Catalog

SAYFA CUMHURİYET 14 EYLÜL 2002 CUMARTESJ 10 DIŞHABERLER dishab@cumhuriyet.com.tr -*S- Halk 15 Eylül'de sandık başma gidiyor. Sağ ve sol blok arasmdaki fark neredeyse kapandı Isveç'te kırankıranaseçim• Halk Partisi lideri Leijonborg'un, göçmenlere îsveç uyruğuna geçmek için Isveççe öğrenme zorunluluğu getirilmesi önerisi lîrtına kopardı. Bıına karşı çıkanlar, göçmenlerin toplumdan yalıtılmasından vazgeçildiğinde halinde sorunun kendiliğinden çözüleceğini savundu. 10 GÜN ÖNCESİNE KADAR AKILLARA GELMEYEN SENARYO CERÇEKLEŞEBİLİR GÜRHAN UÇKAN STOCKHOLM- tsveç'te aylardır süren seçim heyecanı sona yaklaşıyor. Seçimler yann yapılacak. îkridardaki SosyaJ Demokratlar bir süre önde giderken son yoklamalar sağ ile sol arasındaki farkın kapanmaya başladığını gösterdi. Siyasi partiler de kampanya süresince pek çok vaatte bulundu. Iktidardaki Sosyal Demokratlar, şimdiki çizgilerini sûrdürmekten yana. Okullara, sağlık sektörüne, yaşlı ve çocuk bakınuna daha çok personel kazandırmayı vaat ediyorlar. Sağhk sektöründeki izdiham azaltılacak, ameliyat ve tedavı kuyruklan kısaltilacak. tşsizlik sigortasının ve çocuk parasının arttınlması da bu partinin vaatleri arasında. Parti, konut sorununun çözülmesi sözü de verdi. Sol Parti, karizmatik lideri Gudrun Schyman'ın önderliğinde büyük aşama göstermişti. 1998"de yüzde 12 olan oy oranı, geçen yıl yapılan nabız yoklamalannda yüzde 20 'ye yaklaştı. Ancak Schyman, Isveçli erkekleri Taleban'a benzettiği ve "ADeye öhım!" diye slogan attığı son kongrenin ardından yandaş yitirmeye başladı ve halen son seçimlerde aldığı oy oranının altına düşmüş durumda. Eski adı Sol Parti Komünistleri olan bu parti için eski tüfek komünistJerle yeni tip sosyalistler arasında rekabet var. Parti tüzüğünde "kapitaUzmin kakiınlması" ve "suufsız toplum ohışturulması" yer ahyor ama bunun nasıl gerçekleştirileceği konusuna açıklüc getirilmıyor. Yaşlı ve çocuk bakımı, saghk sektörü, işsizlik ve çalışma saatlerinin azaltılması, partinin seçim programında ağırlık taşıyor. Sol Parti dış politika konusuna diğer partilerden çok daha fazla yer veriyor. Parti, "AB'ye ve Avrupa Para Birimi'ne (EMÛ) hayır" diyor. Ana muhalefet partisi Ilımhlar. lıder sorunu yaşıyor. Genel Başkan Bo Lundgren, uluslararası muhafazakâr polifikada önemli bir yere sahip olmuş olan Cari Büdit'in yerini dolduramıyor. Vergilerin azaltılması. konut vergisinin kaldınlması, özelleştirmenin hızlandınlması, polis sayısının ve yetkilerinin arttınlması ve savunmanın güçlendirilmesi, bu partinin geleneksel politikası. Sosyal Demokratlar'ın AB kararlanna uyum göstermek için bazı kamu kuruluşlannı özel rekabete açmış olması, Ilımlılar'ı bu konuda saf dışı bıraktı, özelleştirme kozunu onların elinden aldı. Çekirdek aileye destek Hıristiyan Demokratlar; çekirdek aileye daha fazla olanak sağlanması, ahlak sorunlan ve okullarda din eğitiminin arttınlması gibi klasik Hıristiyan Demokrat konulara ağırlık veriyor. Eşcinsellerin evlenmesi. rahip vb. olması ve evlat edinmesi, bu partinin