Catalog

22 EKIM 1987 KÜLTÜRYAŞAM CUMHURIYET/S YAYEV DÜNYASINDA İNCELEME ARAŞTIRMA YÖNETEN: ŞAHİN ALPAY HAYVANLAR ıs\un. (,ıu.n BULGURfAN REN PREN^îl OLURUN^ OLAISAK PA.MA VtTTNı İşkence siyasetin uzantısı mı? Ziverbey Köşkü, İlhan Selçuk, Çağdaş Yayınları, Eylul 1987, 126 s. HİKMET ÖZDEMİR Dunyaca tanınmjş Av usturyalı askerlık ve stratejı uzmanı Vbn Clausewitz, savaş, sıyasetın başka araçlarla surdurulen bır uzantısıdır derken, sıyasete ıdealıst yaklaşımlara karşı nesnel bır saptama yapar Bu olguyu ne doğal karşılar, ne de böyle olmasmın yanlış olmayacağı bıçımınde bır değer yargısında bulunur Fakat ne yazık kı gunumuzde (ve ne yazık kı ulkemızde de) ınsanlığın gelışmelerınden hıç etkılenmeksızın, artık tarıhte kalması gereken savaşsıyaset ılışkısını, bu turden bır sıyaset anlayışını benımseyerek, ışkenceyı sıyasetın doğal bır uzantısı gorupuygulayan, sıyaset ahlakından yoksun çevreler var Iş bu kadarla kalsa, yanı, ışkenceyı sıyasetın doğal bır uzantısı gorup uygulayanlarla sınırlı olsa neyse Bu çevrelere kol kanat olan, onlara arka çıkan, hatta partılerıne alıp mılletvekılı, cumhurbaşkanı adayı yapan sıvıl sıyaset erbabı ıle demokrası kahramanı geçınen kalem erbabına ne demelı1' Ne demeK oluyor bunlar, bu ağır ıthamlar da nereden çıktı, dıye soru>orsanız, Ziverbey Koşku adıyla Çağdaş Yayınlannca (E>lul 1987) yayımlanan 126 sa>falık kıtaba bakmanız yeterlı olacaktır Kıtabın konusu İşkence' 12 Mart 1971 asken rejımmın Bınncı Ordu ve Sıkıyonetım Komutanı General Faik Turun ıle otekı general arkadaşlan Memduh Unluturk ve Turgut Sunalp'ın gözetımı altındakı bır koşkte yapılan ışkencenın herkesçe tanınan anlatıcısı (İlhan Selçuk), soz konusu koşkte kendısıne yapılanların bır onemı olmadığmı belırtırken, "Turkıye'de işkence kol gezıyor, sıstemlı bır yöntem olarak u> gulanıvor lşkenceden sakat kalmış, olmuş, havatı sonmuş bunca ınsan \arken, ıçınden geçtığım işkence tezgâhını anlatmak bana ayıp gelıyordu Yıne de okurlarıma hoş gorun, derım" dıyor Oysa, "Ziverbey Koşku'nde onun bu vargısım haklı gosterecek bır durum yok Aksıne, ışkenceyı sıyasetın doğal lenn, Unluturklerın, Sunalplenn ve bıraz da (belkı daha çok) akrostış ıle susler.mış (') işkence ıfadelerını yayımlamak gafleunde bulunan bır gazetecının ve gazetenın oykusudur KDNDU&UMLA RiM İnsan olan anlar "Her ııırlu korkunun ınsana yakıştığını ınsan olan anlar Onemlı olan kışının hırslarını, tutkularını, korkularını, hatta korkusuzluklarını aklının eleğın den geçırebılmesıdır" dıyen Iıhan Selçuk, ılk kez meslektaşı Nazlı Ilıcak tarafından (mahke ten ayrılırken, "Senı