Katalog

6 Araz ASLANLI TUSAM Kafkasya Araştırmaları Masası Sovyet sonrası Kafkasların ciddi sorunu… C S TRATEJİ ekonomik unsurlar ön plana çıkarılarak, bölgenin kalkınması, yaşam standartlarının yükselmesi, bölgeye yabancı yatırımın gelmesi için barışın şart olduğu ifade ediliyor. İmzalanacak anlaşmanın bölgenin geleceğine ilişkin olumlu beklentileri artıracağı, bölge halkları arasındaki işbirliğini artırarak refaha katkıda bulunacağı vurgulanıyor. Taslaklar, "Azerbaycan ile onun Dağlık Karabağ bölgesi" arasında çıkabilecek sorunların çözümü için Sürekli Karma Komisyon ve Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi için AzerbaycanErmenistan İki Taraflı (veya Hükümetlerarası) Komisyonu’nun kurulmasını öngörüyor. Ayrıca, her üç taslakta Ermenistan silahlı güçlerinin, Ermenistan sınırları içine dönmesi gerektiği, bununla beraber Azerbaycan güvenlik ve emniyet kuvvetlerinin "Dağlık Karabağ yönetimi"nin rızası olmadan "Dağlık Karabağ"ın sınırları içine girememesi gerektiği de belirtiliyor. 18 Temmuz 1997’de ortaya konan ilk taslak olan "Paket Çözüm" (resmi ismi "Dağlık Karabağ Sorununun Çözüme Kavuşturulmasına İlişkin Çok boyutlu Sözleşme), sorunun çözümüne ilişkin tüm önemli noktaları içeren bir anlaşma sürecini öngörmekte idi. Sözleşmenin giriş kısmında tarafların BM Antlaşması’na, AGİT’in temel ilkelerine, uluslararası hukukun genel kurallarına bağlı kalmaları ve BM Güvenlik Konseyi’nin 822, 853, 874 ve 884 sayılı kararlarına uymaları gerektiği vurgulanıyor. "Paket Çözüm" taslağına göre taraflar soruna ilişkin iki anlaşma imzalamalı, bunlardan birisi barışın şartlarını, diğeri ise "Dağlık Karabağ"ın statüsünü belirlemeliydi. İlk anlaşmada, taraflar sorunun çözümüne ilişkin olarak silahsız çözüm sürecine tamamen uyacaklarını taahhüt edeceklerdi. Taslak Ermenistan ordusunun Ermenistan sınırları içerisine çekilmesini de öngörmekteydi. Bu madde, Azerbaycan toprakları içerisinde Ermenistan ordusunun bulunmasının AGİT tarafından itiraf edilmesi anlamına da gelmekteydi. İkinci anlaşmaya ilişkin kısımda tüm çatışan tarafların Azerbaycan’ın ve Ermenistan’ın toprak bütünlüğünü kabul etmeleri ve Azerbaycan içerisinde "Dağlık Karabağ" isimli bir devlet kurumunun oluşturulması öngörüldü. Bu kısımda, "Dağlık Karabağ" coğrafyasında öncelikle oluşturulacak devlet yapısının, anayasasının ve yasalarının geçerli olacağı ve bu yapının polis güçleri ile beraber orduya sahip olabileceği de belirtilmekte idi. 2 Aralık 1997’de sunulan "Aşamalı Çözüm" (resmi ismi Dağlık Karabağ Silahlı Çatışmasının Durdurulmasına İlişkin Sözleşme), öncelikle barışın tam olarak yerleşmesini, mültecilerin geri dönmelerine ilişkin şartların hazırlanmasını vurgulamakta, bölgede kurulacak özerk yapının statüsüyle, Laçın, Şuşa ve eski Şaumyan ilçelerinin durumuyla ilgili görüşmelerin daha sonra yapılması konusunda anlaşılmasını öngörmekte idi. Bu taslakta, ilk adımlar atıldıktan sonra bölgeye, AGİT 1994 Budapeşte Zirvesi’nin Sonuç BD Dışişleri Bakan Yardımcısı ve AGİT Minsk Grubu’nun ABD’li Eşbaşkanı Matthew Bryza’nın 23 Haziran 2006’da Özgürlük Radyosu’na (Radio Liberty) yaptığı açıklamalar, Karabağ sorununun (Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgali sorununun) çözümü için yürütülen görüşmelerin yeni bir aşamaya taşınmış olduğunu gösterdi. Bu açıklamalar ile hem de, 1011 Şubat 2006 tarihlerinde Paris yakınlarındaki