflet ve dalalet ol-
maktan çıkarak hiyanete dönüş-
mek üzere” olduğuna ilişkin açõk-
lamalarõ ile MHP Genel Başkanõ
Devlet Bahçeli’nin “açılımı terk
edin” çağrõsõna tepki gösterdi.
TBMM Onur Ödülü, dün Meclis’te
düzenlenen törenle Prof. Dr. Kemal
Karpat’a verildi. TBMM Başkanõ
Mehmet Ali Şahin, terör örgütünün ül-
kenin iç huzurunu bozmak ve vatan
içinde olaylar çõkartmak için büyük bir
senaryoyu oynamaya çalõştõğõnõ be-
lirtti. “MHP ve CHP’nin ‘demokratik
açõlõm artõk bitmeli’ şeklinde beyan-
ları var. Siz ne diyorsunuz” sorusu
üzerine Şahin, “Ben demokratik açı-
lım derken tüm Türkiye’deki de-
mokratik standartların yükseltil-
mesini anlıyorum. Son yıllarda da bu
bakımdan önemli adımlar atılmıştır.
Bundan sonra da atılmalıdır” dedi.
Başbakan Yardõmcõsõ Bülent Arınç,
CHP Genel Başkanõ Deniz Baykal’õn
“Bu noktadan sonra, hâlâ hiçbir
şey olmamış, hiçbir yanlış yapılma-
mış gibi yola devam etmek, artık gaf-
let, dalalet olmaktan çıkmakta ve hi-
yanete dönüşmek üzeredir” sözleri-
nin anõmsatõlmasõ üzerine, “Çok ağır
bir söz. Şaka yapıyorsunuz, böyle bir
şey söylemez” yanõtõnõ verdi.
Kültür ve Turizm Bakanõ Ertuğrul
Günay da Baykal’õn sözleriyle ilgili so-
rular üzerine, bu bakõş açõsõndan şaş-
kõnlõk duyduğunu belirtti. Açõlõmdan
Türkiye’nin iç barõşõnõn sağlanmasõ, de-
mokrasinin sağlam temellere oturtul-
masõnõn kastedildiğini kaydeden Günay,
“Türkiye, ne zaman demokrasisini
kurmaya, iç barışını sağlam temellere
oturtmaya kalksa, bu doğrultuda
bir adım atsa bir tuzak kuruluyor.
Biz hemen o tuzak kuranların oyun-
larına gelip ‘artõk barõş, kardeşlik ol-
maz bu ülkede’ diye bunu isteyen bir-
takım kötü niyetlilerin oyunlarına
teslim mi olacağız” diye konuştu.
‘Çiçek yargıyı etkilemeye çalışıyor’
ANKARA (Cumhuriyet
Bürosu) - Anayasa Mahke-
mesi heyeti, DTP’nin kapatõl-
masõ istemiyle açõlan davanõn
ikinci gün görüşmelerinde de
tam gün mesai yaptõ.
Anayasa Mahkemesi heye-
tinin davaya ilişkin önceki
gün yaptõğõ ilk müzakere yak-
laşõk 12 saat sürmüştü. Yüksek
mahkeme heyeti, karar verene
kadar aralõksõz her gün bir
araya gelecek. Bu kapsamda
yüksek mahkeme dün de gö-
rüşmelerine devam etti. Mah-
keme heyetinin ikinci gün gö-
rüşmeleri sürerken Mersin’den
geldiğini belirten Oktay Av-
cu, Anayasa Mahkemesi
önünde “Partiler kapatıl-
masın, barış baltalanmasın”
yazõlõ pankart açtõ.
Emniyet güçlerinin müda-
halesi üzerine Anayasa Mah-
kemesi’nin arka kapõsõnda bir
açõklama yapan Avcu, barõş
açõlõmlarõnõn karanlõk güçlere
karşõ Türkiye’nin ikinci Kur-
tuluş Savaşõ mücadelesi oldu-
ğunu savundu. Avcu, Anaya-
sa Mahkemesi üyelerine su-
nacağõnõ belirttiği önerileri
okudu ve elindeki dilekçeyi
Anayasa Mahkemesi nizami-
yesindeki memurlara tutanak
karşõlõğõ teslim etti.
DTP’den sert tepki
DTP Genel Merkezi’nden
yapõlan açõklamada, Başba-
kan Yardõmcõsõ ve Hükümet
Sözcüsü Cemil Çiçek’in,
Anayasa Mahkemesi’nde
esastan görüşülmeye başla-
nan DTP hakkõndaki kapatma
davasõyla ilgili sözlerine sert
tepki gösterildi. DTP Basõn
Sözcülüğü imzasõyla yapõlan
açõklamada, Çiçek’in dava sü-
recine “müdahil” olan açõk-
lamalarda bulunduğu belirti-
lerek, “Çiçek, İspanya’da
kapatılan Herri Batasuna
örneğini göstererek ve ‘DTP
bu kararõ iyi okumalõdõr’ di-
yerek yargıyı etkilemeye ça-
lışıyor. Bu açıklamalarıyla
açıktır ki, Anayasa Mahke-
mesi üzerinde bir baskı oluş-
turmaya hedefliyor” görü-
şüne yer verildi.
Bu sözlerin adeta “DTP’yi
kapatın” telkini olduğu kay-
dedilen açõklamada, Çiçek’in
DTP’nin İzmir konvoyuna ya-
põlan saldõrõ sonrasõnda da
benzer sözler sarf ederek
DTP’nin kapatõlmasõ için psi-
kolojik zemin oluşturma gay-
reti içine girdiği belirtildi.