şımdı gonderıyoruz" der " ^ m a b ı l k ı senı ızle>eceğız Bız sızlerı tanıdık, anladık, Ataturk'u kendınıze gore yorumlayıp bır şeyler yapmaya çalışmışsınız Bıhyoruz kı sende bulunanların ancak >uzde 5'ını alabıldık Bundan boyle gozumuz ustunuzde olacak Bu teşkılatta 22 general ve alba> bulunmaktadır Teşkılatı Mahsusa gıbıdır Bak gorursun, bu teşkılat neler yapacak 9 " ilhan Selçuk'a gore, 12 Mart 1971'den 12E>lul 1980'esuruk lenen Turkıye'de gerçeklenn kapısı bu sozlerde saklı anahtarla açılabılır KİM KİME DUM K&LİCİM OLMftuiU Dhan Selçuk ZİVERBEY KÖŞKÜ "Adını, Isîanbul Erenkoy'dekı Ziverbey (otekı adı Zihnı Paşa) Koşku'nden alan bu kıtap ınsan aklının zulme karşı kurduğu başarılı bir tuzağın onurlu belgesi olarak ulkemiz aydmlarının demokrası mucadelesınde mutevazı bır yere sahıp olacak." me dos>asında bıle bulunmayan o ıfadelerı kım vermışse) gun ışığına çıkanılan (') el yazılı ıfade lere akrostışlerı yerleştırırken bunların ılerıde ışkencecıler ya da yandaşlannca kullanılacağını duşundum, dıvor Ve eklıvor "Şımdıye değın bu konuva ılışmemenın nedenlerı arasında bu beklevışdevardı işkence belgeIerının Tercuman'da yayımlanması, bu gazeteye kuçuk bır oyun olmuştur " Zıverbey'de sorgu yapan go revlı, ilhan Selçuk'a koşk Bir odev Ziverbey Koşku'nde okuyacaksınız Ordunun ıçıne yuvalanmış bır gızlı orgut ınsanları kaçınyor işkence yapıyor Kımı zaman bu ınsanlar oluyorlar (Ibrahım Kaypakkaya ve daha başka orneklerı var) Butun bunlar bır Guney Amerıka ulkesmde geçmıyor Maalesef Turkıyemızde geçı>or Demokrası yolunda daha çok ışımız var Ama ılk ve en onemlı ışımız, İlhan Selçuk'un da belırttığı gıbı, ıster sağda olsun.ıster solda, ıster devrımcı olsun ıster tutucu, ıster asker olsun ıster sıvıl, her kesın ışkente>e ve ışkencecılere karşı bırleşmesı Işkenceye karşı olmak, butun ınsanların tartışmasız paylaşması gereken bır odev çunku Adını, Istanbul Erenkoy'dekı Zıverbev (otekı adı Zıhnı Paşa) Koşku'nden alan bu kıtap ıse, ınsan aklının zulme karşı kurduğu başarılı bır tuzağın onurlu belgesi olarak ulkemiz aydmlarının demokrası mucadelesınde mutevazı bır yere sahıp olacak • Dr Hıkmet Ozdemır, Yon Hareketı adlı araştırmamn yazorıdır bır uzantısı olarak goren, uygulayan ve bu zıhnıyettekılerı destekleyen çevreler hakkında, hukuk dıhyle suçustu yapan, tartışılması mumkun olmayan bır belge ortaya konulmuş Bu bakımdan Ziverbej Koşkn, İlhan Selçuk'a yapılan ışkencenın değıl, onun karşısında oturan, kendı anlatımıyla, mesaı saatlerınde gelıp sanıklara işkence yaptıran, sonra evlenne gıdıp çoluk çocuğuvla oynayıp gulen ıkı sozde albayın da değıl, 12 Martçı generallerın, Suna>ların, Turun PİKNİK PIMLE H4İ)R4 8IR YERLERDE &IR BEBEK AöLirOR AH/CANIIIM/ AlTI PİS HERALDE... 