Catalog

İİ K ürklerin Anadolu'da ve Rumeli'de Selçulclu VP Osmanlı donernlDrinden bugüne değin gelıştırdıklerı uygarlık Orta Asya ve Anadolu kökenli olup Iran, Arap ve Batı kaynaklarından 'besleneıek oluşmuştur. «Ulusal kultüre, îslftm Blrliğıne bağlanmak», «tslam dunyasının lıderl olmak», «Öz kültürümüz den kopmamak» gibl surunların ele alındıgı bu sıraltıdi l u ı k ı y e n ı n Dogu dunyasından bugüne degın neler Hİrruş oldugunu, bundan sonra onunJla ııo gıbı ıhşkıler kurabıleceğı konularına değuımcktc yarar oldugu düsuncesındeyız. CUMHURİYET 2 2 Nliin T OLAYLAR VE GÖRÜŞLER Do&ıı Kültürü ve Türkler Ord. Prof. Dr. Ekrem AKURGAC Ankara Ünıvemtesi DTC Fakültesl Ogr. Üyesl le özftlin bir sanat geliştirmışlerdır. Şu var ki, mımaılıktd kubbe, eyvan (anıtsal medrese kapı laru ve sıvrı kemeıı Tüıkler îranlüardan almış lar çınıcılık VP mınyatürcülük alanlarında, bır çok küçük sanat kollannda onlardan bUyük ol çüde esınlenmışlerdır Ancak Selçuk uygarlığmın başlarında alınan bu etkilpr çok yararlı olmuş, TUrk sanatçılan bunlaı la o denli yeni bir biçem (üslup) geliştlrmişlerdır ki, on beşıncı yüzyılda îran sanatına karşıt etkıde bulunacak bir duzeye ulasmışlardır Ne var ki bılındığı gıbl îran'a o zcnme dıvan edebıyatımı/da gıderek artmış ve bu tutku TUrkıve'de aydınların ışledıkleri, kendl mıze 07 arık bır yazın sanatının gelışmesınl ön lemıştır Arap Etkıleri Abbasıler çağında (TrO 12S8) Batıyıı dkın edon Turklerın bır <,ok bovları tran' dan oteye, daha uzaklara, Suriye Mezopotamya ve Mısır u degın ya> ılmıslar buralarda ozgun ve etkın sanat akımhıu geMştnmışlerdır 9. yüzyıl da Baftdacl ın y.ıkınındakı Samarra kentınde Turk ordusu ile birlıkte Türk sanatçıları yepyeni bır stıl yaratmışlatdır. Oıta Asya'dan getırdtklerı «egri yontma» tekniği ile Türk ustalan burada kendılerıne oı bır suslemecılık oluşturmuşlar aşagı yukaıı o dbnemlerde Mısır'da Turk kuman danı Ahmtt İbnı Tolon, etkıleri uzun süıen ve Samarra'dakının benzerl olan «Tolon «anatı»nı gelıştirmiştır Böyle olmakld birlıkte Türkler Araplardan sannt konulaıında büyük ölçüde eslnlenmişlerdn Kokenı Helenıstık olan perıstyl tıpı açık me kanı vanı uç va da, dort bir vdnı odalarla çevıılı medrese planını, <<ok dırekli camı tlpıni ve mınare gibi bnemli mımarlık unsurlannı, çeşıtlı susleme ofelerıni Türkler ArapUırdan almışlar ancak onların hepsıne yenı bır TUrk gorunumü ve ozfiunluğü kazandırmışlaıdır. Sina gıbı TUrk asıllı bılginler de ilk sırada yer alarak bundan tam bin yıl dnce oıtak Isl un bı limının oluşmasma yaıdımcı olurken Ddtı ülke lerıne de ornek ve kaynak oluyorldrdı Doğu ül kelerindekı bu bılımsel ^abaldi buyuk olçude 13 ve 14 yUzyıllarda da süregeldl ve Anadolu' da Selçuk uygarlığını gelıştirmckte olan Türkler bu çalışmalara ayak uydurmaktan geri kal madılar Ancak 15 yüzyıldan berl bütün Dogu dunyası dinsel tutumlu dUşünuılerın etkısı dltında bilımsel araştırmalardan koptular ve bugtln bıle duştüklerl o llkel durumdan bir dahd kendılerını kurtaramadılar Doğuyu kcndıne nı nek alan TUrkler de gıderek 16 yuyyıldan son ra Atatürk dönemine degın bütün guçlenni öte kı dunyaya, oluler âlemıne hazirlık ıslerıne adamışlar, bugünkü gerl kalmiî>lıı>a bojun eğmişlerdır Oysa Avrupa ulusları 14 ve> l > yüzvıllarda Islam bilginlerinın araştırmalarına vc onların eskl Yunancadan Arapçaya yaptıklan çevırılere başvurarak Batının Ronesans atıhmını bnsl ıt mışlardı. Rdnesans atılımı İle AvıupalıUr kendılerıni kiliseye baglılıktan kurtaıaıak uyanmışlar ve SUmerlerden celen ve Helenlcıde yenl boyutlar kazanan ozgürlükçü kulturü benım•eyerek onu daha da yüceltmişlerdir Ne yazıktır ki TUrkler özellıkle Ikınci Meh met döneminde Batı'ya çok yakın oldukhm bu Biralarda bu ronesans atılımına kdtılamamısldr, bır donomler Abbasıler çagındtkı bırııuı Rono sans çalışmalarına buyuk katkıda bulunmus oldukları halde Batı dunya&ında olup bıtenleıden, ikincl Ronesans atılımından uzak kalmışlardır. r Kökenler ve Etkiler Oıta Asva