Catalog

CUMHURÎYET/14 DİZİ-RÖPORTAJ 6 HAZİRAN 1991 Ayaklanmanın bastınlması sımsında halka zulüm yapılmasiy milletvekillerinin sert tepkisineyol açmıştı Meclis'te Koçkiri soruşturması Öncesi ve sonrasıyla ŞEYH SAIT A^AKLANMASI UĞUR MUMCU 3 Ekim 1921 tarihinde Ankara'daki Meclis binası, hararetli tartışmalara sahne oluyordu. Milletvekilleri, Koçkiri ayaklanmasının Nurettin Paşa komutasındaki Merkez Ordusu tarafmdan bastınlması sırasında insanlık dışı uygulamaların yapıldığını söylüyorlardı. Suçlular tespit edilmeli ve gereken cezalara çarptırılmalıydı. TBMM, verilen önergeyi kabul etti ve bir soruşturma kurulu oluşturuldu. Soruşturma Kurulu, Nurettin Paşa'nın görevden ahnmasma ve yargılanmasına karar verir. Meclis, kurul karannı kabul eder. Paşa yargılanmak üzere Ankara'ya çağrılır. Mustafa Kemal Paşa, Nurettin Paşa hakkında 'ağır bir işlem yapılmasını' önler. Yapılan tartışmalardan sonra konunun yeni bir soruşturma kurulunca incelenmesi kararlaştırılır. Elcezire Komutanı Nihat Paşa da görevden alınır. Mustafa Kemal hükümeti, aynı günlerde bir dizi karar alarak Kürtlerin oturduğu bölgelerde yerel bir yönetim biçimini gündeme getirir. Uygulanacak politika, Kürt liderlerine mülki ve askeri görevler vermek ve yabancılarla Kürtlerin uyuşmalarma engel olmaktır. Elcezire Cephesi Komutanlığı, bu siyasetten sorumlu olacaktı. Kullanılacak yöntem ise Kürtlerle İngilizleri silahlı çatışmaya zorlamaktı. Günlerden perşembeydi. TBMM'nin 3 Ekim 1921 günkii gizli oturumu- na Dr. Adnan Bey (Adıvar) başkanlık ediyordu. Erzincan Milletvekili Emin Bey ve arkadaşlan Koçkiri olaylan konusunda gizli görüşme isteyen 107 imzalı bir önerge vermişlerdi. Konu ttzerinde sert tartışmalar başlamıştı. Emin (Lekdi) Bey, kursüden ateş püskürüyordu: '— Gizli olunımu biz istedik. Gerekçesi de şu: Ümraaiye'den geçmiş bir arkadaşınızım. Koçkiri olayını izleyen bir arkadaşınızını. (._) Orada öyle zolöm yapılmışür ki tttyleri örpertir. Çünkü efen- dfler, memlekette yapüan zulüm felaketi Büyük Mfl- let Meclisi adına yapüryor. Bonu açddamak dışa- nda yanlış ve kötü etkiier yapar. Gizli otnınmu bu nedenle istiyoruz." Erzurum Milletvekili HüseyİD Avni Bey (Ulaş) de Emin Bey'i destekliyordu: "— Bu zulüm, iki yıldan beri yapbgunız ieten ça- ba ve etkinlikleri sfıra indirmiştir. BUelim ki ver- diğimiz yetkileri kötüye kullananlar vardır. Ba zu- lüm kalmamalı, her şey büinmeUdir." Bir başka Erzurum Milletvekili Mustafa Durak (Sakarya) Bey de gizli oturum yapılmasına karşıy- dı. "Bütün dünyaya ilan edUmelidir ki sizinle ilgili- yiz. Memuriar da duymalı, berkes duymalı. Gizli oturum, bir memlekette yabancıya karşı yapılır. Memkketimizde yapılan zulmü bütün dünyaya ilan etmeliyiz (...) Bu nedenle göriişmelerin açık yapıl- masuu istiyoruz." 