6ELKI PE 6AZI VARPIR .. AMAN ALLAHIM/. 3İR YERL6KDE SİR Osmanlrdaçözülme ve direniş Çsmanlt DevletVnde Avrupa fktisodi Yaytltmt ve Direniş (18811908), Donald Quataert, Çeviren: Sabri Tekay, Yuri Yayınları, Ankara 1987,136 s. ORHAN KURMUŞ Turkıye'nın ekonomık ve toplumsal tarıhı buyuk bır yetkınlıkle yenıden yazılıyor Bu guç gorevı ustlenenler arasında Çaflar Keyder, Şevket Pamuk, Zafer Toprak gibı " y e r h " bılım adamlanmızın yanı sıra, Justin McCarthy ve Donald Quataert gıbı Amerıkalılar da var Osmanlı tarımı uzennde yaptığı özgün araştırmalardan sonra, Osmanlı toplumunun 19 yüzyıl sonları ve 20 yuzyıl başlarında Avrupa emperyalızmıy le olan etkıleşmesını kuçuk ol çeklı bır çalışmada ınceleyen Donald Quataert'ın bu kıtabının Turkçeye çevrılmesını onemlı bır kazanç olarak 'değerlendırmek gerekıyor Kıtabın çevınsmı yapan Sabri Tekay, zaman zaman tam bır "lercume" havasına kapümışsa da, sonunda ortaya çı kan urun rahatça okunup anla şılabılecek nıtelıkte Önsoz ve oncesındekı sayfalar ıle kısaltma lıstesı ve sonundakı sayfaları saymazsanız, kıtap 113 sayfadan oluşuyor Bu 113 sayfa ıçın başvurulan ve 131136 sayfalar arasında lıstesı verılen arşıv kaynaklan ve ıkıncıl kaynakların zengınlığı ve çeşıtlılığı gunumuz YOK unıversıtelerının koşulları altında araştırma yapmaya çalışanları kıskandıracak nıtelıkte Yalnız kavnakların zengınlığı ve nıtelığı açısından bakıldığı zaman bıle Quaıaert'ın cıddı ve araştırdığı konuya ne kadar hâkım bır bılım adamı olduğu kolaylıkla anlaşılabıhyor Quataert'ın kıtabının temel tezı son derece açık ve yalm, 19 amacı, tezının Osmanlı ımpara torluğu ıçın genel geçer bır ku ral olduğunu kanıtlamak değıl Tam tersıne, Quataert araştırdığı tekıl olgularda tezının nasıl des teklendığını gostermek ıstıyor Bunu vaparken de yontem olarak, modernıst ve bağımlılık (dependency) ekollerının bıçımlendırıcı kılavuzluğu altında, tarım, madencılık, ulaşım ve tıcaret kesımlerınde emperyalızme karşı dırenme ve emperyalızm ıle uzlaşma sureçlennın ve çeşıtlı et emperyalızmıy le olan etkıleşımı nı açıklavacal», temel bır teorık yaklaşımdan yoksun muyuz^ HIZLI GAZETECI SECDET ah APARTMMIU Nİ.