Katalog

8 Gözde KILIÇYAŞIN TUSAM Balkan Araştırmaları Masası [email protected] Kosova’nın olası bağımsızlığı, Sırp milliyetçiliğini körüklüyor… C S TRATEJİ durumunda Kosova’yı "işgal edilmiş" bölge olarak kabul edecekleri yönünde açıklamalarda bulunmuş, en ciddi desteği de Kilise’den almıştı. Nikoliç, vatanseverleri sokağa inmeye ve Kosova’nın bağımsızlığını engelleyememesi durumunda hükümeti alaşağı etmeye davet ediyor. Sırbistan’da Sırp kültürünün, tarihinin ve ruhunun kalbi olarak görülen Kosova’nın bağımsızlığının tanınması ihtimalini savaş nedeni sayan aşırı milliyetçiler olduğu gibi Kosova’da da bağımsızlık harici herhangi bir ihtimali savaş nedeni sayan ciddi bir kesim var. Arnavutlar için ise bağımsızlığın koşullarının dışında konuşulacak hiçbir şey yok. Sırp milliyetçilerinin Kosova için tavırları bilinse de yapılan bir ankete göre katılımcıların yüzde 60’ı Kosova’nın bağımsızlığını hoşgörüyle karşılayacakmış. Sırbistan söz konusu olduğunda anketlerin çok yanıltıcı olduğuna ilişkin pek çok örnek olmasına rağmen Sırplar için yoksulluk, işsizlik, yolsuzluk, adam kayırma – rüşvet suçları gibi sorunların Kosova’dan önce geldiği konusunda da şüphe yok. Komünizm sonrasına adaptasyon ile ilgili olan ve çoğunlukla ekonomi ile ilintili sorunların çözümü de Batı ile entegrasyondan geçiyor. Üstelik Sırbistan’da da AB üyeliği refah, düzen, güven anlamını taşıyor. Bu çerçevede daha bugünden Kosova’nın muhtemel bağımsızlığını yeni bir savaşın başlangıcı olarak ilan edenler bile karşılığında önemli ayrıcalıkların sağlanması durumunda "toprak kaybı"nın ortaya çıkaracağı semptomları hafifletecektir. Nitekim uzlaşmacı olmayan kesimin Kosova’nın bağımsızlığını, Arnavutların her şeyi kazandığı, Kosova Sırplarının ve Sırbistan’ın her şeyi kaybettiği "maksimalist bir çözüm" olarak değerlendirmesi de bu yaklaşımla örtüşüyor. U luslararası güçler Kosova’ya "oluşum sürecindeki bağımsız devlet"miş gibi davranıp kurum ve kuruluşlarıyla bir devlet haline getirilmesini desteklerken Sırbistan’da sıkıntı hüküm sürüyor. Bir yandan gittikçe küçülmenin halkta yarattığı bezginlik ve hayal kırıklığı bir yandan ekonomik sorunlar Sırbistan’ı Kosova konusunda da çaresiz bırakıyor. Her ne kadar Kosova’nın nihai statüsünün Sırbistan’ın da onayı ile belirleneceği izlenimi yaratılmışsa da gerektiğinde ya da zamanı geldiğinde bağımsızlığın Sırbistan’a rağmen tanınacağı anlaşıyor. İşin aslı Sırbistan yetkililerine görüşlerini dile getirmek için sınırsız fırsat tanınıyor ancak Sırbistan’ın sonucu belirleyemeyeceği ve Kosova’nın geleceğini etkileyemeyeceği de açıkça hissettiriliyor. Sırbistan’ın elindeki tek güvence Rusya’nın desteği gibi Viyana’da Kosova’nın nihai statüsü içiin yapılan görüşmelerden... görünüyor ancak bir yandan sürecin BM dışına kaydırılması ve oldubitti yaratılması olasılığı bir yandan Rusya’nın kendi sorunlarıyla ilgili pazarlıklarda Kosova’yı kullanmak istemesi olasılığı Sırbistan’ı ürkütüyor. Yine de demokratik, adil, eşitlikçi yaklaşım devam ediyor görünüyor. Kosova’nın nihai statüsünün belirlenmesi için yapılan çalışmalar kapsamında bir takım temaslar son yedi aydır düzenli bir biçimde sürdürülüyor. Sırplara ‘AB havucu’ Kosova’nın bağımsızlığına karşı çıkan Sırplar, AB’ye üyelik vaadiyle sakinleştirilmeye çalışılıyor. Aynı durum Kıbrıs sorununda Türkiye için de gündeme getirilmişti. BM YÖNETİM SÜRECİ NATO bombardımanı ile 1999’da Arnavutlar üzerindeki Sırp baskısının sona ermesinden beri Kosova "geçici olarak" BM yönetiminde. Geçen yedi yıl boyunca Kosova Arnavutları bağımsızlık hayali kurdu. Bu olasılığın uzaklaştığının hissedildiği anda etnik çatışmalar baş gösterdi. Kosova’nın nihai statüsünün belirlenmesine dönük müzakerelerin başlayabilmesi için Kosova yönetiminin BM’nin öngördüğü sekiz standardı yerine getirmesi gerekiyordu. Bu standartlar arasında; kendi resmi kurumlarını oluşturulması, demokratik değerlerin benimsenmesi, ekonomik reformların yapılması, Sırp mültecilerin dönüşü ile Sırpların azınlık haklarının tanınması ve Belgrad ile Priştine arasında diyalog kurulması