Katalog

2 Akademi 17 Mayıs 2017 Çarşamba Akademik özgürlük, özerklik Çağlar Güven Akademik özgürlük, hakikate dair bilgi ve kavrayışa ulaşma amacıyla; yerleşik çıkarlar veya sosyal normlara aykırı da olsa; sorgulama, araştırma, ulaşılan bilgi ve kavrayışı aktarma, öğretme, yayma ve yayımlama hak ve dokunulmazlığı olarak tanımlanabilir. Üniversite kavramının temelini oluşturan özgürlüğün üniversite dışından gelen kısıtlayıcı baskılarla karşılaşması hemen her yerde ve her dönemde gözlenebilir. Ancak özgürlüğü kısıtlayan etkenler dış baskılarla sınırlı değildir. Özerkliğin, özgürlüğün tamamlayıcısı olup olmadığı ise sorgulanması gereken ayrı bir konu. Bu yazı akademik özgürlüğün toplum için yaşamsal önemini ortaya koymaya ve karşısındaki engelleri tartışmaya çalışacak.1 l Bilgi ihtiyaçları Diyebiliriz ki insan yaşamının bütün amacı dünyayı bilebilmek, yani bilgiye ulaşmaktır. İnsanlık pratiği bir bilgi arama uğraşı, bir sorgulama eylemi olarak tanımlanabilir. Bu sorgulamadan beklenen doğayı açıklamak ve insanlık haline anlam yüklemektir. Sorgulama ile bilginin çoğalması ilerleme anlamına gelir; bilgiye erişimi engellemek ve bilgiyi örtülemek ise gericiliktir. Aradığımız bilgi tam olarak neye dair olacak? Bizim dışımızda bizden bağımsız olan realiteye mi, yoksa hem realiteyi hem de bizi içine alan hakikate mi? Realite ve hakikat arasındaki farka bir örnek verelim. Sorgulanan nesne bir otomobil olsun. Otomobile ait bilgiye ulaşmak için analize başvurabilir; otomobili parçalara ayırarak motor, ateşleme, süspansiyon vs. hakkında gözlem ve deney yoluyla bilgi edinir ve bu bilgilerin sentezinden otomobil realitesine dair bilgiye ulaşabiliriz. Ancak sorgu Immanuel Kant’ın (17241804) Saf Aklın Eleştirisi kitabının 1781 tarihli ilk baskısı. layıcı özneyi de içine alan; ulaşım ağları, trafik kural ve kazaları, hava kirliliği, otomobil yarışları veya otomobilin bir prestij sembolü olması gibi pratikle anlam kazanan tamamlayıcı başka boyutlar da var. Analizle erişilmesi mümkün olmayan bu bilgilerin bütünü otomobile ait hakikati oluşturur. Kısacası sorgulanan sistem hakkında hakikate ulaşmak için öncelikle o sistemi de içine alan üst sistemlere dair bilgi ve kavrayışlar edinmek gerekir. Ne tür bilgilere ihtiyacımız olacak? Kant’ın tasnifini göz önüne alarak şöyle diyebiliriz: (i) Doğaya hâkim olmak için realiteye dair teorik bilgi; (ii) Bireyler arası ilişkileri düzenlemek için hakikate dair pratik bilgi; ve (iii) Özbenliğimize ilişkin baskılardan kurtulmaya ve özgürleşmeye dair bilgiler. Benzer tasnifler yapan antik Yunan düşünürleri şunu görmüşler: Teorik bilgiye ulaşmak akılcılıkla mümkündür, bilgi ancak aklın eseri olabilir. Bilim kavramı antik Yunan’da bu şekilde ortaya çıkıyor. Günümüzde te orik bilgiye fen bilimleri ve bilimsel yöntem ile ulaşıyoruz. Teorinin uygulamaya konarak tekniğe dönüşmesi bilginin pratik alana taşınması anlamına geliyor. Burada sosyal bilimler, beşeri etüdler ve hukuk gibi disiplinlere de ihtiyaç var. Pratik bilginin belirleyici özelliği ahlaki olmasıdır; insanlık pratiği ahlaki tercihlerden oluşur. Fen bilimlerinin bütün uygulamaları ahlaki seçimler içerir, yani teorik