Catalog

1OCAK 2004 CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA DlZİ •46 Doğu'nun Paris'i", "Para Imparatorlannın Başkenti", "Asya'nın Fahişesi". "Maceraperestlerin Cenneti". Ne kadar güzel tanımlıyor tüm bunlar bu kaotik kenti, görmeden bilemezsiniz. 3. biny.l,n yeni metropol merkezi: Şanghay. Şanghay: Çin tarihinde uyuşturucunun merkezlerinden. Şanghay'm alışveriş merkezi. 'Asya'nın fahişesi1 Şanghay, Uzakdoğu'nun New York'u rolünü de üstleniyor Çin'eyönverenüçkızkardeş H epsi ıyı güzel de, şımdi benim Şang- hay trenını bıraz moral bozukluğu içınde karınca ininde kaybolmuş ağustosböceği gibı beklediğim şu anlarda, "tuvalet nerede?" cümle- sini bile anlamayan bır ınsan ordu- sunun ortasında, bu Budist öğretilenn bana ne gibi bir faydası olacak? Allahtan, Rex Miao isimli îngilizce bilen bir satış elemanı tam kar- şıma düştü de, hayatım kurtuldu. Üstelık Şanghay'da trenden ınince valizleri taşımama \e taksi bulmama da yardım etti. Rex"in bana anlattığı en ilginç konu "TekÇo- cuk Vapma Kanunu". Allah korusun (!) bır Çinli iki çocuk yapma gafletınde bulunur ve bu tespit edilirse o vatandaş on yıllık gelirini devlete ödeyerek cezalandınlıyormuş! N E W YORKUN AYNISI... Şanghay mı? Uzakdoğu'ya. resmen New York'un aynısını yapmaya kalkışmışlar! Yani Mahhattan'm lüks "yukan şehir" ya da "or- ta şehir"ıni Soho'yu, ucuz ticaret sokaklan- nı, dev köprülen, Brooklyn'i, hepsını sırayla ele alın. Lüks gıyim, manken gibi kızlı-erkek- li gruplar, elinde lcucağında çocuklarla ayağı- nıza dolaşarak ısrarla dilenen garibanlar, robot gibı yürüyen alışverişe çıkmış kalabalıklar, dev müzeler, tanhi evler, ne ararsanız var. Bu kentı görmeden Uzakdoğu'yu tanıdığı- nı kımse ıddia etmesın. Şanghay'da konu, ta- ze milyarlarca dolann de\ gökdelenler ve dün- ya ticaretinin geleceğinin profilinı çızen bü- yük holdingler arasında yeni bmyılı nasıl ta- şıdığını göstermenin çok ötesinde. Şanghay geç- miş ve geleceğın tam birbinnı yutma nokta- lan. Geçmişten günümüze. bu kentin üzenne ya- pışmış etiketler şunlar: "Doğu'nun Paris'i", "Para İmparatorlarının Başkenti". "As- ya'nın Fahişesi". "Maceraperestlerin Cen- neti". Ne kadar güzel tanımlıyor tüm bunlar bu kaotik kentı. inanılmaz. Şanghay adı da, ayyaş gemicilerin yalpalaması ve uyuşturucu- lardan geliyor. JAPON KORSANLARA KARŞI SURLAR 7. yüzyıla kadar bugünkü Şanghay'ın ya- nsı, sular altmda kalmış boş alanlardan olu- şuyormuş. 11. yüzyıhn yansından sonra, ge- mi rrafiği bu kıyılann arasında sıklaştıktan sonra, "Şanghay" kentinin kalıcı temeli atıl- mış olmuş. Özellikle Japon korsanlarının sayısız saldı- nsıyla defalarca yağmalanan Şanghay'm yer- lileri buna bir önlem almaya karar verip, 359 yıl boyunca kenti koruyacak olan dev surlan 16. yüzyılda inşa etmişler. Yıllarca geceleri kapılan kapanan bu dev surlar hayatı çok zor yaşanır kılmış. 