Kokenleri Turkleıın dıllerınden başki ozelhkle efsanelen, torelerı ve âdetlen Or ,ta Abya kokenlidlr Halıoılık, küımcililc, çinıctlik jve mınyatürcülük gibi her turlü halk sanatını Tuıklır O ı U Asya dan bırlıkte ReUrmlşleıdır Soz konusıı uğraşılardan ilk ikisi, halıcıhk ve kl ılınıulık Turk yaıatısıdır Bunlara donemlennın ıbırer buyuk Turk bulu^u olan yoğuıt, pastırma, ıbulguı VG tarhana gıbı «konserve» turündekı somut kultur urunlerinl de eklemek yerınde olur. Selc.uk kunıbetlerı Türk çadırının taşa aktarılirmsından ortayd çıkmı^tır Yıne faelçuk mımarlıftının birc.uk susleme oğesı Orta Asva kokenll olup onlaıa Orta Asya'dakl Budlst lurklerının Bnıtsal duvar ıesımlerınde rastlanmaktadır. Kısauı söylemek gerekırse bugün yaşamakta olan Turk halk sanatının büyUk bolUmü Turklerın ilk dna yurüdimdan getirdıklerı kalıntılar olup bunlaı uygarlığırmzın en özgün yanını oluşturuılar Eskl Anadulu Kokenlen Türkler 1071'den sonra Anadolu ya yerleştıklerl sırada karşılarında bulduklatı tlırlu kavımlerın araulığı ile yarımada nın tarıh oncesı çağlara giden bır çok yerlı gelejıeklı ı ını tanıdılar Bunlar genellikle günlük yaşa nıı oluşturdn somut kultllr kalıntıiandır Sozgelımı Hıtıt tipl dÜ7 damlı kerpiç evler, güneybatı Anadolu dakı beşık çatıh, Lıkya türü ağaç yapılaa Hıtıt'leıden beri değişmeyen duvar teknıği, ya. da her buını Hıtıt çağında gordüğümüz listü paralarla ve pullarla süslü les bıçımh kadın başlıgı, uzun mevlevı kulâhı, karago7 ışkırlağı, sıvri uc ıı kalkık çarık, kağnı, kökenı Karya uygarlıgından gelen ikl yuzlU bektaşi baltası, kaynaklan Fı ıg lcre değin gıden halk ezgılerı glbl Bütün bu yerll gelenek örneklerl gUnumUze deftıa gclmış ancak, artık yaşamıru yıtirmlş etnogı afık kalıntılardır. Iran Etkilen. Orta Asya'da çok ozgün ve Us tün bır uygaılık gelıstlrmiş ve o donemleıdekı komşuları üzerinde güçlU etkıler yapmış olan ! Türkler i s U m dınıne gırdikten soma bu yenı inancın ortaya çıktığı vörelere doğru goç etmeğe ve daha 8 ve 9 yüzyülarda îran'da ve Mrzopotamya'da yerleşmeğe başlamışlardı. Bu göçler sırasıncla Türklerin ilk karşılaştıklan topluluk yulc sok bır uygarlık düzeyınde bulunan îranlılar olmuştıır. Günlük dılimizde kullandığımız ve bir çoğuımı/tm Tuıkçe sandığı yüzlerle Farsça sözeük bu donemdon kalmıştır, Hafta, Pazar, Çarşamba, Por^embe, gul, btılbül, can, cığer, renk, ruzgar, bedava akşanı, RPrçı, hoş, gılfte, beste, bağ, bahço çaık, çeşme, çeşnl, perçem, pe^kır, papuç per do, parça, ko>e vo koşk gibi sozcüklerin buyuk bır bolumu daha o yuzyıllarda TUrkçeye gırmiş ve yerle^mı^lpıdir Türkler güçlü ve eşsız blr mımarlık, genellık lımları İle zararsız durum» sokmasını bilmtş tir Bizde lso dinsel davranıs lfl yüzyıldan bu yana yalnız bilım konularında dfgıl sanat alan larında da tutucu olmuştur. Osmanhlarda Is lam dınl yalnı? mimarl konusunda yaıaılı ve guçlendırtci olmuştur Dinsel davranıs Osmanlı Devleti'nin dln ku rallarına göre ışletılmesine ve padlşahl.ırın kendilerını «Tannnın golgesi» olarak gormelerine yol açmıştır Saraya karşı çıkabllecek, hıç ol ırıazsa bır bölum halkın mutluluğunu saglaya bılprek bır soylular sınıfı bıle yoktur Her şey padışahın ve saıayın ısteğıne ve buyruftuna go re vHpılıyordu Devletin amacı yeni ülkeler ka«anmak ve daha genis yöreleri ele geçirmektl împaratorluftun masıaflarını vergi, haraç tımar VP zeaınet gıhi malı kavnnklar karşılıyordu Bu lse egemen Türk toplulugumın çalı?madan ka lanmasına, yani geliri ile geçınen girışim yeteneğınden yoksun, uvuşuk bir duruma düşmesi ne yol açıyordu Nıtekim başlangıçta Selçuklular dönemı ile Osmanlılann yükselme çağında r 14, l ı ve 16 yuzyıllarda Türkler yoğun tiraret yapan bır toplum oldukları halde son Uç yuz jıl boyunca asker, çıftçi ve memur olma dışındaki uğraşılarla ilgilerinl kesmışler sözün kısası sağlıklı bir ulke için birınci kosul olan tlcaret vapma yeteneklerıni yitırmişlerdi Demek oluyor ki ortak îslnm uygarlıgı bu dünviyı önemsedıftl donemlerde güçlıl