karşı olduğu şeyler arasında. Parti, gücünü, çahşkan, açık sözlü ve alçakgönüllü lideri Alf Svensson'dan ahyor. Parti son seçimlerde yüzde 11.8 oranında oy almasına karşın son yapılan bir kamuoyu yokJamasında en güvenilir parti lideri sıralamasında yüzde 45 ile ikinci sırada yer aldı. Ilk sırada yüzde 58'le Göran Persson var. Liberaller, Merkez Partisi ve Çe\Teciler yüzde 4'lük barajı aşma savaşı verecek. Liberaller ve Merkezciler biraz daha şanslı. Çevreciler ise en büyük risk taşıyan parti. Onlann Persson afişL geleceği, olası bir sosyal demokrat azınlık hükümetini de yakından ilgilendiriyor. tsveç'te seçim öncesi tartışüan bazı konular, Türkiye dahil birçok ülkeye biraz aylan görünebilir. Örneğin ailelere (her aileye, uyruğuna bakmadan) çocuklan 16 yaşını doldurana dek devlet tarafından verilen aylık çocuk parasının (çocuk baştna 100 dolar) arttınlıp arttınlmaması konusu, böyle bir uygulaması ohnayan ülkeler için lüks bir tartışma olarak gözükebilir. Ama dünyanın en ağır vergi yüküne sahip ülkesi olan tsveç'te yaşayan ve böyle bir geleneğin var olmasına alışmış olan halk için bu çok hassas bir konu. Vaat listesi kalabalık Bu yılın seçimlerinde partilerin görüş belırttikleri ve bol vaatlerde bulundukJan konulann en ağırlıklı olanlan şunlar: • işsizlik • Okullar • Sağlık sektörü • Vergiler • Aile politikası • Konut sorunu • Göçmenlerin uyumu • işsizlik ve hastalık sigortası • EmekJi fonlan Tartışılan bazı konulann partileri nasıl etkilediğine ilişkin birkaç örnek verelim. Sosyal Demokratlar. 1994 seçimlerine, rekor düzeyi bulan yüzde 8 oranındaki işsizliği yanlamak vaadiyle girmişlerdi. Şimdi bu >v oranın yüzde 4'e ı / düşmüş olmasıyla / övünüyorlar. Expressen gazetesinin ekonomi yorumcusu Cecüia Garme farklı görüşte: "Hazirandaki işsizlik oranı yüzde 4'tü. Persson bunu seçim öncesi kuDanacak. Ama kullanmamasını tavsiye ederim. Bu sayı bir balon. Ömeğin,2000yuinda yaşlan 25-54 arası olan İsveçli erkeklerin yüzde 4.4'ü öğrenci olarak görünüyor! Bu da Avrupa ortalamasının üc kaü. Nedeniyse işsiz olup da iş piyasasma yeniden girmelerine yönelik çeşitH projelerde yer almalan. Aynca en az 54 bin kişi, iş buiamadığı için öğrencüik yapıyor. Yani gerçek işsizlik oranı yüzde 8'e ulaşıyor.'' Jönkoping'deki Ticaret Yüksekokulu'ndan iki araştırmacı da yaptıklan incelemede benzer bir sonuca vanyorlar: "Isveç arnk bir refah ülkesi değiL lûyıliçinde iş sahibi olanlann sayısı 250 bin azaldL İşsizlik oranına, erken emekliler. iş buiamadığı için ögrencilik yapan yetişldnler, personei kısınülanndan sonra artan iş yükünü kaldıramadığı için uzun süreü rapor alan kişiler dahil değiL Halen çâlışabilir nünısun dörtte biri iş sahibi değJL" Isveç'in küresel pazarlarda en önemli şirketlerinden olan Ericsson, Flextronic, Investos ve Skanska gibi devler, son yıllarda zarar ettikleri veya kâr oranını az bulduklan için personel lasıntısına gidiyor. 