1843 te Britanya'nın ilk kon- solosu George Balfour, Şanghay'a atandığın- da, burada yalnız 23 yabancı aile varken, 19. yüzyıhn sonuna doğru bu rakamlar hızla bin- leri bulmuş ve Şanghay o büyük kozmopolit kent havasına doğru yol almaya başlamış. Ay- nca 1894'de Çin'e karşı savaş kazanan Japon- lar ve "Beyaz Ruslar" da Şanghay'a akın edenler arasında yer almışlar. Fransızlar ise, kentin önemli bulvarlanna Fransızca isimlerini koyduracak kadar kentte ağırlıklannı hissettirmişler. "Boulevard des De- ux Republiques" gibi... PARA.l, VAROLUŞ NEDENI... Şanghay'm, esrar ve afyon ticaretinden baş- layarak dünyaya açılan kapılan ve Uzakdo- ğu'nun en stratejik noktalanndan birinde filiz- lenmesi, bu kentin "varoluş nedeninin para olması" gibi bir gerçeği ortaya koymuş. Şang- hay'ı işgal etmeye kalkan istilacılara karşı ken- tin ve çoğunluğu tabii ki Çinliler'den oluşan yer- lilerinin imdadına Massachusetts 1860 doğum- lu bir Amerikalı maceracı, Frederick Town- send Ward yetişmiş. Şanghay esnafı ve pla- jın serseri ayak takımını organize eden Ward'ın planlan, kendi adamlan "büyük taarruz"dan önce alkol komasına girince sekteye uğramış, ancak daha sonra Ingiliz, Fransız ve Çin bir- liklerinin de son an desteğiyle Ward Şhangay'i Taipeililer'in büyük çıkartmasından kurtar- mayı başarmış. 30 yaşında bir saldında aldığı yaradan ölen ve bu kentin tarihinde efsanele- Çarpıcı bir Çin güzeli: Sun Yatsen'in genç eşi Soong Chieng Ling. Kabuk değiştiren uygapMc Soong kız kardeşler: Ortada Soong Chieng Ling, solunda Soong Ailing ve sağında Soong May Ling; 20. yüzyıl başlan. Soong'un bir gençlik fotoğrafına takılıp kalıyorum. Sanat anayasamın maddelerinden biri "102 yıl sonra bir aşk hikâyesi yaşamak"tan söz eder. İşte Soong öyle gizemli bir hava taşıyor. O kızm 1922'de çekilmiş bir fotoğrafı var ki, âşık olmamak mümkün değil. Bedri BAYKAM şen Ward, "köpeğiyle beraber" büyük zafe- rinı kazandığı, Şanghay'ın 30 kilometre güney batısındaki Songjian'e gömülmüş ve anısına birmabet yükseltilmış. Yalnız binne değindi- ğimiz bu maddı ve siyasi güç kovalamacalan, Şanghay'ı sürekli olarak kan, entrikalar, irili ufaklı çatışmalar, harpler ve gangster hesap- laşmalannın yaşandığı bır açık çatışma alanı haline getirmiş. ŞANCHAY MAFYASI... Şanghay mafyasının ana buluşma ve yerleş- me noktası da, olacak iş değil, benim kalaca- ğım Dong Hu Hotel'miş. Şanghay mafyasının temel taşı ve ilk babası da Du Yuesheng isim- li adam kaçırma, uyuşrurucu ticareti, haraç toplama, terör eylemlerine bulaşma konula- nnda eksper olan bir karanlık karakter. Işte şimdı taksi beni Dong Hu oteline atıyor. Eski bir tarihi şaheser. Kim bilir Du Yusheng, biraz da Küba'yı andıran tarihi mimari yapı- nın içinde, götürdüğü hangi hassas dengeler so- nucunda, mafya üzenndeki kontrolü sayesin- de, Şanghay'da suç ve cinayet oranının "azal- masında" direkt rol oynayacak kadar etkili bir insan haline gelmişti? Polislerden bile da- ha güçlü olması, onun legal ve illegal işlerinin birbirine kaynaşmasına neden oluyordu. 