bilgi pratikten bağımsız olamaz. Üçüncü tür bilgi ise sanat, estetik, edebiyat ve felsefe gibi insani değerlere ilişkin alanlara özgüdür. Bu bilgi esas itibarıyla yerleşik ahlak sınırlarından bağımsızdır. l Bilginin bölünmezliği Bilginin ihtiyaçlara göre sınıflara ayrılması bunların kendi aralarında bağımsız oldukları anlamına gelmez. İnsanlık pratiği gibi bilgi de bölünmez bir bütündür ve sorgulama faaliyeti bu bölünmezliği gözetmek zorundadır. Bu anlamda teori pratikten ayrılamaz. Ancak eski Yunanlılar şunu ?KİMDİR Çağlar Güven, lisans ve yüksek lisans derecelerini ODTÜ, Elektrik Mühendisliği Bölümü’nden aldı. Bilgiişlem alanında çalışırken yöneylem araştırmasıyla tanıştı. Bu alanda ODTÜ Matematik Bölümü’nde yüksek lisans yaptı. TÜBİTAK Yöneylem Araştırması Ünitesi’nde çalıştı. 1975’te Lancaster Üniversitesi’nden doktora derecesi aldı. 1976’da öğretim üyesi olarak önce ODTÜ Yöneylem İstatistik Bölümü’ne, daha sonra ODTÜ, Endüstri Mühendisliği Bölümü’ne katıldı. Halen aynı bölümde emekli olarak ders veriyor. İlgi duyduğu alanlar arasında enerjiekonomi planlaması, sistem düşüncesi ve yöneylem araştırması metodolojisi öne çıkar. da fark etmişler: Pratikle ilgili sorunlar teori sorunlarına indirgenmemeli. Pratiğin konusu olan siyaset ve hukuk gibi disiplinler fen bilimlerinde geçerli olan yöntemlerle ilerleyemez; bilim analitik, pratik ise diyalektik yöntemle ilerler. Yunan düşünürlerin bu kavrayışından şunu anlıyoruz: Teorinin pratikten ayrılığı yöntem itibarıyla kabul edilebilir; ancak hayatın bölünmezliği teorinin pratikten ayrılmazlığına işaret eder. Dolayısıyla bilgi ihtiyaçlarını sınıflandırmak sorgulama eyleminin birbirlerinden ayrılmış kulvarlarda sürdürülebileceği anlamına gelmez. l Pozitivizm Yöntem konusunda karşımıza şu soru çıkıyor: Sorgulama tarafsız, yani nesnel olabilir mi; sorgulayıcı özne sorgulanan nesneden yalıtılarak >> Akademi 17 Mayıs 2017 SAYI: 12 Tek sayfa için boşluklu 6 bin 500, çift sayfa için boşluklu 13 bin karakterlik yazılarınız için adresimiz: akademi@cumhuriyet.com.tr İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına Orhan Erinç l Genel Yayın Yönetmeni: Murat Sabuncu l Yayın Yönetmeni: Özgür Gökmen l Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Abbas Yalçın l Görsel Yönetmen: Hakan Akarsu l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişliİstanbul, Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Cumhuriyet Reklam: Reklam ve Pazarlama Danışmanı: Ayşe Cemal l Reklam Müdürü: Ayla Atamer l Tel: (0212) 343 72 74 l Baskı: DPC Doğan Medya Tesisleri, Hoşdere Yolu, 34850 Esenyurt İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. Danışma kurulu l Ali Tayfun Atay, Antropoloji ve Sosyoloji l Ayşe Erzan, Fizik l Beliz Güçbilmez, Tiyatro l Gençay Gürsoy, Sağlık Bilimleri l Haldun Gülalp, Siyaset Bilimi l İbrahim Ö. Kaboğlu, Hukuk l İlhan Uzgel, Uluslararası İlişkiler ve Dış Politika l Korkut Boratav, İktisat l Necmiye Alpay, Dilbilim l Nilgün Toker Kılınç, Felsefe l Özdemir Aktan, Sağlık Bilimleri l Reşit Canbeyli, Psikoloji l Sefa Feza Arslan, Matematik l Uygur Kocabaşoğlu, Tarih ve İletişim l Zeliha Etöz, Sosyoloji ve Siyasal Antropoloji