gibi kriterler yer alıyordu. Bu kriterler arasında üzerinde en fazla durulanı da Kosova Sırplarının güvenliklerinin sağlanması haklarının güvence altına alınmasıydı. Mutlaka gerçekleşmesi gereken de karşılıklı görüşmelerdi. Arnavut ve Sırp heyetleri nihayet Şubat ayından bu yana BM Kosova Özel Temsilcisi Finli Martti Ahtisaari’nin başkanlığında toplanıyorlar. Diyalog kurulmuşsa da "bağımsızlık" ya da nihai statünün koşullarına ilişkin görüşmeler başlayabilmiş değil. Görüşmeler mahalli yönetimler, eğitim, asayiş gibi ikincil önemdeki konularda yoğunlaşmışsa da bunlarda bile uzlaşıya varılabilmiş değil. Müzakerelerin yedinci turu yine Viyana’da ancak bu kez Kosova Devlet Başkanı Seydu ve Başbakanı Çeku ile Sırbistan Devlet Başkanı Tadiç ve Başbakan Koştunitsa’nın katılımıyla bir "sağırlar diyoloğu" şeklinde gerçekleşti. Kosova tarafı elbette ki "herhangi bir şeyi müzakere etmeye değil bağımsızlık taleplerini dile getirmeye gelmişti". Sırp tarafı da haliyle "toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerektiğini" dile getirecekti. Nihayetinde Sırp ve Arnavut liderlerin ilk kez yüz yüze gerçekleştirdikleri görüşmeler de sonuçsuz kaldı. ÇÖZÜM ARACI AB Büyük Sırbistan hayali ile yola çıkanların bir yandan Sırp dünyasının sınırlarla bölünmesine bir yandan da Sırbistan’ın "küçükten de küçük" hala gelmesine neden olduğunu görenler, milliyetçiliğin aşırı uçlarına ulaşmış olsalar da bir gün Kosova’nın zorla da olsa koparılacağının farkına varmış durumdalar. Yenilmişlik inancının yerleştirilmesiyle aksi yöndeki bir sonuç için örgütlenmeyi imkânsız hale getirmek zaten her yerde başarıyla işleyen bir yöntem değil mi?. ABD ve İngiltere’nin istediği bir sonucu engellemenin mümkün olmadığı bilindiği için Sırbistan’ın genel yaklaşımı mümkün olan en az zararla ve karşılığında alabilecekleri en büyük sus payıyla bu işi bitirmek. İşte bu sebeple de Sırbistan’a kolaylaştırılmış AB üyeliğinin sağlanmasının da dahil olduğu kimi gizli önerilerin yetkililer arasında görüşüldüğü de kulaktan kulağa yayılıyor. Slovenya Dışişleri Bakanı Dimitrij Rupel de 17 Temmuz’da benzer bir yaklaşımı dile getirmişti. Brüksel’de "Sırbistan, bölgesel durumun bir çeşit telafisini hak etmektedir… Kosova için şartlı bir bağımsızlıktan söz edersek, en azından Sırbistan için de şartlı bir AB üyeliğinden bahsetmeliyiz" diyordu Sloven Bakan. Siyasi, ekonomik ve hukuki kriterlerini belirlemiş olan AB’nin hızlandırılmış üyelik gibi bir seçeneğinin bulunmaması bir yana böylesi bir kolaylığın gündeme gelmesi halinde üyeliği ertelenen Hırvatistan gibi kapıda bekleyen ülkelerin durumu makul karşılamayacağı açıktır. Öte yandan her gün yeni toplu mezarların gün yüzüne çıkarıldığı BosnaHersek’in acısını dindirmek bu kez çok daha güç olacaktır. SIRPLAR SIKINTILI Sırbistan Başbakanı Koştunitsa’nın Kosova’nın statüsünün "yirmi yıl" gibi imkânsız görünen bir süre boyunca ertelenmesi yönündeki talebi esasen siyasi gerçekliği yansıtmıyor. Böylesi bir talebin aslında iç kamuoyunu etkilemek amacıyla dile getirilmiş olduğunu düşünmek mümkün. Bu da, bağımsızlığın kaçınılmaz olduğunu anladığı için alternatif politikalar üretemeyen bir iktidar izlenimi yaratıyor. Hükümetin az farkla iktidara gelmesini sağlayan Batı yanlısı ve AB üyeliği hedefli politikalar da eleştiriye uğruyor. Sadece Kosova için endişelenenler değil ama aynı zamanda komünist sistemin sona erişinin ardından kaybedenler sınıfına dâhil olanlar ve gittikçe yoksullaşanlar da hükümetin karşısında kümelenenlerin arasına karışıyor. Erken seçim beklentisi içindeki muhalefet ise hükümeti yaşamsal konularda doğru adımlar atmadığı gerekçesiyle sert biçimde eleştiriyor. En güçlü muhalefet olan Sırbistan Radikal Partisi’nin sert söylemleri hükümetten başka ilgililerin bölgeye ilişkin endişelerini de arttırıyor. Aşırı milliyetçi Sırp Radikal Partisi Başkanı Tomislay Nikoliç, 28 Temmuz’da yaptığı açıklamada Kosova’nın bağımsızlığının tanınması halinde Kosova’nın geri alınması için savaşın kaçınılmaz olacağını dile getirdi. Nikoliç, daha önce de Kosova’nın bağımsız olması