//VSU KURTULMUŞ Gerçek değeri Dığer taraftan, bır bılım ada mının kullandığı yontem, dunva goruşunun doğrudan bır yansı ması olduğuna gore, Quataert'ı şu veya bu yontemı kullanmadı dıye eleştırmek, kıtabının gerçek değerının ortaya çıkarılmasını engelleyecektır. Quataert'ın ornekolay olarak ınceledığı tutun rejısı, Ereğlı Komurlen Işletmesı, Istanbul Lı manı, Anadolu Demıryolu ve Avusturya Macarıstan bovkotu, Turkıye'nın ekonomık ve toplumsal tarıhı açısından çok onemlı ve araştırmava değer olgular Quataert her olguyu, sorunun bıçımlenmesı, tepkılerın bıçım lenmesı, patlak vermesı ve yarat tığı sonuçlar sırasıyla ıncelıyor Çıkarımlarını canlı ve çarpıcı bulgularla desteklıvor Vardığı temel sonuç, emperyahzmın yı kıcı etkılenne karşı, Osmanlı toplumunun onemlı bır karşı koyma veteneğı olduğunu ve yaratılan kargaşa ve kanşıklığın yanı sıra toplumsal yapıda başarıyla surdurulen bır ıstiKrarın varlığını gosterıyor Quataert'ın kıtabırnn asıl öne mı ıse, bır ekonomık tarıh ço zumlemesı olmasından çok, ışçı sınıfı tarıhı açısından zengin verıler içeren bır kaynak olmasında yatıvor • Doç Dr Orhan Kurmuş, eskı ODTV oğrelım uvelerındendır YAKVP ın KoTu 0ıı? EV ı/t 8ı«. NI5ANLI &UL.UP TAŞltiPl GıTTı 0OYL&C£ OLÛU 5 GONJCA KİNLERİ P4HA TıTıZ f?E5ıZ APAY ARbSlNPAti KOKULU Quataert'in kıtabının asıl onemi bir ekonomık tarih çözümlemesi olmasından çok, işçi sınıfı tarihi açısından zengin veriler içeren bir kaynak olmasında yatıyor. yuzyıl sonlarına gelındığınde emperyalızm bırçok ulkeyı doğrudan sıvası denetım altına alırken, Osmanlı lmparatorluğu sıyası bağımMzlığını korudu ve emperyahzmın ekonomık sızma gırışımlerıne karşı başarılı bır dırenme gosterdı Quataert'ın bu tezı çok çeşıtlı yonlerden eleştı rılebılır ve aykırı bulgular sergı lenebılır Ancak, Quataert'ın kıleşım bıçımlerının ornekolav yaklaşımıyla çozumlenmesını kullanıyor Ornekolay yaklaşımı genel bır teorık çerçeveden yoksun sureçlerın açıklanmasın da kullanılabılecek yontemlerden bırısı olduğuna gore, Quataert'ın kıtabına yoneltılebılecek en temel eleştırının şu olması gerekıvor Osmanlı ekonomık ve toplumsal yapısının Avrupa ÇİZGİLİK./UA//L MASAILAI AUAV AG4Ç YAŞKEN EĞİLİR KEMAL(,OKHA\ \pen butıu delı olmadan önce ZTL SÜRELİ YAYINLARDAN Kısa Kısa rıhçı olan W M Sloane'un 19031910 yılları arasında Bal kanlara yaptığı uç uzun gezı sonrasında kaleme aldığı notlardan Araştırmacı gazetecı Hıkmet Bıla'nın bır bolumu Mılhyet ga oluşan ve ılk kez 1914 yılında yazetesınde yayımlanan Sosyal De vımlanan kıtap, Osmanlı devle mokrat Sureç Içinde C H P ve tının dağıldığı ve hantaların ye Sonrası başlıklı ıncelemesı, kıtap nıden çızıldığı bu donemde Bal olarak basıldı Kuruluşundan ka kanların durumunu ıncelıvor patılışına kadar CHP ıçındekı sı Sureç Yayınlan'nın notunda şoyle denılıyor "Yazar bolgeve \e yasal mucadelelenn tarıhçesını Avrupa'ya ılgısını henuz çeviren ve