18 milyon boşa gitti Bu konuşmalardan sonra kursttye Içişleri Baka- nı Refet (Bele) Paşa gelir. "Hiçbir şey gizli kalmamalıdır. Her şey açık açık söylenmelidir" der. Ve "Bir inceleme kurulu gön- derilmeli, bu kurul, suçlulan «Mptamah ve adalet, suçlulann yakalanna yapışmalıdır" diye konuşur. (83) Sert tarüşmalar bir gün sonra da devam eder. Er- zincan Milletvekili Emin Bey şöyle konuşur: "Nurettin Paşa kendi deyişi ile hukümetin öne- rilerini daba genişletecegim diye tuttuğunu öldir- meye, ırzlara geçmeye, namuslara saldınnaya kal- kıyor. Rica ederim, hanginiz bu facia karşısında sabredeböirsiniz? Buna üç yaşındaki çocuklar bile uhammül ede- mezler. Ve böyle bir şeye maruz kaldıgınızda, rica ederim, nasıl karşınıza çıkanlara kurşun atmazsı- nız? Bu surette beş milyon, on sekiz milyon liraiık servet mahvounuştur. Bu paralar tamamıyla gitmiş- tir. Ben kanıüamaya hazmm. Otuz bin hayvanı Os- man Paşa götünniiştür. (..) Refahiye'de bir arka- daşun vardır, onu tanık tutarak söylüyorum. (_) Bir Türk, servetine göz dikiierek kansı cebren ıtınmış ve Alevisin diyerek berifin mal varlığı ya|ma edil- dikten sonra öldürülmüştür. Efendiler, dunyanın hangi yerinde böyle bir ha- reket görülmuştür ki babasının bir evladın elinde ip, diğer elinde bir ip olarak çektirilerek tam altı saat içinde bu surette acımasızca öldürülmüştür?" Bunları yapanlar kimlerdir? Emin Bey, bunları da açıklar: "— Nurettin Paşa'nın emri ile buraya gelen so- rumsuz Osman Ağa kuvvetleridir. Hbette Nuret- tin Paşa nyanlmıştır. Sonuç olarak, 'bu gibi olay- lara meydan venneyiz' denmiştir. Evet efeudiler, burada anket paıiamenter istiyor musunuz? EveL Ben de buna taraftanm. Ne var ki siz bunu yapar- sanız, bir tane Koçkiri asamayacaksınız. Efendi- ler.«. hükümet bizden daha acizdir." (84) Koçkiri ayaklanmasına Dersim neden katılmış- tır? Emin Bey, bu konuyu da şöyle acıklıyor: "— Sonra efendim, diyeceksiniz ki Dersim buna ne surette kaülmışOr? (..) Abdülkadir adındaki bir vaiinin boş yere bu sorunları yaratması... Kiirdis- tan namıma gelen bu gazeteleri doğrudan dogru- ya Dersim'de dağıttırmış... O gazetelerde (Kürtleri de Ermenilere benzetecekler) diye yazümış. Üzü- lerek bildiriyorum ki bu adam, yükselmiş, şimdi de Tortum kaymakamı olarak gidiyor. Bu Ümraniye'de meydana gelen ve (terbiye et- mek) denflen bu şeyin Afrika barbariaruun bile ka- bul etmeyecek bir dencede olduğunu görünce Der- simliler korkmuşlar. tşte öraegi budur demişler. Ba facia Ermenilere bile yapılmamışür." Görüşmeler 5 ekim gunü de sürer. Konya Milletvekili Vehbi Bey söz alır ve "Cina- yet edenlere karşı cinayet işlemeyenleri korumak bü- kümetin gorevi iken tersine; önüne geçeni her kim ise