1927 yılındaki ayaklanmada, Çang-Kay-Şek'in Ku- omintang'cılannı Komünistlere karşı "Yeşil Çeteler"le koruyabilmiş olması, bu acayip hassas dengelerin akıl almaz bir yüzüydü. Bu ince uzun, çarpıcı fizikli adamın biraz da Sfenks'in Çin yorumuna benzetilmesi, taşıdı- ğı pahalı ve eksantrik kıyafetlerin büyüsü ile konuşunca, ortaya Hollywood için "bulun- maz bir hint kumaşı" profili çıkıyor. Birçok dönemde değişik yurtdışı ülkelerde de bulunan Şun Yatsen, Çin'de milliyetçilık ve sosyalızmin buluşabılmesi ıçin büyük adımlar atmış ve arkasında büvük isim bırakmış bir li- der. 1866'da Kuangtung eyaletınde doğan Sun Yatsen, 1892'de Tıp tahsılini tamamladıktan son- ra Japonya ile yapılan savaşın kaybedılmesi- nin ardından, zamanlamayı uygun görerek "Çin'in Yeniden Doğuşu İçin Birlik" adlı ör- gütü kurmuş. 1895'tekı ilk başkaldın hazırlı- ğırun suya düşmesinin ardından Sun Yatsen, beş yıl boyunca yurtdışında faaliyetlerine devam etmek zorunda kaldı. Bu süre içerisinde ünlü "üç ilke"sini behrlemışti. Birincisi, Çin'de Mançu Hanedanf nın devrilmesinin ikincisi demokratik bır cumhuriyetin kurulmasının ve sonuncusu da toprakta eşit mülkıyet hakkının sağlanmasının gereğiydi. SoON CHİENG LİNG'LE EVLİLİK... SUN YATSEN'İN EVİ... Bu Uzakdoğu'nun incisini keşfetmek için 48 saatim var. Otel, kentin en cıvıl cıvıl nok- tasında sayılır. Bu kentte gezilecek önemli yer- ler arasında hep gündemde kalan nokta Sun Yat- sen'in evi. Eski adıyla Moliere, yeni adıyla Xi- anshan Lu Sokağı'nda, Sun Yatsen'in Çin'in 20. yüzyıl tarihine şekil verdiği bu küçük köş- kü, kendisine Amerika'da yaşayan Milliyetçi Çinliler hediye etmiş. Çin'de 1911 'deki ayaklanmadan sonra, Man- çu hanedanı yıkılıp Cumhuriyet ilan edildi ancak, harekerin lideri Sun Yatsen değil, asker- ler olmuştu. 1916'da askerler yeni bir impara- torluk ilan ettikten sonra Sun, kafasındaki de- mokratik düzen hareketini hızlandu-dı. 1921 'de KomünistPam'ninkurulmasından sonra 1945'e kadar bazı mücadele dönemleri dışında, Ko- münist Parti ve Sun'un 1925'te gelen ölüme rağmen devam eden hareketi çeşitli işbirlikle- rine girdi. Ancak Ikinci Dünya Savaşı ve Ja- ponya'nın yenilgisinden sonra. Komünistler- le Kuomintang mücadelesi tekrar 1949'da Ma- ocular'ın kesin zaferi gelene kadar sürdü. Sun Yatsen'in hayatındaki en önemli adım- lardan biri ise. 1915 'te 22 yaşında, Amerika'da tahsil yapmış köklü bir ailenin güzeller güze- li kızı Soong Chieng Ling ile evlenmiş olma- sı. Zengin Protestan sanayici Charlie Soong'un kızı olan Soong Chieng Ling belli ki doğumun- dan itibaren "tarihi" ve güç odaklı bır evlilik için özel olarak hazırlanmış. SOONGUN GENÇLİK FOTOĞRAFI Şanghay'da tarih kokan bu binayı Çinli reh- berve korumalareşliğinde gezerken Soong'un bir gençlik fotoğrafına takılıp kalıyorum. 