‘HALK İSTERSE OLUR’ SÖZÜ ORTAMI GERDİ
Meclis’te darbe
tartışması çıktı
ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) -
TBMM Genel Kurulu’nda önceki gün
KEY ödemelerine ilişkin yasa tasarõsõnõn
görüşmeleri sõrasõnda iktidar ve muhalefet
arasõnda “darbe” ve “Ergenekon” tar-
tõşmalarõ yaşandõ.
CHP’li Esfender Korkmaz, sokak
gösterileri ve açõlõmla ilgili olarak “Bu-
günkü ortam devletin zayıflaması ve
hükümetin devamlı taviz vermesi üs-
tüne oluşmuş bir ortamdır” dedi. Ve-
rilen tavizin terör örgütüyle devletin ay-
nõ kefeye konulma-
sõna yol açtõğõnõ
kaydeden Kork-
maz, siyasette kao-
sun yaşanmasõ ha-
linde siyasetin iç
dinamiklerinin bu
kaosu çözemeyece-
ğini, bunun yeni ka-
oslar doğuracağõnõ
söyledi.
Korkmaz’õn AB’nin 2009 raporun-
dan bazõ alõntõlar yapmasõ üzerine AKP’li
Yılmaz Tunç, “Ergenekon’la ilgili ne
diyor AB” diye laf attõ. Bunun üzerine
Korkmaz, “AB’ye gerek yok, onun he-
sabını biz soracağız” dedi. Orduya kar-
şõ asimetrik propaganda yapõldõğõnõ kay-
deden Korkmaz, “Madem kaos yarat-
tınız, bırakın Türkiye’nin milli ku-
rumları, ordusu ve halkın beklentisi bu
kaosu çözsün. Ben demiyorum ki ‘Tür-
kiye’de illa müdahale olsun’ ama halk
müdahalenin zaruri hale geldiğine
karar verirse olur. Bunu halka söy-
letmeyin” diye konuştu.
Korkmaz’õn bu sözlerine AKP sõrala-
rõndan “Siz bir milletvekili olarak na-
sıl söylersiniz bunu?”, “Bir milletve-
kilinin sözüne bak”, “Ayıp ayıp, de-
mokrasiden korkma”, “Paşam sen
hâlâ darbeyi savunuyorsun Meclis’te”
tepkileri geldi. Korkmaz, “Eğer halk,
Türkiye’de kaosun çözülmediğine ka-
naat getirir ve bu siyasi kaos içinde çö-
züm olmayacağına kanaat getirirse
ve mecbur kalırsa bir müdahale iste-
meye bundan hiçbirimiz hoşnut olmaz.
Onun için böyle bir
müdahale olmadan
biz çözelim” dedi.
AKP’li Fikri Işık,
Korkmaz’õn konuş-
masõna tepki göstere-
rek, “Efendim halk
isterse darbe olur.
Haa demek ki darbe
olması için halkın is-
temesi lazım, halkın
istemesi için de şartların olgunlaşma-
sı lazım, tıpkı 1980 öncesi gibi. 12 Ey-
lül’e Türkiye’nin nasıl geldiğini, han-
gi provokatif eylemler yapıldığını bu
ülke biliyor. Şimdi hâlâ aynı dönem-
leri mi yaşayacağız?” görüşünü dile ge-
tirdi.
CHP Grup Başkanvekili Kemal Kı-
lıçdaroğlu da anayasanõn geçici 15.
maddesinin kaldõrõlmasõna ilişkin öneri-
lerini AKP’ye götürdüklerine dikkat çe-
kerek, “Gelin geçici 15’i kaldıralım,
darbecilerden hesap soralım. Yapma-
yan namerttir, getirmeyen de na-
merttir” diye konuştu.
CHP’li Korkmaz’õn ‘Halk
isterse darbe olur’ açõklamasõ
TBMM’de tartõşmalara neden
oldu. AKP’liler Korkmaz’õ darbe
istemekle suçlarken Kõlõçdaroğlu,
“darbecilerden hesap soralõm”
çağrõsõnõ yineledi.
Meclis’teDTPveAKP
arasındagerginlik
ANKARA (Cumhuriyet Bürosu) - Başbakan
Yardõmcõsõ Cemil Çiçek’in “DTP, Batasuna
kararını okusun” sözleri TBMM Genel Kuru-
lu’nda tartõşmalara yol açtõ. DTP Grup Başkan-
vekili Gülten Kışanak, “Parti binalarımız ya-
kılıp yıkılıyor, kurşunlanıyor. Hükümetten bir
kınama bile gelmiyor. Partimize yönelik ka-
patma kararını AKP vermiştir. Anayasa Mah-
kemesi falan hikâyedir” dedi. Kõşanak’a
AKP’liler tepki gösterdi. AKP’li Mehmet Daniş,
“Ne yapmaya çalışıyorsunuz” diye bağõrdõ. Kõ-
şanak “Irkçılığından utan” derken, Daniş “Sen
yapıyorsun ırkçılığı... Dalga mı geçiyorsun sen
be” karşõlõğõnõ verdi. Ortam gerginleşirken, Da-
niş genel kurul salonundan dõşarõ çõkarõldõ.
AKP’li Yaşar Karayel, “Belediye otobüsünde-
ki çocuğu kim yaktı, ben mi yaktım, senin
adamların yaktı” diye laf atarken, Kõşanak,
“Ben çıktım onun için özür diledim sen de çık
özür dile.” dedi. Kültür ve Turizm Bakanõ Er-
tuğrul Günay da söz alarak, Kõşanak’õn DTP ka-
patma davasõ ile ilgili sözlerine tepki gösterdi.
Günay, “Meseleyi çözmek istiyorsak daha an-
layışla, daha dikkatli konuşmalıyız” dedi.