yakmış, yıkmış" diyerek olay yerine bir soruş- turma kurulunun gönderilmesini ister. Dersim Milletvekili Mustafa Bey de söz alır; "Bi- ze tslamiyet adına İngiliz parası diye leke süriiyorlar" diye yakınır. Ve bazı olaylardan söz eder. Şöyle konuşur: "— Kadınlann ırzına geçilmiş, berifin oglu öl- dürulmüş, kansının ırzına geçilmiş, beş yaşındaki kızımn ırzına geçilmek için kesilmiştir. („) Çorum'a geliyoriar. Bdediye reisini sokak sokak dolaşun- yorlar. Bize et bul, bize illa et bulacaksın... Amas- ya'dan bir mektup var. Diyor ki Anahaşkına bu To- pal Osman'ın yaptıgı fenalık nedir?.. Tahakkümü- nü uygulamak isteyen vali, Dersim isyan etti diyor. (._) Namusumla güvence veriyorum; bütün Dersim isyan etmemiştir... Önce bizim çaresizleri bagışla- yalım, sonra da soruşturma kurulu göndereUm. Mustafa Kemal Paşa, Merkez Ordusu Komutanı Nurettin Paşa'yla birlikte bir teftiş sırasında. Mustafa Durak Bey (Krzurum) Ayaklanma sırasındaki olaylar herkese ilan edilmelidir. Memurlar da duymah, herkes duymalı. Meclis'te gizli oturuma karşıyım. Gizli oturum yabancıya karşı yapılır. Memleketimizde yapılan zulmü bütün dünyaya duyurmalıyız. Mustafa Bey (Dersim) Kadınlann ırzına geçilmiş, adamın oğlu öldürülmüş, beş yaşındaki kızın ırzına geçilmek için kesilmiştir. Tahakkümünü uygulamak isteyen Vali, 'Dersim isyan etti' diyor. Namusumla güvence veriyorum: Bütün Dersim isyan etmemiştir. Ziya Hurşit Bey (Lazistan) Nurettin Paşa'nın komutanlığı halkın zararınadır. Paşa, Koçkiri isyanındaki üzücü olaylardan sonra Rum Pontus çetelerini izlemek için Samsun'a gitmiştir. Orada da idaresizliği yüzünden Rumlann Müslüman köylerine saldırmalarına neden olmuştur. Hafız Mehmet Bey f (Trabzon) Trabzon'da yağmacılık olaylan birbirini izlemiştir. Bu olaylara bizzat ben de tanık oldum. Bütün bunları yine Nurettin Paşa'ya anlattık. Rum Pontus çetelerini izlemek amacıyla Samsun'a gelen Paşa, bölgede durdukça Samsun mahvolur. Gazi Mustafa Kemal Paşa (Ankara) Nurettin Paşa'nın yasadışı olduğu iddia edilen eylem ve davranışlarını incelettirdim. Nurettin Paşa'nın değiştirilmesi kanısı doğmamıştır. öte yandan Genelkurmay Başkanı da Nurettin Paşa'mn görevden ahnmasını istedi. Emin Bey (Erzincan) Nurettin Paşa kendi ifadesiyle 'hükümetin önerilerini daha da genişletecegim' diyerek tuttuğunu öldürmeye, ırzlara geçmeye, namuslara saldırmaya kalkıyor. Rica ederim, hanginiz bu facia karşısında sabredebilirsiniz? Bu zulüm Ermenilere bile yapılmamıştır. Hüseyin Avni Bey (Erzurum) Koçkiri ayaklanmasının bastınlması sırasında yapılan zulüm, iki yıldan beri sarfettiğimiz içten çabaları ve etkinliğimizi sıfıra indirmiştir. Hepimiz bilmeliyiz ki verdiğimiz yetkileri kötüye kullananlar vardır. Yapılan zulüm gizli kalmamalı. Refet