1 yıl içinde Isveç'te 60 bin kişi bu şekilde işinden oldu; bir o kadan da şirketlerin yurtdışı tesislerinde. Buna karşıhk, genel müdürlere verilen primler devam etri. BütünJeşmeden ise göçmenlerin topluma ayak uydurması kastediliyor. Büyük bir gettolaşma yaşanırken ve anadil öğrenimi belediyelerin en az ayncalık tanıdığı konular arasmdayken bu konuyu gündeme Halk Partisi lideri Lars Leijonborg getirdi. Partisinin entegrasyon politikasını açıklayan Leijonborg, tsveç uyruğuna geçmek isteyen göçmenlerin yeterli derecede Isveççe bilmeleri gerektiğini söyledi. Bunun için de bir çeşit sınav önerdi. Ilımlılar, Hıristiyan Demokratlar bunu destekledi, Sol Parti ve Çevreciler karşı çıktı, Sosyal Demokratlar ise sessiz kaldı. tsveç'te seçim heyecanı yaşanıyor. Sağ ve sol arasındaki fark kapanırken ortam iyice kızıştı. Irkçı sözleri gizli kameraya alınan 6 muhafazakâr ve bir sosyal demokrat aday istifa etmek zorunda kaldı. Isveç televizyonunun 1. kanalında yayımlanan, Görevimiz Araştırma, programının muhabirleri, adaylann propaganda yaptıklan yerleri gizli kaînerayla dolaştı ve ırkçı açıklamalan kaydetti. Oy verme yaşının 18 olduğu tsveç'te 6.5 niilyon seçmenin oy kullanacağı seçimlerde, yurtdışındaki seçmenlerin postayla oy kullanma hakkı var. Isveç'te parlamento barajı yüzde 4. Riksdagen'da (parlamento) 7 parti temsil ediliyor. Geleneksel olarak bu partilerden biri dışındakiler, iki bloka dahil olarak görülüyor; Sosyalist Blok ve Burjuvalar Bu ikincisinde herhangi bir küçültücü ima yok; yalnızca hali vakti yerinde seçmenleri olan orta ve sağ kanat partiler kastediliyor. Bu iki blokun arasına sıkışıp kalan İSVEÇ KİMLİK Başkent Stockholm Nüfus: 8.92 mityon kişi. (Temmuz 2002 verilerine göre) Dil: Isveççe Yüzölçümü: 450 bin kilometrekare Yönetim biçimh Anayasa) monarşi Din: Yüzde 94 Protestan. Ülkede yaklaşık 200 bin Müslüman ve 155 bin de Katolik yaşıyor Ekonomi: 2001 yılı verilerine göre Gayri Safi Yurtiici Hasda (GSYH) 25.620 Euro, enflasyon ise yüzde 2.9 : Yüzde 4.3 Para birimi: Isveç Kronu Savunma bütcesi: 4.8 milyar dolar parti ise Çevre Partisi "Yeşifler " Sosyalist Blok'ta iki parti var: Sosyal Demokrat tşçi Partisi ("Sosyal Demokraflar") ve Sol Parti. Karşı blokta yer alan partiler şunlar: Ibmhlar ("anamuhalefet partisi''), Hıristiyan Demokratlar, Merkez Partisi ve Halk Partisi ("Libenüler''). Son kamuoyu yoklaması, iki blok arasmdaki farkın kapandığını gösteriyor. 1998 seçimlerinde yüzde 4'lük barajı zor aşan Halk Partisi (Liberaller), Genel Başkan Lars Leijonorg'un "tsveç vurttaşı obnak isteyen göçmenler Isveççe öğrenmeB" sözünden sonra harikalar yaratmaya başladı. Bu partinin desteği yüzde 14'e çıktı. Son kamuoyu yoklamalan Bu durumda sol blok ile orta ve sağ partilerden oluşan sağ blok arasındaki fark çok azaldı. Çevre Partisi'nin barajı aşamaması durumunda ya da aşsa bile sol bloku desteklememesi halinde Isveç'i yeni bir başbakamn yönetmesi kesinleşecek. Bu durum, H ^ H I ^ lOgün öncesine kadarakla gelmeyen bir senaryonun gerçekleşmesi anlamına geliyor. Son kamuoyu yoklamalan şöyle: Sosyal Demokratlar yüzde 36.1, Sol Parti 9.7, Çevre Partisi 4.9, Ihmlılar 