Rambouillet Şatosu’nda ve 45 Haziran 2006’ta Bükreş’te gerçekleştirilen görüşmelerinin ardından oluşmuş olan kısa süreli sessizliğe de son verilmiş oldu. Bryza, açıklamalarında, aslında gizlilik konusuna dikkat edilen görüşmelerde masa üstündeki çözüm paketinin bazı ayrıntılarını ortaya koydu ve hem yetkililer, hem politikacılar, hem de kamuoyları nezdinde ciddi tartışmaların başlamasına neden oldu. Bryza, çözüm yılı olacağı söylenen 2006 için, "şu ana kadar elde ciddi sonuçlar olmamasına rağmen, kötümser olmadığını" da vurguladı. 2006 yılı için beklentiler daha 2001’den itibaren dile getirilmekteydi. Bunda, Azerbaycan ve Ermenistan’daki mevcut yönetimlerin seçimler sırasında kamuoyu baskısıyla karşı karşıya olduğu gerçeği, bu iki ülkedeki başkanlık ve parlamento seçimlerinin trafiği göz önünde bulundurularak 2006 yılının barış anlaşmasının imzalanması için en uygun yıl olacağı ifade edilmekteydi. Bu görüş, araştırmacılar ve daha sonra da yetkililer tarafından dile getirilmekteydi. Hatırlanacağı üzere, Belçika Dışişleri Bakanlığı AGİT Özel Temsilcisi, Senatör Pierre Chevalier’in 2021 Kasım 2005 tarihlerinde gerçekleştirdiği Azerbaycan ziyareti sırasında yaptığı "2006 yılı Karabağ sorununun çözümü sürecinde dönüm noktası olacaktır" açıklamasına, ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Nicholas Burns’un "ABD, sorunun çözümü konusundaki ilerleyişleri alkışlamaktadır, Azerbaycan ve Ermenistan’ın 2006 yılı içerisinde ciddi adımlar atacağından emindir" görüşlerini eklemesi, konuya ilişkin beklentileri yükseltmişti. Bu görüşleri destekleyen başka bir açıklama 6 Aralık 2005’te Dışişleri Bakanları Konseyi’nin toplantısı sonrasında, Slovenya Dışişleri Bakanı ve AGİT Dönem Başkanı Dimitrij Rupel tarafından da yapılmıştı. Rupel, konuya ilişkin değerlendirmeleri sırasında 2006 yılının çözüm yılı olacağına özel vurgu yapmıştı. Fakat Ermenistan Devlet Başkanı Koçaryan’ın Rambouillet görüşmelerini, "Savunma Bakanı Vartan Oskanyan’ın kayınpederinin vefat ettiğini" ileri sürerek yarım bırakması, Bükreş’te gerçekleştirilen ilk görüşmenin yine yarım kalması, ikinci görüşmeden de ciddi bir sonuç çıkmaması, çözümsüzlüğün devam ettiği yorumlarını artırmıştı. Bryza’nın açıklamaları ise, aslında çok ciddi konuların görüşüldüğünü ve bunların çoğunun üzerinde de anlaşma sağlanmış olduğunu gösteriyor. A Karabağ’da çözüm önerileri gelen planlardan üçü daha önce kamuoyuna tam olarak açıklanmıştı. Açıklamalara göre, bunlardan birisi Azerbaycan, diğer ikisi Ermenistan tarafından kabul edilmediği için konuya ilişkin uzlaşma sağlanamamıştı. Bu taslaklar sırasıyla "Paket Çözüm", "Aşamalı Çözüm" ve "Ortak Devlet" şeklinde isimlendirilmektedir. Taslaklar genelde aynı maddeleri içermekle beraber, önemli farklılıklar da taşıyorlar. Taslakların üçünde de Sovyetlerin dağılma sürecinde Kafkasların ilk ciddi sorunu olan Karabağ’da çözüm için yıllardır arayışlar sürüyor. Ermeni işgalinin sonlandırılması ve Karabağ’ın statüsünün belirlenmesi amacıyla süren görüşmelerde henüz son noktaya gelinemedi. PLANLAR AÇIKLANMIŞTI Aslında, Bryza’nın Özgürlük Radyosu’na yaptığı açıklamalar gizli yürütülen görüşmelere ilişkin bilgi sızdırılmasının ilk örneği değil. Sorunun çözümüne ilişkin önemli görüşmelerin yapıldığı 2001 yılında resmi Azerbaycan gazetesinde o döneme kadar gizli olarak görüşülen sorunun çözümü için gündeme Aliyev