Bey (tzmir) Koçkiri ayaklanması ile ilgili hiçbir şey gizli kalmamalıdır. Her şey açık açık söylenmelidir. Bölgeye hemen bir inceleme kurulu gönderilmelidir. Bu kurul bölgede yapacağı araştırmalardan sonra suçluları saptamalı ve adalet, suçlulann yakalanna yapışmalıdır. Eğer biz tngiliz parası aldıysak kendimizi asalım." (85) Lazistan Milletvekili Ziya Hurşit, Nurettin Pa- şa'nın komutanhğımn "Zavallı halkın, o şehirlerin, o köylerin" zararına olduğunu, Koçkiri olayların- dan sonra Rum Pontus çetelerini izlemek için Sam- sun'a giden paşanın, burada da 'idaresizliği yüzünden' Rumlann Müslüman köylerine saldır- malanna yol açtığını söyler. Trabzon Milletvekili Hafız Mehmet de Trabzon 1 'rumu şudur: "— Efendilen tçişleri Bakanı ile orduda kumanda görevi yapan bir kimse hakkında karar vermek, Genelkurmay Başkanı ile benim yetkilerim içine girer. Nurettin Paşa, öteki komntanlar gibi bir ordu komutanıdır. Nazik zamaoiara rastlayan olaylar nedeniyle ordu komutanlan iç güvenlik konulannda da görevlen- .,.L^..., ^.vı.^v.u .. dirilmektedir. İç giivenlikten kural olarak tçişleri Paşa'nın Nurettin Paşa ve olay hakkmdaki yo- Bakanı sorumludur. Fakat ayaklanmaiar nedeniy- da yağmacılık olaylan olduğunu, bu yağmaya ta- nık olduğunu, bütün bunları Nurettin Paşa'ya an- lattıklarını anlatır ve "Bu adam orada durdnkça Samsun mahvolur" der. (86) O günkü oturuma Mustafa Kemal Paşa başkan- lık etmektedir. Nurettin Paşa hakkında nasıl bir soruşturma yöntemi izlenecektir? le doğal olarak, askeri birifk ve araç «»gi«mna«ı zo- runludur. Nurettin Paşa, merkez yöresindeki ola- ya bu nedenle müdahale etmiştir. Nurettin Paşa'nın yasadışı eylem ve davranışla- rma gelince... Ben bunlan incelettim. Bu incekme- lerden bsa soauçlar da çıkardım. Nurettin Paşa 1 nın degişürflmesi kamsı doğmamıştır. Konnnun ay- m 7amanda, Genelkurmay Başkam'nca da sözünün edilmesi üzerine bir göriış aykınlıklan ortaya çık- ü. öte yandan Genelkurmay Başkanı, Nurettin Pa- şa'nın orada düzeni saglavamaması nedeniyle gö- revinden alınmasını öoerdi. Tabii bu bizde de veri- lecek bir emirie yapdabflirdL Tabii bu da bizim için uygulanması gereken bir karar olurdu." (87) TBMM, verilen önergeyi kabul eder ve bir so- ruşturma kurulu kurulur. Konu, 29 ekim günü Ziya Hurşit tarafından yi- ne gundeme getirilir. Ziya Hurşit şöyle konuşur: "— Demek ki bu adam, TBMM'min nzerindedir. Ve kendisi orada bir aüe bükümeti kurmoştur. Da- madı Kurmay Başkanı, bir kardeşi Tokat mutasar- nfKfar. Bütün bunlaria memlekette bireşkıyaiık faslı baslamıştır. (..) Nurettin Paşa, bu olaganöstü yet- kileri kimden almışbr? Ordu komutanı olarak en ince aynntıya müdahale eder. Savcısıyia, komiseri ile ugraşır. TBMM bu adamı gorevinden almaİKhr. Ricam