Katalog

gerçekçi? İşin ilginç yanı, üçüncü dünya ülkelerine KİS, ABD ve eski SSCB tarafından satılmıştı. İran’a nükleer teknolojinin, 1970’lerde ABD tarafından transfer edilmesi gibi bir örnek, günümüzde İran’a karşı nükleer silah üretmemesi seferberliğinin öncüsü olan aynı ülkenin konumunu daha açık bir biçimde gözler önüne seriyor. SSCB’nin ve Doğu Bloku’nun çöküşünün ardından ilk yıllar içinde söz konusu ülkelerde yaşanan siyasal istikrarsızlık, ekonomik çöküntü ve sosyal kargaşa ortamında, KİS uzmanlarının başka ülkelere gitmeleri, yeni KİS üretilme ve geliştirilme riskini ortaya koyuyor.(3) MÜCADELE (PSI) AĞI 22 Haziran 2005 tarihli gazetelerdeki, "Dehşet trenleri gerçek olmasın"(4) başlıklı haberde, ABD Dışişleri Bakanı Rice imzasıyla, bir senaryo yayınlanmıştı. Bu senaryoya göre, Prag’da yasal bir alıcısına gidiyor gibi gözüken trenle ilgili, istihbarat servisleri ve dışişleri bakanlıkları kuşkulanmakta, tren, Polonya’dan Çek Cumhuriyeti’ne doğru yol almakta, söz konusu trende, kimyasal silahların oluşumuyla ilgili materyaller olduğu öne sürülmektedir. Aslında senaryonun kendi içinde pek çok çelişkiler bulunuyor. Kuşku ve gerçeklik aynı zeminde değerlendiriliyor. Aynı haberde, bu senaryodan hareketle, Proliferation Security Initiative (PSI) yani Kitle İmha Silahlarının Geliştirilmesini Önleme İnisiyatifi’nin tanıtımı yapılıyor. Herhalde psikolojik savaş dedikleri budur. ABD Kongre Araştırma Servisi’nin raporuna göre(5), PSI Kitle İmha Silahları’nın (KİS) geliştirilmesi ve yayılmasını engellemek amacıyla, 31 Mayıs 2003 tarihinde 16 ulusun işbirliğiyle ABD başkanı Bush tarafından Polonya’nın Krakow kentinde, dünya kamuoyuna duyuruldu. PIS’nın ana stratejileri çerçevesinde, KİS’in geliştirilmesine karşı, diplomasi, silah kontrolü, tehdit azaltma desteği ve ihracat denetiminin arttırılması geliyor. PSI’nın kurucu ülkeleri arasında ülkemizin de bulunduğu 17 devlet sayılıyor: Bu devletler, ABD, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Rusya, İspanya, Türkiye, İngiltere, Avustralya, Japonya ve Singapur. 17 ülkenin 10’unun aynı zamanda AB üyesi olması, AB’nin NATO ittifakı içinde ABD’yle sürdürdüğü işbirliğini, yeni inisiyatiflere de taşıdığını gösteriyor. Türkiye hem NATO üyesi, hem ABD müttefiki, hem de AB’ye tam üye olmak için resmen adaylık statüsünü sürdüren bir ülke. PSI üzerinden devam edersek, ABD PSI kapsamında, Panama, Liberya ve Marshall Adaları’yla, KİS hammaddelerinin ulaşım yolları çerçevesinde nakliye anlaşmaları imzaladı. ABD’nin benzer anlaşmaları, 24 ülkeyle yapmayı planladığı, özellikle Akdeniz, Arap Denizi ve Batı Pasifik’te adı geçen hammaddelerin dolaşımını, denizden engellemeyi planladığı, ifade ediliyor. Bu bağlamda, PSI’nın içinde yer alan ülkeler açısından dört konu başlığında özetlenmesi mümkündür: 1 İç Hukuk, 2 Sınır Güvenliği, 3 Nakliye Anlaşmaları, 4 Engelleme Tatbikatları. İlginç olan nokta, KİS hammaddeleriyle ilgili engellemenin, uluslararası hukukta yer almayan sıfatlara göre, yani ‘haydut devletler’e karşı kullanılacağı vurgulanıyor. Teröristler de bu parantez içinde yer alıyor. PSI’nın öngörülen yetkileri kapsamında, potansiyel tehdit görülen, kişi, kuruluş Ç milliyetçilikler ve bölgesel çatışmalar, yeni silahlanma sürecini besliyor. Yeni dönemde silahlanma süreci bloklar arasında gerçekleşmiyor, bölgeler arasında gerçekleşiyor. Ekonomik depresyon, eski SSCB ve Doğu Bloku bilim adamlarını, özellikle 1990’larda etkiledi. Yasadışı KİS üretimi ve geliştirilmesi yöntemleri, diktatörlükler tarafından öğrenildi. ABD buna karşın Soğuk Savaş sonrasında da, desteklediği diktatörlüklere, KİS ya da hammaddelerini satmaya devam etti. Sattığı ülkeler genelde ‘alan dışı bölgeler’de yer alıyor. 11 Eylül 2001 saldırıları, terörizmle küresel savaşta başlangıç noktası oldu. Ancak günümüzde, küçük ülkelerin, bölgesel çatışmaların ve mikro milliyetçiliğin, yarım devletlerin yasadışı KİS trafiğini beslediği görünen bir gerçektir. Irak’ın kuzeyi, yarım devletlerle ilgili somut bir numunedir. Irak’ın kuzeyinin altını çizmemizin nedeni, otorite dışı alanlarda terör ve KİS altyapısının hem ülkemiz, hem de dünya barışı için taşıdığı tehlikeyi işaret etmek içindir. Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Projesi, yarım devletleri özendiriyor. Bu bölgelerde düzenli devlet otoritesi olmadığı için, terörizm ve yasadışı KİS trafiğinin merkezi konumuna geliyorlar. Terörizme ve KİS’e karşı, dünyada ortak bir bakış açısı olmalıdır. PSI önümüzdeki dönemde yasadışı KİS trafiğine ve geliştirilmesine karşı, yeni bir inisiyatif olarak duruyor. Zorlama gücüyle, BM’den daha etkili olacağı savlanıyor. PSI’ın, NATO ve AB üyelerinin yanısıra, Rusya’yı da kapsadığının bu noktada altını çizmemiz gerekiyor. Bölgesel çatışmalar ve yarım devletlerin doğuşu engellenebilirse, ABD’nin işgalleri durdurulabilirse, insanlık KİS ve sonuçlarına karşı, optimum bir nokta yakalayabilir. Dipnotlar: (1) U.S. National Security Strategy, http://www.whitehouse.gov/nsc/nss5.html, June 1, 2002. (2) "Centres of Excellence Provide Advanced Training", http://www.nato.int/docu/update/2005/07july/e0714b.htm, NATO official web site, July 29, 2005. Japonya’daki sarin gazı saldırısı (3) Sam Nunn, "Opening Statement, Hearings Before the Permanent Subcommittee on InvesKafkasya ve Ortadoğu denklemleri açısından kayda tigations of the Committee on Governmental değer bir gelişmedir. Burada önemli olan konulardan Affiairs," U.S. Senate (Part II), March 13, 20 biri, ABD Dışişleri Bakanlığı’nın yorumuyla, PSI’nın and 22, 1996, pp.47. bir etkinlik olduğu, organizasyon olmadığı, var olan (4) Hürriyet, "Dehşet trenleri gerçek olmaantlaşma ve anlaşmalardan kaynaklandığının sın", 22/06/2005, s.19. belirtilmesi.(8) (5) Sharon Squassoni, "Proliferation Security Initiative", CRS Report for Congress, OrELİŞKİLİ STRATEJİ der Code RS21881, January 14, 2005. (6) John Bolton, "Stopping the Spread of KİS, uluslararası politikada temel bir belirleyici WMD in the AsianPacific Region: Proliferation durumuna gelmiş durumda. Bunun en önemli Security Initiative", Council Of Foreign Relatinedenleri arasında, KİS’in yasadışı yollarla devlet dışı ons , http://www.cfr.org/transitiaktörler ya da bir kısım devletler tarafından ele on2005/pub7903/johnrbolton/stopgeçirilmesi veya geliştirilmesidir. Soğuk Savaş döneminde, dünyada iki blok bulunuyordu. pingthespreadofweap..., October 27, Konvansiyonel ve nükleer silahlar, uluslararası 2004. antlaşmalarla kontrol edilebiliyordu. SSCB ve Doğu (7) Donna Miles (American Forces Press Bloku’nun çökmesinin ardından Soğuk Savaş sona Service), "Proliferation Security Initiative erdi. Soğuk Savaş’ın ardından, insanlık yeni Marks Second Anniversary", Unites States Deyüzyıldan barış ve istikrar getirmesini dilemişti. partment of Defense, Ancak yeni dönemin temel sorunu, dünya üzerinde http://www.dod.mil/news/May2005/20050531 karşılıklı dengelere dayanmayan, ABD eksenli bir tek 1443.html May 31, 2005. kutupluluk ekseninin ortaya çıkmasıdır. Tek (8) John Bolton, "The Proliferation Security kutupluluğun yarattığı boşluk ortamında, bazı Initiative: A Vision Becomes Reality", US devletler ya da devlet dışı aktörler, uluslararası Department of State, denetimin dışına çıkmakta, KİS’i, tehlikeli arayışların http://www.state.gov/t/us/rm/33046.htm, May aracı olarak kullanmaya çalışmaktadırlar. Mikro 31, 2004. ya da devletlerin, mal varlıklarını dondurma, mallarına el koyma ve zorlaştırma operasyonlarından söz ediliyor. PSI’daki geniş işbirliği’nin sadece istihbarat ve askeri birimler arasında değil, aynı zamanda hukuki zorlamayla da pekiştirileceği öne sürülüyor. Bu noktada basında de yer alan, Malezya’dan Libya’ya giden Alman bandıralı BBC China gemisiyle ilgili kuşkular ortaya konuluyor, artık gemi hangi ülkenin bayrağını taşıyorsa, o ülkenin de sorumlu olacağı belirtiliyor. İlginç olan, ABD’ye zaman zaman muhalefetiyle anılan Fransa’nın geçen yıl PSI kapsamında Japonya’da düzenlenen ‘Team Samurai 2004’ tatbikatında, ABD ve Avustralya’la birlikte görev almasıdır.(6) Ülkemizde Mayıs 2006’da düzenlenen, ABD, Fransa ve Portekiz’in katıldıkları ‘Anadolu Güneşi’ tatbikatı, PSI kapsamında gerçekleştirilmiş bir uygulamadır. Bolton’a göre, KİS tehdidiyle ilgili tanımlar yetersiz, artık eyleme geçme zamanı gelmiştir. Japonya, bu zeminde kilit ortak olarak görülüyor. Rusya ve Singapur da kilit üyeler olarak anılıyor. ABD Savunma Bakanlığı’nın 31 Mayıs 2005 tarihli açıklamasında, şu anda üye sayısı 60 olan PSI’nın en yeni üye ülkeleri arasında, Arjantin, Irak ve Gürcistan sayılıyor.(7) PSI’nın Irak ve Gürcistan gibi iki komşumuzu da kapsaması, ABD stratejilerinin Güney C S TRATEJİ 19