olmuş ve dokuzuncu onuncu, onbirinci hatta onıkın cl ve onUçuncü yUzyıllarda evrensel kültürü büyük blçllde geliştirmis ve yuceltmiştir Şııra•ını belırtmehyİ7 kl birtnci Ronesans çağının Arapları, Selçuk Türkleıi ve yüksplme çagı Osmanlıları sonrakl muslümanlardan daha az lmarılı değıl tersme Islâm dınlne daha ıçten bağh idıler. Ihanet! in Halk Cumhurlyetl'nln üo . dört ay «nce fllen Ba>bakanı Çu bn Lay, koklu blr mandaıln allcslnln çocuguvmuş. Yumuşak \e Ince yapısı, blçlmli elleri, vakısıklı goruntusuyU \evresini etkileyen Çu'nun soylulıiRU, cla\raıu>larıııa da yansımış Eskl Çın Basbakanının gençllğlnde thalro o>ımlarına katıldığı, olaganüstü bir vctcnekle dansctliRİ de bellrleniyor. Cnlu Fnuidiz yazarı Andre Malınııı, Çu En Lay Uııı divnr ki. Çok uygar bir devlet adamı, tam bir kentllydi. Kuskusuz bu niteliklerl Çu En Lay'ın yaman bir örgütçıı ve olaganüstü bir savaşcı olmasını engellemiyor. OğrrncllİRİ sırasında Harıs tp kavgava Rİrcn tski Kaşbakanın butun yufdmı, ttavaşımla jeçmlş, akıl durdurucu çatısmalarda bilenmlştir. Eskl Sovyet Başbakanlarından Niklta Kruşçef ise tam anlamında blr k.ivlü çorugudur Çok kbttt kosullar altında h»>ala Rozlerıni açan kuçuk Nlkita, blraz serplllp boy attığında maden İŞÇİIİRIIIP başlamıştır. l^lşman Roruntiısiı, dazlak lıarası, iri ellrriyle Krusçef'ln her davranışı, vetigtiğl çevrenln yalın, (ferçekçl, acımasız koşullarını yansıtırdı. Pek az lldrrde bulunan çeklcl, sevlmll, çarpıcı blr kişlllci vardı Krusc,ef in BirleşmW Mlllptlerm blr topUntiNinda ofke1 lenlp avakkabısını ^ıkararak topuğu>la »ıraya vurma» unu tlll 111,1/ Krııs«e( «vnı 7anıanda nükte ve lıidv ustası blr nesell Insandı Soylendlğine eore bir gun Çu En Lay ile konu»urken Yoldas demis »en soylu ve kentli bir aileden gellyorsun. bcn ko\lıı ailesinden gelmc blr Işçlylm. Am» bujun ikımı/ de basbakanı/ Ne drrsln bu lse? Çu Ln Lav RUİumspmıs. N P «liveceRinı. dive c«'M»p veııııiç, anlasüıvor ki IMmiz de sınıfımıza Ihaıtet etmlaiz. • Çin İle Sovyetlerln arası uzun blr süredpn berl »eker rcnktir Prkln e gcıre Mosko\a sosyal cmperyalist.. Moskova'ya Rore Pekin küçuk bıır|ııva .. Ilpr ikl odak noktası, Mrblrlnl sosyallzme Ihanetle «uçlamakta Ama 1170'lrrın diınyasınd» artık bttvle seylere alısılclı Komunlst Partllerl Ylrmlncl Yıızyılın son çeyreginde çok sesll bir dıınvavı vansıtıvorlar. Trk ses Roreneğl. Rerlİpıde kaldı Bu bakımdan Çu Vn Lav ın nukteslni Krunerin Rulerpk karsılaması diplomaslnln geregl olmalı. Ama blr dp diplomaslnin dısına tasan rerçrkler vardır. Uzak Ulkelerl hir yana bırakarak bi/im sivasal havatımıza hakalım BuRunku koalNvonıın lıderi Sulevman DemirH sıı katılmamıs blr kovlıi ailesınden eelmedlr Kııskıısu7 kovlu çıkıslı olma«ı, kendisl İçin blr rivgü Rprekçpsldir Cpphe Basbakanının O7yasaınını hpp hlrllkte gazetelerde okuduk. Baba Yahva Demlrel. kasabava drtniik hir Anadolu kbvlüsu .. Kuçük Sülevman bu koşullarda geçlrivor çncuklııgunu; ve anlattiRina Rore tarlada çalışanlara eşeklr nu bile tasıvor. Tasantısının çizRİIerlnl buRunku Siilevman Bev'de Izlrmek kolarKendlsi dp hazen hllerck vursııluvor Rermislnl.. Blrkaç gun önce blr R87etede RO7tımn llisti. Dcmlrpl* Rpn, dpmış hıı memleketln toprajtına çocuklugumda yalınayak basmıs adamım. Ç Atatürk'ün Canlandırdığı özgürlükçü demokrasiyi, dinsel düşünceden sıynlmış bilımsel araştırmayı tanımayan ve vı ne dınspl davranışla sanat ve tıcaret yapmak lsteyen lslamcı tutum, her çeşit ilerlemeye engel olacağı için sakıncalıdır. Böyle bır kültür yaklaşımı ile ne oteki tslâm Ulkelerının ne de Türkıye'nin geri kalmışlıktan kurtulmalarına olanak vardır Islam dünyası ile dostluklar, yakın ilışkllor ya da sıyai>al bağlar kurmak için Türklerin ye niden Islamoı davranışa dönmelerine hiç bir perek yoktur Terstne eğer gerçek anlamı ile Batılı olabilirsek açık düşünceli, uvanık bır l«ilam Ulkesi olarak isUm dtlnyasında daha büyük saygınlık kazanabllirlz, Birlncl DUnya Savası'nın ardından Turkiye' yl veni bır