budur, bir dakika btte gecikilmemesi gere- kir." (88) Sonışturma Kurulu, Nurettin Paşa'nın görevden alınmasma ve yargılanmasına karar vermiştir. TBMM, kurul karannı kabul eder. Paşa gorevin- den alınıp yargılanmak üzere Ankara'ya çağrılır. Nurettin Paşa, Mustafa Kemal Paşa'ya başvurup suçlamalan yanıtlar. Mustafa Kemal Paşa, TBMM'de Nurettin Paşa- ya verilen cezanın 'biraz agır olduguno' söyler. Ko- nunun bakanlar kurulunda da göruşüJdüğünü, Nu- rettin Paşa'mn görevinden alındığını, bu nedenle yargılanması kararının değiştirilmesi gerektiğini, Nurettin Paşa'mn savunmasının da alınarak konu- nun bir komisyonda incelenmesi gereğıni anlatır. Erzincan Milletvekili Emin Bey, karanmn neden ağır sayıldığuu Mustafa Kemal Paşa'dan sorar. Bu- nun üzerine Mustafa Kemal Paşa, "Nasıl uygun gö- rürseniz, öyle yapın" yanıtmı verir. 17 Ocak 1923 günü Nurettin Paşa'nın TBMM'ye sunduğu savunma okunur. (89) Mustafa Kemal Paşa, konunun 'geregi kadar sonışturulmasını' ister. Nurettin Paşa hakkındaki suçlamalan öğrendikten sonra 'soruştnrma yapma zorunlulugunu' duyduğunu anlatır. Yapılan tartışmalardan sonra konunun bir yeni soruşturma kurulunca incelenmesi kararlaştırılır. (90) Olay öylece kapamr. Nurettin Paşa'dan sonra Elcezire Komutanı Ni- hat Paşa da görevinden alınır. (91) Kürtlere özerklik O gunlerde TBMM hukumeti, Elcezire Komu- tanı Nihat Paşa'ya şu kararı göndermişti: Mustafa Kemal hükümeti aldığı kararda "Kürt- lerin oturduklan bölgelerde bem iç hem dış siya- seümiz bakımından göreceli olarak yerel bir yöne- tim biçimini gerekli göruyoruz" diyordu. Mustafa Kemal Paşa, "Yabancdar ile Kürtlerin anlaşmalarına" engel olunmasım ve Kürtlerin yo- ğun olarak yaşadıklan yerlerde yerel yönetimleri güçlendirmek istiyordu. Amaçlardan biri de şuydu: Kürtlerle İngilizleri silahlı çatışmaya sokmak! Karar şöyleydi: "1) Göreceli olarak bütün ülkede geniş çapta doğrudan dogruya halk tabakalannı UgDendiren ve etkiii biçimde yerel yönetimler kurulması iç siya- setinuz gereklerindendir. Kürtterin otnrduklan böl- gelerde hem iç hem dış siyaseümiz halnmıınlaıı gö- receli olarak yerel bir yönetim biçimini gerekli gö- rüyoruz. 2) Uluslann kendi kaderierini kendilerinin belir- lemeleri butun dunyada kabul edilmiş bir ilkedir. Biz de bu ilkeyi kabul etmişizdir. Öngörülecegi üze- re Kürtlerin bu zamana kadar yerel yönetim birim- lerini tamamlamış ve başkanlannı ve tartışan yan- daşlannı bu amaç adına tarafımızdan kazanılmış olması ve oylanm kullandıklan zaman kendi ka- derierine zaten sahip olduklannı TBMM yöneti- minde yaşamayı istedikleri duyurnlmahdır. Kiirdis- tan'daki bütün sorunun bu amaca dayalı siyasete yönelmesi Elcezire Cephesi Kumandanlıgı sorarn- lulufundadır. 