son yıllarda CHP mırası uze ABD'nın oluşmakta olan yenı rındekı mucadelenın gelışımını dengelerde yerını arayışını tem çozumleyen bu onemlı çalısma ıle ılgıh bır değerlendırme yazı sıl etmektedır Suretı haktan go runuşunun ardındakı Batı sını onumuzdekı haftalarda va merkezcı tutumu, devrın Batılı yımlayacağız guçlerı arasında hâkım olan deAlı Rıza Başaran ğerlerın bır yansımasıdjr" US'IVERS/TELERLE 1LGIL1 Alpav Kabacalı TVRK KANUN VE K4V/V TARIHI, Cazeteuler YONETMELIKLER, Istanbul Cemıyetı Yayım, Istanbul Unııersıtesı Rektorlusu 1987, 122 s Yayım, htanbui 1987, 655 s Hıkmet Bıla / CHP VE SONRA Sf, Mılhyet Yayınları, evlul 1987, 560 s IU Rektorluğu'nun talebı uzerıne A R Ba^aran tarafından hazırlanan kıtap, 1982 Anavasası ve 1981 tanhlı Yuksekoğretını Kanunu'ndan başlavarak 1980 sonrasında çıkarılan genel olarak unıversıtelerle ve ozel olarak Is tanbul Unıversıtesı'vle ılgılı ka nun ve yonetmelıklen bıı araya getırıyor Gerek unıversitL vone tıcılerı gerekse unıversıie araştı rıcıları açısından son dereı.<. \d rarlı bır çalışma Wuhaın Sloane BIR 1ARIH LABORATUV4RI BALKANLAR, Çe\ Sıbcl Ozbudıın, Suret, )a\ınltırı eylul 19H7 231 s Columbıa Unıvtrsıt ı k profesorluk vap.m ABD'lı ı • ı Gazetecı ve araştırmacı Alpay Kabacalı venı kıtabında, Turkı ye'de va>ıncılığın tarıhını ıncelıyor Çalışmanın bu ılk kıtabı Turkçe baskı yapan ılk basımevının 1729'da kuruluşundan Tanzımata kadar uzanan donemı kapsıyor Ikıncı kıtap, 18401928 donemını, uçuncu kıtap ıse 1928'de Latın harflerının kabulunden bu \ana geçen donemı kapsayacak 63 GREV, 63 MüCADELE, Petrol Iş Yavmı, evlul 1987 Petrol Iş, 1980 sonrasında sendıkanın 13 ıldekı 63 yerınde ve lOOOO'e vakın ışçıvı kapsayan grevlerı ıle ılgılı bılgılerı bır kı tap olarak vayımladı Tahır kutsı Makal / BEMM, BEMM, O BEMM, Inanç Yayınları, Isîanbul 1987, 222 s Gazetecı vazar Tahır Kutsı'nın "Sıyaset Sahnesınden Çehreler" ustbaşlığını taşıyan yenı kıtabı, yakın tarıhımızın ondegelen şah *.ıyetlerınden Prof Dr Turhan htyzıoğlu'nu kendı deyışıyle "teşrıh masasına vatırıvor" Sabri Ülgener'e Armagan İstanbul Unıversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası'nın son sa yısı seçkın toplumbılımcımız, merhum Sabri F Ulgener'ın (19111983) anısına yayımlanan armağan Edıtorluğunu Dr Ahmet Yoruk'un yaptığı cıltte, Ulgener'ın kışıhğı ve eserlerıvle ıigıh katkılar Omer Celal Sarç, Orhan Tuna. Tevfık Ertuzun ve Ahmed G Sayar'ın ımzalarını taşıyor TARIHTE BLGLIN MLMTİZ MIKA\ 190S'm BU6UU,ADl AÇtKLAUtoAVAU 6 AlT MEKTUP, AME&ıKAkJ 8ASINWÛA YEUı SaUWAM 8ı£ SAÇ ÇtKARMA GILI OLA&AK YAPTIAN ĞEtUAMOA