vorüngeye oturtmak ıstedıfti gun Ataturk, karşısında tarlh oncesı düzeylere duş müş bır voksullar lilkesi bulmuştu Yurdunu kalkındırmak için gerekll kültür degerleri ara yan büyük önder «bır lokma bır hırka» ile ye tınen bır dunya gorüsüne ve bütün gucünü blü ler ülkesl doğrultusunda harcavan bir tutumdan yararlanamazdı Onun İçin O Batının guç lu bu dunyaya bağll ve özgürUikçü demokrasi ılkelerine dayanan bır yontem kurarak s>on solugunu vermek Uzere olan Türk toplulugunu yeniden carüandırdı. Din Sorunu Şurasını açıkça belirtmek gerenir Avrupa' da Ronesans atılımı özellıkle dln etkisındcn kurtulma akımıdır Oysa onlarda Hırıstıyanlık ancak bazı alanlarda, özellıkle bilımın belıılı konularında gerlcı olarak olumsuz bır rol oynamış, onun dışında lse bırçok kultur kollannda Hıristıyanhk tersıne ydiarlı ve ılerıcı olmu'5 tur Gerçekten Hıııstıyanlık musikı mımarlık, hevkel ve resim sanatlarının gelışmesınde bü yuk yardımcı olmuı?, sözü geçen sanat dalları Avrupa'da buyuk olçude kilısenin ıçınde ve dı şında gelışmıştir Boylece Batı, Helen ve Roma kültürlerinden aldığı gücle Hıristiyanlıgın tutucu ve gertcl yönlerini ronesans v« reform atı Türklerin Katkısı Abbasıler dönemlnde Araplar, Îranlılar ve Turklerle bırlıkto antık çağdan kalma kıtaplan nkııyoı ve bunlara dayandııdıkları çalışmalarıyle eskı Ionvah duşünürlerın kurdukları felsefe, geo mrtıı, astronomi, tıp gıbı bılımlere katkılarda bu lunuyorlardı Ciyle kı, Islâm bılgınleıı gelıştirdik lerı araştırmaUnyle kimya ve cebir gıbı evrensel bılımin ıkı oncmlı dısıplınmı de kurmuslardı Avrupa'dakl Ronesans çağından yarım bın yıl once başlayan ve bırkaç yüzyil süren bu bırıntı ronesans atılımı sııasında Farabı ve îbni Ne RU7Pİ dPRİI mı' Bahkçı'nm Güzel Dünyası.. OKTAY AKBAL Evet Hayır TOPLUM ZORBALIGI YENERKEN.. lkemlz yine bir dar geçıtten geçıyor Yasaklamalar suçlamalar saldırılar oldürmeler bınavların verildiği bir dar geçit bu Kışilık sınavı veriliyor deger yargıları sınavı veriliyor, cesaretin, dürüstlüğün sınavları verılıyor. Faşızm, bu kea kendisine bir taban yaratmaya da (jdlısarak toplumu zorluyor Yanlış bır kbtümserlık sezılmıyor değıl Olayların sürüp gıtmesinın yarattığı bır bezgmlık bu Daha kotusünun beklendl gı bıı can sıkıntısı. Ancak, za man zaman gelen bu duygular koıkuya yılgınlıga donüşmeden toplum yeniden sılkmıyor Bas kılara 7üra ymıden dırenıyor loplum, zorbaları da şasırtan bır blçımde zorbahğı yeniyor Fdsı/mın bıı kP7 başarı şansı yok Kbtümserlik yanlış Kitle, zorbalığın yanına geçmedi Kıtle Ruhu Aslında her toplıımsal çaba kitleyi etkilemek, kıtleyı yanına almak için yapılır Bır malı satmaktan politlkaya toplum kalkınmasından sa\aşa, harman kaldırmaktan bir lıbrikada Uretimi arttırmaya kaclar her şeyde kitle ruhu dediğinıız «sosyal psikoloji»nin kuralları geçerlıdir Toplumların degcr yargıları, bıreylerln toplum ıçınde davranışları ve benzeri olEiılar temelde, kuşkusuz, üreIıın ılışkilerinın sonucudur Ancak bu sonuçlar öylesine önem t ı>ır ki, toplumda öylesine etkınlık kazanır kl, bir süre sonra tıcdenleri etkıler duruma gelebılır Onun lçindir kl, toplumu etkllemeye çalışan hareketler kıtle psıkolojisinl bilmeye, kitle psikolojisine uygun yöntemler ııvgulamaya zorunludur. Aksi t.ıkdlrde, kitleden kopuk harekctlere sürüklenir. bır toplums ıl yalnızlığa düşerler Bu duııımda da kltleyle birlıkte başaıılı olma ^.ansları kalmaz. U TOPLUMUMUZ, BASKILAR ZORBALARIN .,. YANINDA KARŞISINDA YER ALMAOI YILGINIIGA DÜJMEDı. SIKINTILAR AIMAYACAKTIR DA! "** BU ZORBALIK, BU CiNAYETLER YENıLıRKEN ELBET OLACAKTIR J H Usımtlır, guneş batmaktadır Nlşanta?! arkaıtında. KüçUk i l C p v a t tek haşıına bahçcdedir. 