3) Kürdistan'da Kürtlerin Fransızlar ve özellikle Irak smınnda tngflizlere karşı husumetini suahlı ça- tışma ile degiştirilmeyecek ölçülere vardırmak ve yabancılarla Kürtlerin uyuşmalanna engel olmak, göreceli olarak yavaş yavaş yerel yönetimler kura- rak. bu nedenleri açıklamak ve bu yoDa içtenlikle bize baglüıklanm saglamak, Kürt liderlerine mül- ki ve askeri görevler vermek, bize bagtahklamu güç- lendirmek gibi genel Dkeler benimsenmiştir. 4) Kürdistan iç siyaseti, Elcezire Cephesi Komu- tanlıgı'nca yönetilecektir. Cephe komutanlığı, bu konularda TBMM Başkanbgı ile görüşür. Üler ara- srada izlenecek siyaseti düzenleyecek olan cephe ko- mutanlığı aynı zamanda bu illerdeki sivil memur- ların bu konularda başvuracakları yerdir. 5) Elcezire Cephe Komutanlığı yönetsel, yargrya ilişkin ya da mali değişiklik ve iyileştirmeleri ge- rek gördükçe bunlann uygulanmasım hükümete önerir." (92) Yann: M. Kemal ve Kiurtlere «zerkllk n î n n n t l o * < 8 3 ' ~ TBMM Gızlı Celse Zabıtlan, lş Bankası Yay. Cih U i p i 1 U l i a i 2 . S:248 vd. (1: 85, 3.10 1337 c:l.) Konuşmaları bugünku Türkçe ile yayımlıyoruz. (84) — TBMM Gizli Celse Zabıtlan, S:269-70. (85) — TBMM Gizli Celse Zabıtlan, S:275. (86) — TBMM Gizli Celse Zabıtlan, S:282-85. Ziya Hurşit ve Hafız Meh- met, 1926 yılında tzmir suikastı nedeniyle lstiklâl Mahkemesı kararı ile ölüm cezalanna çarptırıltnışlardır. (87) — TBMM Gizli Celse Zabıtlan, S:286-87. Mustafa Kemal Paşa'nın aynı doğrultudakı konuşması ıçınbkz S408. Mustafa Kemal Paşa'nınilk ko- nusmasında Genelkurmay Başkanı'nın Nurettin Paşa'nın görevinden alınma- sını ıstedıgı, ıkıncı konuşmasında da bu ısteğin tçişleri Bakanı'ndan geldığı kaydediliyor. (88) — TBMM Gizli Celse TUtanaklan, S:405. (89) — Nurettin Paşa'nın savunması tutanaklarda yer almıyor! (S.-627). (90) — TBMM Gızlı Celse Zabıtları, S:630. Mustafa Kemal Paşa, 15 Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir'e gönderdı- Ji 13.11.1922 günlü yazıda TBMM'mn çoğunluğunun Nurettin Paşa ile Elce- zire Komutanı Nihat Paşa'nın görevlerinden alınmalanndan hoşnut kaldık- larını, ancak Nurettin ve Nihat paşaları eleştırenlenn tsmet Paşa ve Karabe- kır'i de hedef yapmalarından endışe ettığını anlatıyor (Karabekir, S:994) Atatürk, bu olayn Söylev'de şöyle anlatır: "... Ben Nurettin Paşa'ya uygulanmak isteoen Işlemi kabul elnedim. Fevri Paşa hazretleri dc benim gönışuıne katıldı. tkimizle Bakanlar Kurulu ara- smda çıkan anlaşmazbk. Meclisçe bir çozume baglandı. Mecb's'le, Nnrettin Pasa'yi savundum. Kendisi için ağır biş işlem yapılmasını onledim." Ataturk, Gazi Mustafa Kemal, Soyle>, Velidedeoglu, SJ38. (91) — "Sakallı Nuretün Paşa" diye bilınen Korgeneral tbrahim Nurettin, 1873 yıhnda Bursa'da doğdu 1893 yılında Harbıye'yı bıtırdikten sonra 1897'de Türk-Yunan savaşında, 1902'de de Makedonya'da Bulgar çetelerine karşı sa- vaştı. Balkan savaşına katıldı. Basra, Bağdat, Aydın ve tzmir valilıklen yap- tı. 1919'da Urla ayaklanmasının bastırıünasında görev aldı. 192O'de Anado- lu'ya geçti ve merkez komutanlığına atandı. 