1987"de ilan ettiğim Sanat Anayasamın mad- delerinden biri "102 yıl sonra bir aşk hikâ- yesi yaşamak"tan söz eder. İşte bu Soong öy- le gizemli bir hava taşıyor. O kızın 1922'de çe- kilmiş bır fotoğrafı var ki, âşık olmamak müm- kün değil. Bu genç kızdan 27 yaş büyük olan Sun Yatsen "ın özel hayatım merak ermeden yapamıyor insan. Fakat bu iyi eğitimli ve çok özel genç kız, Çin siyasetinin tarihi bir simasının eşi olma- sının ötesinde büyük izler bırakmış dev ülke- de. 1981 'deki ölümünden sonra "insanuğın ba- rış mesajcısı" diye anılan ve 88 yaşında ve- fat eden bu ilginç simanın mezar taşında "va- tanseverlik, demokrasi, uluslararasıcılık ve Komünizm uğruna verdiği mücadeleler" etraflıca anlatılmış, aynca anısına yapılan tö- renlere de katılanlar arasında "yok yok". 1925'te Sun Yatsen'in ölümünden sonra, onun bıraktığı siyasi misyonu sürdüren Ling, başta Sovyetler olmak üzere, birçok ülkeyi zi- yaret ederek temas ve çabalannı sürdürmüş. Çin'in tüm bir numaralı liderleri onu sürekli havaalanlannda karşılamak da dahil olmak üzere, her türlü saygı ve özeni göstermışler, ulus- lararası ilişkilerde onun tecrübesini, zarafeti- ni ve inceliğini kullanmışlar. Soong Chieng Ling'in diğer iki kız kardeşinin de yaphklan evliliklerin ondan aşağı kalır yanlan yok. K l Z KARDESLERJN YOLLARI AYRILIR Kız kardeşlerinin en büyüğü Soong Ailing zengin bankacı Kung-Hsian-hsi ile evlenip "köşe" oluyor. Çang-Kay-Şek. 1927'de Soong Chieng Ling'in kız kardeşi Soong May Ling'le evleniyor. Neredeyse ablası kadar çarpıcı ve et- kileyici bir kişilik olan Soong Mayling, koca- sının Japonya'ya karşı verdiği uzun savaş sı- rasında ona uluslararası planda diplomatik des- tek veriyor. Ancak Kuomintang'ın başı olan Çang-Kay- Şek'in Tayvan'a kaçmasından sonra kız kar- deşlerin yollan da aynhyor. Mayling Tayvan'ın "First Lady"si olurken, Soong Chieng Ling ise Mao ve Komünistler- le beraber yol almayı tercih ediyor. "Madame Çang-Kay-Şek", eşi 1975'te Tayvan lideri olarak öldükten sonra ülkenin siyaseti üzerinde 2000 yılına kadar etkinliği- ni koruyor ve ancak geçtiğimiz aylarda, 24 Ekim 2003 'de uykusunda ölüyor. 106 yaşında gelen bu ölümle Charlie So- ong'un bütün Uzakdoğu'ya renk veren ulus- lararası etkinliğe sahıp. tarihe şekil vermiş kız- lannın sonuncusu da bu dünyadan göçmüş olu- yor. Otelden 200 metre ilende, Shangai'nin en önemli açık pazan var. Buraya adım atar atmaz çevTenizi akbabalar kuşatıyor. "DVD One Do- lar" lnanmadım tabıi. Ama gittim baktım. Hay Allah bayağı müt- hiş yeni filmler. hepsi 1 "er dolar... İyi de aca- ba bunlar gerçek DVD mi? Kaliteleri nasıl? Aldığım toplam risk 20-25 adet. Ne bıleyim içinden ne çıkacak? Pans'te 300 Euro'ya sa- tılan ipek Çin işlemeli gömleklen 10 dolara al- mak mümkün. Daha neler neler! ÇlLCIN BİR BORSA... Tabii Çin'de süregelen