'Sapayalnız Nl^antasından Ilılamıır'a lın»ıı vnkn^ta ikl 8ıts IShırmlîır iBfdıf. «Bfh hahçede yalnız otıırurken lâmbaları yakan adam uzaktan kara blr nokta, ellnde uzun blr kündrr, künderln ucunda yanmakta olan yağlı bir paçavra Nisantaçından baslayıp kıvranarak lnen yolun ikl tarafındakl lâmbaları yakıyordu » Uzun jıllar sımra bu anıyı canlandırır Ralıkçı. Blr Istanhul akşamının başlangıç am Tek başına dogayı, kendlnl, yaşamı dııv maktadır. Oyle bir an ki sıllnmrr, unutulmaz! Blrdeıı ışıklar yamtr «bır ısık patlaması». OlaftanUstu bir şry olur blrdcn. Kuçuk Cevat kendine seslenir «Bak Cevat sen «imdl ktıçıık bir lOcukMiıı, am» buvııveceknln, bak ne gu^el bır dünvaja ftrkihı, lunı bılır ne kadar büyuk ve ne kadar Ivl blr adam olacaksııı, kimbllir senl ne saadetler, ne sevinçler bekllyor » İMektuplarıyle Halikarnas B<tlıkçı»sını okuyorum günlerrilr Kır gundc bitirilecek kitaplaı vardır, okursun yıldırım gibi, bıteı, atılır bır yana. öylesi değll bu kltap. Blr insan yaıjıjor >dpraklarında. Sürekll «patlama» halinde bir İnsan. Hiç bir zdman olcmcvecek turden blr İnsan. Sanatçı, duşiınur, tarıh<,l, ya^ar, oykUcu, romancı bir İnsan O insanın gerçck janı, içtenllğl, sevRİsl, yalnıtlıgı. aıavıslan. çırpım?lan, baglanısldrı Bu yuzden hcrbangl blr kitap değil «Halikarnas HalıUı.ısıııın Mektupları» . Otıırmtıt kendisly^ konu«mus o uzak akşam ustiı. tum jşıklar tanuica Ihlamurda. Vnutulmaz bir an olacaRinı, ilerdo lııı .ını lıcp nnnnsayacajtını bilerek. «Bana bağıran bir ses» dl.vnr kendi îçindpki o lklncl klşinin scKİcnlslnc. «O anda gortlugurn manzara, yanıradaki tııprak kümelerınin gelcii, reıiRİ, ııy.Kİiir, dall.ırı, Iiılamur, bahçeler, yol ısıkları, Nişantası grup •(Inı guneş sankl basım renkll bir fllm alan blr fotogıar ınaklnesl glbl hepslnl aklı. Bugıuı aitacin dalını, hepsinın resmiııi v.ıpahillrım » Arada blr aııımsamış bu çocukluk ukşaınım. Konra hiç blr şey kalmaınıs aklında. öylc vazmıs, aıııa nasıl kalmamış, bunca yıl sonra yetmlşlne gclmlş blr insan olarak bir bir nasıl canlandırmıs hepginl bir mektup yupragında? Sorarnııs tutuklar evlnde kendine «Saadetler, sevinçler bunlar mıydı?» A7ra Krhat 1957'den «luncpye dek Halikarnas Balıkçısı diyc anılan Cevat Şaklr Kabaajtaçlı'nın kendlsine vazdıgı mektupları elden geçlrmls. Blr bölünıunu, açıklamaUr ekleycrek yayınUmayı yararlı gormus tyl de ctıniş Nlçln bir tck insanın malı olsun büyuk bir •anatçının mektupları? BunUr Balıkrı'nın güncesi gibl. Ne riüsünnıüs, ne duymuş, ne özlemH, lırpsi \nv. Coşkııyla, tutkuyla anlatıyor lıunları. A/.r.ı I rhal ı blr kadın, blr dost, blr yakın, blr ogrenci, daha çok «anlavan» btr insan oUruk benimsemls, evrenine Rokmus, «Mektuplar •Mİlar.ı goru sıralanmıs kocaman bir bavul Içlndf duruyordu» clnor Erhat «Cok U7aktılar bana, Halikarnas Ilalıkçısının olumünden sonra bile bavulıı açıp blr mektubunu ele alınak grçnıeıli aklııııdan. Unutmuştum varlıklarını, hele blr gıin oıılau jayımlamaja soz verdiglml de unutmuştum » Sonra blr trtın lıavulu açar Erlıat, yeniden okur bu mektupları, İlk kez okuyorııııi'. KIIH olur, başlar daktllo etmeye. «HPRI \ardı, sozu vardı, dpMiıımi vardı bunlarda. Butun romanları, Hvkulcrl, buluıı sozlvıi yazılarıyle ve asıl gunluk yaıjamı ile tum Halikarnas Bniıkvısı vardı, doğanın kırk bin yılda bir yetlstirdlği, ıılııslararası, cvrenscl degerde bir insan, hele Tiirkiyemİ7 İçin geletrne aydınlık sa^acak, düsunccsı blr ok gibl fırlayıp kimbllır kırıncı vuzyılda hedeflne vuracak bir ulu. Sonra dıi bir insan kı ıvılığl, Kİızclliğl ve Mveccnllğiyle Merhaba'sı glbı yiıreklrri ı ınlalııı iıısaııları sevgi cümbuşune çağıran blr scs » Italıkçı'vı hlr ikl kez eörebildlm ben. En az tanıdığım ya7arlarımızdandır. Istanbul'u hiç spvmezmis. gcldlgı gıhi giderdl hcmen Ayrı bir çevrenin, daha doğrusu kcndi çrvresinin insanı, yaıatıcısı. Kendine yeten blr yaratılış. «Mavı Surguıı», «tganta Bıırin.