1922'de 1. Ordu Komutanı ol- du. 1. Ordu'nun 1922 yılında kaldınlması üzerine izinli sayıldı. 1924 yılında Yüksek Aikeri Şûra üyeliğine atandı. 1925 yılında Bursa milletvekılliğine se- çildi. 1925 yıhnda kendi isteğı ile emekli oldu. 1932 yılında öldü. (Turk IstıklaJ Harbi'ne Katılan Tumen ve Daha Ust Kademelerdekı Ko- mutanlann Biyografileri, Genelkurmay Yay. 2. Baskı 1989, Ank. S:29-31 Ataturk Söylev'de Nurettin Paşa'yı "t'tknnun şerefine kablmaya en az hakkı olanlardan biri" olarak rutelemiştir. (Söylev, S:408) 12 Eylül asken yonetunince çıkanlan 2549 sayılı Devlet Mezarlığı Yasası'n- da Nurettin Paşa (Otgeneral Nurettin) olarak rutbesi de korgenerallikten or- generalliğe yukseltüerek tsmet tnönü ve Feva Çakmak'tan sonra üçüncü sı- rada Atatürk Araştırma Merkezi'nin şeref üyesi sayılmış, bu nedenle Devlet Mezarlıgı'na gömülmesı kararlaştınbıııştı. (!) Genelkurmay Başkanhğı, oluşan tepkiler yüzünden Nurettın Paşa'nm Devlet Mezarlıgı'na gömülmesınden vazgeçmişti. Şapka devrımine de karşı çıkan Nurettin Paşa'nın Şapka tktizası Hakkın- daki Yasa nedeniyle verdiğı önerge için bkz flkrıh ve Toplum, Nurettin Pa- şa'nın 12 Eylul Atatürkçülüğü, 1987 Ocak, Sayı 37, S:9-12) Şu satırlar 2 Aralık 1925 günü Cumhuriyet gazetesinde yayımlanmıstır. "Mıllet Meclısi'nde irtica paşasının işı ne? Şapkayı değıl fesı, yeniliğı değil bağnazlığı, devrimı değil gericüiği savu- nan Nuretün Paşa'nın Türk Devnm Meclisı'nde işi yokturî' Mılletvekıllığı ve dınsei konulardakı bağnaz tutumu hakkında bkz. (Ttın- çay Mete, Türkiye Cumhuriyetı'nde Tek Pani Yönetiminin Kurulması, 1923-1931, Yurt Yay. Ank. 1981, S:117-118). Tunçay, Nurettin Paşa'yı "yobaz, IdMrif ve aamaaz' olarak nitttiyor. (Tunçay, ) Nihat Paşa, (Korgeneral Nihat Anümış) 1878 yıhnda Fiübe'de doğdu. 1896 yılında Harp Okulu'nu bıtirdi. Balkan, 1. Dünya, lstiklâl savaşlarına katıl- dı. 1920"de Elcezire komutanlığına atanan Anılmış, 1922'de Askeri Tfergıtay Başkanhğı'na atandı. 1942 yılında emekli oldu. Ankara mületvekilligi yaptı. 1954 yıhnda öldü. Hakkında yöre halkına ezıyet etmek ve görevini kötüye kullanmak savla- nyla TBMM'ce açılan soruşturma Adhye Encümenı tarafından Nihat Paşa1 nın TBMM hukumetınin 'emirlere uydugu' gerekçesi ile sonuçlaodınhr. Ve Nihat Paşa aklanır. Nihat Paşa'nın savunması için bkz. (TBMM Gizli Celse Zabıtlan, S:553-564). (92) — TBMM Gizli Celse Zabıüan, S:551. Metni bugünkü Türkçeye çev- rilerek >-ayımlıyoruz.