17.9, Liberaller 14.5, Hıristiyan Demokratlar 9.0, Merkez Parti 5.0. Sol Blok ve Çevre Bloku'nun birlikte oy oranı 50.7'yken Burjuva Blokn'nun desteği 46.4. Bir ara yıldızı sönen Başbakan iki gelişme sayesinde halkın 'ulusal babası' oldu Persson'un önlenemez yükselîşi Isveç, son 50 yıldır birkaç kısa dö- nem dışında hep Sosyal Demokratlar tarafından yönetildi. Avrupa'da sağ partiler tarafından yö- netilen ülke sayısı giderek artsa da bu eğilim Isveç'e henüz sıçramadı. Bu- nun en önemli iki nedeni var: Orta ve sağ kanat partilerinin bölünmüşlüğü ve aşın sağcı ve popülist "hoşnutsuzluk partilerinin'' bulunmaması. Sosyal Demokratlar, 1998 seçimle- rinden sonra azınlık iktidan olarak gö- reve devam ettiler. Onlan kabine dışın- dan Sol Parti ve Çevre Partisi destekle- di. Sosyal Demokratlar göreve kötü baş- lamışlardı. Yüzde 36.4'lük seçmen des- teği yakJaşık 2 yıl sonra yüzde 32'ye düşmüştü. Genel Başkan ve Başbakan Göran Persson, öbürü ara tarihin en az sevilen başbakanı durumundaydı. Biri beklenen. bir beklenmedik iki ge- lışme bunu değiştirdi ve Persson birkaç ay içinde halkın yüzde 60'ının gözde- si bir "ulusal baba" haline geldi. Isveç 2001'in ilk yansmda Avrupa Birliği Dönem Başkanhğı'nı devrahn- ca Persson, Ok)f Palme'nin öldürülme- sinden sonra yavaş yavaş uluslararası siyasi sahneden çekilen Isveç'i eski ye- rine geri getirmeyi başardı. NATO ile banş operasyonlannda ortakhğı arttı- ran Isveç. aynı zamanda bundan sonra "tarafsız" değil, "ittifaksız" olduğunu açıklayarak dış politika ve güvenlik doktrinıni değiştirdi. Blair'in 'N'aber' dediği lider Persson bir anda, sabah Tony Bla- ir'in, öğleden sonra Gerhard Schrö- der'm ve akşam JacquesChirac' ın cep telefonuyla arayıp "N'aber?" dediği bir lider haline geldi. Dışişleri Bakanı Sol Parti Genel Başkanı Gudrun Schyman (sağda), partisinin gençlik kampında, genç kadın lidcrlerden birini dudaklanndan öperek kutluyor. Kampa gençlerin Ugisi büyük olduysa da seminerler biraz sıkıcı geldi. Yasakh konular EMÜ ve NATO Sosyal Demokratlar. partilerin seçim kampanyasındaki konulannı saptarken Avrupa Para Birliği (EMU) ve NATO'yu seçim sonrasına bıraktı. Bilindiği gibi Isveç, 15 Avrupa Birliği (AB) ülkesi arasında EMU'ya girmemiş olan 3 ülkeden biri. Gerekli ölçütlerin yerine getirihnesi ve hatta bunlar arasuıda olan bütçe açığını yüzde 3'ün altına indirilmesini bahane ederek 1990'h yıllann ikinci yansmda kamu sektöründen büyük personel kısıntısı yapan Sosyal Demokratlar, Brüksel EMU için yeşil ışık yakınca, doğu komşusu Finlandiya'ya eşlik etmeyerek beklemeyi yeğlemişti. Bakalım ortak para birimi nasıl işleyecekti? Şimdi rıkır tıkır işliyor ve kamuoyu yoklamalan halkın yandan fazlasının EMU'ya girihnesinden yana olduğunu gösterdiği halde Başbakan Göran Persson hükümeti, bu konuda yapılması kararlaştınlan halkoylamasını en erken 2003 sonbahan veya 2004 ilkbahanna erteleme peşinde. Halkoylamasından "evet" çıkarsa, ülke 1 yıl bekledikten sonra EMU'ya girebilecek. Sosyal Demokratlar bu şekilde EMU