ı Burinata», «Egenln Dlbl» vb. tum kıtaplarında hepimUl etkileyen btr vazar. Duşunce enginliğl, bllglslnin «lerııılıgiyle, hele hele o bitlp tukenmez coşkıısu ile bır eşl benzerl olnıayan insanlardan «Halikarnas Balıkçısınm Mektupları» onun kıtaplarını ye nlden okuınak lstefflnl uyandırdı bende. Bu, blr «doga patlaması» saydıgım vazar, kendlnl o doganın bıı parçası saymış hep. Haşarısı bu içtrnllkten, bu doğasal gU7elllkten. Kendıııde yasamayan bırl. Kendinde evreni dııyan birl «Bence yasantının en çekllmezi ken(lııııi7ite jaşamaktır, mutluluk, esenllk çevrenin blr parçası olmaktır, \anl lıpııdı olmayanla blrleşmektir. Ne derln nefes alır İnsan o zaman» diyor hır yerde . Başka blr yerde dc son mektubudur bu şu unutulmaz, hepimizln kula^ına kupe olması Rerelıpıı so7lerl yazmış: «Doğdueumuz dünyamn heplmlzin dunyası oldugunıı anlamalıyız, onun suııruna varmalıviJ!. Dünya daralmı*tır artık. Bu diinyamızı kirletmekten, bozmaktan sakınmalıyız» Bir dünya crmlşl gibi yasadı. yaıdı, varattı, ardmda da boyle anılar bıraktı Balıkçı Cevat ijakir'in, o ufacık (,otuğun, Ilılanıur'dakl giineşln batısını, ışıkların yanısını sevrederken kendine söyledifel s»z, blr gerçek oldu «Bak Cevat scn şimdi küçuk bir çocuksun. amma büyuveceksln, bak ne kadar guzel blr dunyaya geldln, klmbllir ne kadar büyuk ve ne kadar iyl bir adam olataksın.» «Halikarnas Bahkçısının Mektupları» blr gömü; bir dusünce, edebiyat, sanat, lnsanlık gıimüsü . sonuca varan, toplumdan yana hareketin içinde kışılığını arayan bir ruh davıanısına sahiptir Bu arayış içinde çeşıtli bılınc,lenme asamalarında çesıtlı duşünte a kHHHbnm benifHsemesl da •««n<>' H|ın O7ellıgıdır. Onun İJÎT*P gısı dogrudur. Gençler de bır kac, vıl ıçınde orta sınıfldia katılacaklardır. Süreğen davranıs orta sınıfların davranışı olacaktır. Orta sınıflann önemi burada Ülkemizde orta sınıflar, yanl memurlar, işçiler, esnuf, kuçük sanatkar, serbest çalışan meslek sahıplerl, hekimler, avııkatlar mımar mühendısler hem sa yıca hem de etkinlik açısından bnem taşımaktadırlar Orta sını fın bu katmanları toplumsal d«ğışmeden en çok etkılenen kitlelerdır Belki tarıhte bellı deney ler geçirilmemlş olsaydı bclkı tek nolojık ılerlemelerle kıtle haberlesmesi bu yaygmlıkta olmasaydı belkı toplumda bilınçlenmeyl hi7 landıran çeşıtlı estkıler bulunma gaydı, bu orta sınıflar kendi çıkaı lnrının bireyci hesaplarında takılırlar, bir fa^ist deneyin başarısına katılmasalar bıle karşısında direnmpzlerdı Oysa, bugun Ülkemizde durum çok farkhdır Türk orta sınıfları, toplumsal değişmenın çok çeşıdını va>a mışlaı, yasamadıklaıı pek çoğunun da bilgılerino sahip olmuş laıdır Eskl Imparatorlugun çöküşü, Kurtuluş Savaşı Ikınci Dunya Savaşı, çok partill rejıme gpçiş, Demokrat Partı donemi, 27 Ma\ıs, U Mart, 1973 Oenel Seçimlert gibi cinceki ytlzyıllarda ancak bır ıkisinı bir kuşagın goreblleceği çok ybnlü olaylan Ulkemİ7de blr ya da ikt kuşak yaşadı. Son on yılda kamıı haberlesmesi dümayı g«7İer önü ne serdi Artık sadece bııgünkil çıkarlarıyla ya dn bagnnz duv gularla bir orta sınıfı pesine tnk ma olanagı yok Bu orta sınıf insanları artık dünyanın btr köşesinde yaşadıklannı bilıyorlar Top lumun degistıgıni kendilerlni bu deglşiklljfe, dunımlarınt gri7Pterek de olsa hazırlamak gereğini de anhyorlar. Anlamasalar bile, ogullarının, kızlarımn kendıleri gi bi davranmadiRinı farkpdıvorlar. Memurlar, isçller, yüksek efti tım yapmış orta sınıf insanlannda toplumcu, ilerici egllimler çok nçık Aslında bu gruplnrın sınkunlugu bile yanılticı Bir olu$um içindeler MemurİBr katsavıvı arttırmamanın, kendi maas lnrını azaltmak oldugunıı çok iyi anlıvor tşcıler, toplu sözleşmP lpri dondurmanın artan havat pahalılıftı karşısında ne demek oldufnınıı çok iyi bilivor Orta sınıf ın bu kntmnnlan arasında vatay ptkılpşim de var Bı rının hareketi «bUrtlnü ctkiliyor. Bir grubun kendi içfndeki etkılesımi olan dikPv hareketler dfi hız lı Bovlecp Türk orta sınıfları, orta sınıfların genel nitelıklPri ya nında tllkenın tnrıhsel gelişıminın etkileriyle harekPt edıvorlar Demokrası ve bzgürlük Bu iki raftdaş llke, kitleleri çok kolay sarıvor Buna karsın, bldllrme, baskı ve zor, kıtlelerden soyutlanıyor Ozetlersek Kötümserllk vanhs, Rereksiz Tonlum baskı ynntfimİPrt karşısında vılpnhğa düşmedi, zorbalann yanında ver almadı, almavacak da 1 Toplum zorvpnprken