bu "copyright" ih- lalleri dünyayı bezdirmiş durumda. Bızim gü- ney sahillerinde satılan sahte Nıke ve Lacos- telar burada hiçbir şey. Çılgın ve orantısız bir borsa bu. Çin 1990'larda, bu olaya karşı mü- cadele ediyor görünüp, Amenkan baskılannı dindirmek için, bu konuda "suçlu" ilan etti- ği çeşitli kişilere en ağır cezalan vermiş. Ta- bii sonuç yine "0". Normal(!) fiyatı 500 do- lar olan lüks kalemler burada 2 G! Yeme ya- nında yat dedıklen bu olsa gerek. Daha neler neler! Yalnız "Copyright ihla- linden" hüküm giyenlertam hangı "ağır" ce- zayı aldılar bulamadım ama Çin'de "Rüşvet" ve "görev suiistimali"nden birçok eyalet va- lisi, Parti sekreten \ e hatta Merkezi hüküme- tin Meclıs Başkan Yardımcısı infaz edilmişler. Ölüm cezalan "imkânı olan büyük kentler- de" artık iğne ile yapılmasına rağmen, esas "kurşuna dizme" yöntemi daha sıkça uygu- lanıyormuş. Adam öldürme, gasp, toplumun sağlığını tehdit eden suçlar için mahkemelerin ölüm ce- zası karan almalan çok hızlı bır prosedürmüş. ' C o DEĞİL VVEİJİ 1 ... Birdeeşim Sibel'e "Go" oyunu" almamla- zım. " G o " dünyanın şu andaki en efsanevi yazarlanndan Trevanian'ın, başta "Şibumi" olmak üzere, kitaplannda anlata anlata, bitire- mediği oyunun adı. Satranç "tan daha zor ve do- nanımh olduğu ısrarla \nrgulanıyor. Önce zannediyorum ki, bu orada bizim tav- la gibi... Ne gezer? Bir kere " G o " deyince kimse anlamıyor. tki saatlik araştırmadan son- ra, oyunun Çin'deki adının "Weiji" olduğu ortaya çıktı. Adını bulduk, ara, ara, ara, ken- disini bulamıyoruz. Herkes bir diğer mağaza- yı işaret ediyor bana. Sonunda, nasıl olduysa bir büyük mağazada insafa gelen bir kadın be- nim için oyunu köşede buluverdi. Yanm saat daha uğraşarak aldım nihayet. Sonra, "bir iyi- lik yaptın, tam yap" deyip özel bir kitapçıya gidip, oyun hakkında Ingilizce kitap buldum. TENİSVARİ OYUN... Iş üç nalla bir ata kaldı. Bu aldıklanmı ül- keme götüreceğim, Sibel bu müthış zor man- tık oyununu resmen öğrenecek, ardından da her- kesi yenip "Balkan Şampiyonu" olacak. Ya da Ortaköy şampiyonu mu, yoksa Pekin şam- piyonu mu, görürüz. Bir de Çinliler sokakta tatbiki olarak kur- duklan nefis tenisvari bir oyun çıkarmışlar. Tek başmıza oynadığmız ve topun size sü- rekli bir elastik bantla geri geldiği müthiş bir icat. Aslmda fiyatı 55 Ğ (iki raketle be- raber) pahalı değil. Ama beyin artık şu çar- pık şekillerde çahşıyor: "Yahu bu parayla 55 DVD ahnır! Demek ki çok pahalı". işte insanlann dünyanın de- ğişik yerlerinden değişik değerleri çok daha ucu- za bulmalan veya çok farklı ve öne çıkan mal- lan başka diyarlara kazandırmalan, dünyada önceki yıllarda "dış ticaret", "Import-Ex- port" olarak özetlediğimiz, bugün de globa- lizasyon furyasında önümüze çıkan olgu. işte tüm bu serüvenin başlangıcının "İpek Yolu" ile olduğunu hatırlamak kaçınılmaz. YARIN: İPEK YOLUNDAN 3. BİNYIL LİDERLİCİNE