YEÜ MEKTUP OZETLE ŞOYLEyDI " 10 YtL OfJCE SAÇLAR/KW Yirm.Mip~iM ve TBPGM TAMAMEM AÇIL 22 Ekim SAÇI DÖKÜLENLERE MÜJOS I/ARL thod Idris Küçükömer'e Armagan Iktısat Fakultesi Mezunları Cemıyetı tarafından yayımlanmakta olan İktisat Dergisi'nın son sayısı yakınlarda yıtırdığımız değerlı ıktısatçı Idrıs Kuçukomer'ın (19251987) anısına arma ğan edılen bır ozel savı Bu ozel sayıda Sencer Dıvıtçıoğlu ve Asaf Savaş Akat'ın Kuçukomer uzerıne değerlendırme yazıları ıle Kuçukömer'ın son yazıları yer alıyor Dergının ağustos sayısın dakı katkılar arasında ıse Ayşe Buğra'nın "Gunnar Mvrdal'ın Ardından" başlıklı makalesı ıle tanınmış ıktısatçı Alec Nove'un "Marx, Pıyasa ve Yapılabılır Sosyalızm" başlıklı makalesının çevırısı bulunuyor lUlfrt BU ALET7 EU/MDEAJ UZ,' HEN 3 AY BOYUfJCA kUJUAUOrM ' PAHA RA çLEtcr/eDıĞ'M eesjuıı EŞ/ME YOUAY/A/CA CLMHl RI\ET KITAP KULLBU'NDEN H\BERLER AVIN EN ÇOK SATAN KtTAPLARI / DENEMEtNCELEME 23.9.1987 20.10.1987 Sıra: Kod: Kıtabın Adı/Yazarı: Fiyat 1 011 031 Kadının Adı Yok/Duygu Asena 2000 2 038 035 Artık Demokrasj Isteyın/Erbıl Tuşalp 1980 Duşünüyorum Öyleyse Vurun/llhan Selçuk 3 027 034 1300 4 272 011 Oblonovluk Nedır/N A Dobrolyubov/ 2625 5 200 015 Kılçıklı Balıklar/Mustafa Ekmekçı 1575 6 027 066 Insan Sıcağı/Dr Erdal Atabek 1000 7 021 289 Dünya Değışırken/Zülfü Lıvanelı 2000 Nazım Hıkmet ın Gerçek Yaşamı2/Kemal 8 126 067 Sulker 2100 9 200 014 Emperyalızm CIA ve Türkıye/Halıd Ûzkul 1575 10 011 039 Kafadan Doğumlar/Gunter Grass 1400 OUDAU Sı/? ME/OZ/P ALOtM BAŞfMDAIOMu PEKÜK OLUP OlAtADfĞfM SORJJYORPU f " SOZ KOfJUSU ALETI BAÇA GEÇlfilLırOK VE OE&Yr BME&EK KAN DoiAÇfMlfiJf HlZtANPIRtP GÜYA SAÇ Ç/tMASM SAĞL(YO£DU. AL£T'N PAYDALI OLUP OLMAD/Ğl SlUNMlYOR 50 YIL ÖNCE CümhurİYef M.Metaksas dün Ankaradan ayrıldı Ankaru 21 (Telefonla) Sayın ımsajınmız Lkselans General Metaksas, bugıin resmî. 22 kkım 1937 ınısaf> ''rt~ ^""dnn ^inra Ankurada Huthne nıekıcbını ~naret eıtı tkiclaııs Geneıal \1ciak<iiıs re/ıkası \e refakuınıde bıılunanlaı bu üksaııı saul 19 ?fl da lııısıısı hıı tıenlt Aııkütauun uuıltiı \ı bııııık ınerasınıle ııçuıhmdl r 19371987 Bugıin Ha\darpaşadan Galata rıhıııııına (.ıkaıak olan nusajırınıız şerefıne oŞle ıızerı Pera/talasta bır znaret \eıık\ektır Muteakıben, Lksclaıii, abıde\e (.elenk ko\aıak, PatrıkhaneM zıvarett cdc ek ve akşaın du sehrınıızden avrılacaktıı sabahtan ıtıbaıen Ankaradakı zıvaretlenne devanı ettıler Ekselans bu aıada Manıaka gıttı ve Maınakta Kızılayın maske fabııkasını zıvaret el.ı habııkada gcız ınuskestnın butun ııııal larzlarını ayıı avıı goren ve tıplerını tetkık eden