sıkıntllar olscnk Bunları ettze almak 70runlu Ama, sonrası aydınlık Ke sinllkle . (1) \Vllhelm Rplch FmİTmin KltIfı Ruhu Aıılavışı. (2) Dr Relch IVeud'u Anlatıyor. Çagdış Heklm. Blr /anıanlar yalınayak basıkahak tarlava cşckle »u taşıyan Çoban Sülii 1076 1 urklyr'Mnde Baslıakan . Olava vü7?vsel açıdan bakınca hem kendlslnin ııvunmesl gerekir, hem de hızlm Çlınku bu olay. halkçı blr vrinpttml •ImfeIlyor sanılabillr. Ne \a7ik kl gerçek övle deglldir Buna anlamak için blr de BUIrat Ecevlt'e bakalım. Muhslffet llclprl hor davranışıvla tam blr kentsoylu... Bnbası halıri Ecevlt, doktor ve bır vakltlerın mebusıı . Annesl Naılı Hanım, Guzel Sanatlar'dan mrzun blr ressam . KUçUk BUIent hUytıR kcntte olanaklar Içlndr vetlsmls. rabancı okııllarda öjtretlm gormüş. tutum vc davranı<>larında, oturup kalkışında yetiş* tlği çevre vansıyor. Ama slmdl Ecevlt İle Demlrel karşı karııya Relteler, Süleyman Bcy blr kendinp ghz ataa, blr de tepeden tşaji BUIent Beyi silzse. sonra konusup dese kl: Ben tslâmkoy'den rıktnıg hlr kovlıl çocuRiıvum, sen egemen çevrelprde yetişmiş hir kentsovlusun. Ama yıllar sonra Ikimlz de bu ülkede başbakan olduk; bu işe ne dersin" h n ı t n ı Mri'icgl karşılık hazır NP (HvfC«glM, Ikimlz dc •ınıfımiza Ihanet etmekleyiz. (.ajımırda insanın çıktıgı yere degll, yaptığı işe bakıİçin... Dr. Erdal ATABEK nU ortava koyarak anamalcı buyurm.u saldırgan nıteliklerini belirtmlştir Reich faşizmin kıtlft ruhunu açıklaıken toplumdakl cınsel davranışlara btlvük önem ver mış, bilınc,altınd ıtılmış cinsel gudulerın tepkılerinm kışide yol açtığı bunalımların, saldırganlık egilımlerinin genış açıklamaları nı yapmıştır Bir başka yazısın da da, Freud'un toplum Içınde ki cinsel çozümlemeleri bireysel açıdan çok basarılı yapablldigi nl, ama iç, bu bunalımların toplum dii7enınden doğduğunu açıklamaya gelince bundan kaçın dığını belirten Reıch, bu olgunun toplumsal davramşlarda çok önemll bir yer tuttugunu vurgulamıştır (2). Orta sınıfların genellikle tutucu olduğu, kargaşadan hoşlan madığı, yerleşik değer yargıları na sahip oldukları da blllnmek tedir. Şasırtıcı hareketler karşı sında hareketli olamadıkları, ka rarlı davranışlara hayranhk duydukları, güçlU dlrenme duygusu na sahip olmadıkları da genel gozlemler arasındadır. BUtUn bunlar, zamanın, koşul ların deglşmesiyle toplumsal de gışıme uğramasaydı oldukça du rağan bir orta sınıf olgusundan soz edılebilirdi Oysa, durum böyle degildir Özellıkle Türkıye İçin mi \inucu güç durumuna getlnl mekte orta sınıf lar da duıagan lıklaımdan yaı arlanılarak zorba bır reıırnın payandası yapılmak lstonmpktedır Ülkemizde genç insanlarm yetısnıcsı okulda degıl, aılede başlamaktadır Aıle çevıesı, belli bü yuk kentloıın dışında, çocuğu heı jonden baskı altında tııtan, zavıf, edılgen kışilikte, düşün dunyası çok sınırh olarak yetiştnmfktedir Aslında aıleler bunu bılprek yapmaktadır. Ancak, gplpneklen budur ve bu yolla ço cııkliiımı etkılemfk onların anladiRi bıçimde «Ailo terbiyesı»dır Ycti'jcn «.ocuktd, kendisine veıı lpn «Aılo terbiyesı» ile toplum dcğı^mesı arasındakı çeli^me ul kemİ7dekl gençlık bunalımlarının en onenılı kaynağıdır Buna kaı>m bu yetı^mo bıçımı bır oto Titf nrama ogilimıne kolayca donusebılıı Hele gpm ın içınde bulıındugu çeşıtli yok&unluklara karşı duydugu vp arlını koyamadı«,ı ttpkı bellı dogrultuda yon lendırılirse, ortaya saldırgan ve hedef arayan gruplar çıkması ko laylaşır Aslında gençlik kesimi, eğılım olaıak. krsln, kısa stlrede SUU01 ARABISTANDA CALIŞACAK GENÇ ŞANTIYE MUHENDİSLEKİ VE TOPOĞSAFLAR ARANIVOR Blr Inalllt flrmatında col »moK uı*r* şantlv* Ucrübtll Inşaat ylktak nıuh*ndlıl«n v» topoflratlor oronmokKntır. Ucrat tatmlnkârdıf. Konlarlj bvkâr loımonı mtvcuttur Tollpltrln İyl Inglllıc* ya da aropca bllmol farttır llgllıntnltrln dlplomo fotegraf, rafcren» »• Inglllıc» yaıı|Rii| oıg«çmi)l»rl II* murofigotlon rıco olunur. MURACAAT. ALKAN KIZILDELİ Ataiurk Bulvarı No 103 Kat • ANKARA. BU RekULnv 12/3273 Türk