konusunun seçim gündemine girmesini engellemeyi başardı. iJosyal Demokrat hükümet, bu iki konuyu seçim gündemine almadı. NATO konusu da seçim gündeminde yok. Işin ilginç yanı, Sosyal Demokratlar, seçimlere büyük ölçüde dış politikadaki becerikli davranışlan nedeniyle avantajlı girdikleri halde, seçim öncesi tartışmalarda dış politika konulan son derece geride kalıyor. NATO da bunlardan biri. NATO'nun kasun ayında yapacağı zirvede, başta 3 Baltık ülkesi olmak üzere 6-8 yeni üye almaya karar vermesi bekleniyor. NATO ile banş için ortakhk anlaşması imzalamış olan. en büyük savunma sanayii ürünlerinin çoğunu NATO ülkelerine yapan ve Balkanlar'da askerlerini NATO komutası altına sokan Isveç, bu gerçeği imzaya vurmak istemiyor. Önce seçim, sonra NATO diyor. Sol Parti ve Çevre Partisi NATO'ya girmeye karşı, Liberaller girmekten yana ve diğer partiler Sosyal Demokratlar"ın bekleme politikasına karşı çıkmıyorlar. "Madem seçimler eylülde ve NATO'nun kritik zirvesi daha sonra; kasunda, üye obnayı geciktirmek için bundan âlâ bahane olamaz. Biz İsveç iOe de NATO'ya girsin demiyoruz, ama her yönüyle ginniş kadarken sözde ittifaksızbğı sürdürmesini doğru buhnuyoruz." diyorlar. Anna Iindh'in dış politikada yıldızı- nın parlaması ve "beyler" arasında ken- dine yer açması da ısveç'in yıldızının parlamasına katkıda bulundu. 11 Eylül saldınlanndan sonra Pers- son. ABD'ye destek verdi. Bu destek, zamanla ülke bağımsızlığını tehdit eden bir körü körünelik haline geldiyse ve yurtiçinde eleştirilere yol açtıysa da Is- veç halkının ruhundaki eğilimi yansıt- tığı için Persson'un işine yaradı. Sos- yal Demokratlar'm yüzde 30'a yakın- laşan potansiyeli, 2002 Mayısı'nda yüz- de 46'ya fırladı. ÜRKADAYLAR Seçimde Türkiye bağlantısı • Seçimlere Türk adaylar da katılırken parlamentoda halen Türkiye kökenli 3 parlamenter var. Isveç'te yann yapılacak genel seçimlere Türk adaylar da katılıyor. Parlamentoda halen Türkiye kökenli üç parlamenter var: Kürt kökenli NaHn Pekgil (Baksi) ve Süryani Yümaz Kerimo, Sosyal Demokratlar"dan Ermeni kökenli Murad Artin. Sol Parti'den NaHn Pekgül yeniden adaylığmı koymuyor. Nalin Pekgül, mesleği hemşireliğe döneceğini söylüyor. Yıhnaz Kerimo ve Murad Artin yeniden adayhklannı koyuyor. Ilk kez milletvekili adayı olan Sol Partili Sermin Özürküt Stockhohn bölgesinden 5. sırada. Ozurkut'un şansı yûksek Bu partinin başkentten 6-7 milletvekili çıkarması beklendiği için Sermin Özürküt'ün Riksdagen'e (parlamento) girme şansı yüksek; böylelikle Isveç demokrasi tarihinde ilk kez Türkiyeli bir milletvekili olmuş olacak. 52 yaşındaki Sermin Özürküt, oturduğu semt Nacka'da 10 yıldır yerel politika yapıyor. Seçilmesi durumunda kadınlarla ilgili sorunlar ve uluslararası dayanışma alanlannda etkin olacağuıı söylüyor. Kendisini herhangi bir grubun temsilcisi olarak görmediğini, Isveç dışında doğmuş bir kadın olduğunu da aklından çıkarmadığmı vurguluyor. Yerel seçimlerde ise 50'ye yakın Türk aday var. Bunlann çoğu Sosyal Demokratlar'dan ve Sol Parti'den aday.