Hava Yolları A. O. Ortaklığımız ıhtiyacı olarak 6 OüO 000 adet KACIT PEÇETE SATINALINACAKTIR Kâgıt peçptelcıin tihmlni bed"ll geçıci temınat 14 400 TL'dır 360 000 TL Olup kapalı 7aıfla t(>klif mcktuplorı 6 5107B RÜnü saat 15 DD'e kadar tnönü Caddesl Dersan Han No 9ü Taksim îstanbul adresındekl Levaztm MüdUrlügU'ne verllecektir. Şartnameler aynı adresien temin olunur. Ortaklığımız 2490 sayıiı kanuna tabi deglldir. (Basın 14804) 3259 FAŞıZMıN KİTLE RUHU .. Faşizmin kitle ruhu anlayışı taıihsel deneylere sahip Toplıımlar da bıı deneylerin bilgilerıne sahip kuşkusuz. Wılhelm Reıch, faşizmin kitle ruhunu et kıleme yollarını ve bu etkilerın toplumsal nedenlerini, gerçek tı n de, mutlaka bılinmesl zorunlu biçlmde açıklıvor (1) Bllınnu si zorunlu, çıınkü, yineleni yor • Toplumsal temeli açısından b ıkıldıgmda, ulusal toplumculıık, baslarda, küçtlk kentsoylu bır harekeUİ, lıcm dp dunyanın her yerınde îtalya da, Macans tan'da, Arjantin'de Norveç'te nynı nitelıkleri taşıyan blr hareket^ dıyor Reich Ulusal top lıımcıı hareketin (nasyonal sosyali7m) başlangıçta, genış orta sınıf katmanlaıına vani mılyon larca memur ve gbrevliye, orta VP kuçuk tüocarlara ortd koylıılere davandıgını bplntıyor Orta sınılİTiın kıtle ruhu açı sından ılgınç bır konumu var Dusuıneleıının ortak ozelliklen davıanıslaıının benzerlıklerl Ust 'înıflara karsı duvdukları kızKinlık alt sınıflara karşı takındıkları ılgisızlık sayıca üst sınıflnrdan fazla alt sınıflardan az olmaları, ancak kitle Uzerinde genis etkiler vnpabılmeleri orta sınıtın bu açıdan niteliklerl oluyor Orta sınıflarm hemen her 7aman OrffUtİPnmls oldukları da bır gprçek Alman (aşizml de, Alman orta sınıflarına seslenirken toplumcu rîgclcr kullanmak 7orunda kalmıştır Ancak hare kptlprınl kımsrnin karşı kova mHyacapı bir etkinlik ve vaygm lıftT. ıılaştırdıklan zaman bu bftpvi rahatça urutmus topiumun Ust sınıflarıyle bUttlnlUğU ÜLKEMiZDE DURUM .. t)lkemi7e faşizmin neden getl rilmek istendıği Uzerinde çok du ruldu Bunu yınelemeden belırt^ mek gerekir ki, anamalcı dıı?e nın demokratık ortamda sürdü rülmesi güçleşmiştır, ekonomık çıkmazlar tartışmasız bir alan (stemektedır Peki, Turkiye de lası/mın kıtle dayanaklaıı ncıp de arfinmaktadu'' Bıınıın yanıtı d ı gençlık kesımi ve oıta sııııf lardır. Bunun ıçın, gençlık kesıSema Memıs (Cîür) ile Teıncl Oür Cumhurıyet 32B8 Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliğinden TMMOB XXI Genel Kurulu 7 Mayıs l')7h Cuma giınü siat 9 'W da Ankara'da Makına Muhendisleri üdası toplantı salonunda bdşlayaoak vc ıkı gün süıecektır. Delegelere duyurulur. GÜNDEM. 1 Açılış, Başknnlık Drvanı Seçiml, 2 Saygı duruşu, T Yonetim Kurulu adına Başkanın konuşması, 4 Konukların konıışmalan, 5 Komisyon seçımleri, U Çalı^ma Raporunun okunması, görüşülmesi ve hakkında karur ahnnrısı, , 7 Komisyon raporlarının görüşülmesi ve hakkında karar ahnması, 8 Yenı vıl çBİışma e^asİTrının betirlenmesi 'i Adayların ilanı bavım Kunılunun belirlenmesl, 10 Seçimler, U Seçım sonuçlarının U ını ve kapanış. (Cumhuriyet 3271) Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Seyir, Hidrografi ve Osinografi Dairesi Başkanlığından Bildirilmiştir UENİZdLKKE 43 8AYILI BİLUİRİ EGE DKMtZİ tZMlR KÛKIKZİ 1 Izmlr körfezi gtıişinde; 38 derece 40 daklka kuzey pnlemınin güneylnde kalan denlz sahası lçerslnde, 23 Nl. san 197b gtlntl sabah 0500 o İle 1300 o saatlert arasında sevretmck, avlanmak ve körfez glrls çıkıs rotalan Uzertndekl ceçıtlerl daraltacak şekilde demlrlemlş olarak Dulunmak yasaktn. 2. Aşagı^akt koordlnatlann sımrltdıgı denlz «ahası ıçer slnde 23 Nısan 1970 gtlnU sabah 0800 o İle 1300 o saatJeri arasında sevretmtk veya demlrll herhanglblr denlı Mkn» s>lnln bulunması vasnktır ı. Nokta fcniemi i8*40'00 kuzcy Boylamı II. Nokta Enlemi »H'40'00" Boylamj 2«*3«'5S" dofu III Nokta Enlemi SH#İMIW Boyiamı zdVH'lv doffu tnırd» IV Nokta enismi Boylamı 28*S3pJ0" ao(r» I.İLA/MAN Hurnu DENt7CtLERE ÖNEMLE DUYÜRULUR (Basın. 14646/3256)