Katalog

Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası SCB sonrasında dağılmanın yaratacağı kaosu önleme amacıyla kurulan ve SSCB’den "medeni boşanma" olarak tanımlanan Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinin liderleri 28 Kasım’da bir araya geldi. 2007 yılı, Rusya’nın teklifi üzerine BDT yılı ilan edilmişti. 21 Aralık’ta 15. yılını dolduracak olan oluşumun içinde yapılanlar ve yapılamayanlar Beyaz Rusya’nın başkenti Minsk’teki son BDT zirvesinde ele alındı. Bu zirve, toplantı itibarıyla fazla bir somut projelere imza atılmamış olmasına rağmen, Baltık ülkeleri hariç tüm eski SSCB cumhuriyetlerini bir arada tutan bir oluşum olması açısından önem taşııyor. Üye ülkelerin beklenti ve tutumları belirleyici… C S TRATEJİ 9 Avrupa Birliği şeklinde daha sıkı işbirliğine gitmesi önerilerini dile getirdi. BDT başkanlığını yürüten Kazakistan’ın bu girişimleri konumundan kaynaklandığı düşünülebilecekse de ileriye dönük planlarının bulunduğu da açık. Nazarbayev’in İngiltere, Lüksemburg, Belçika’yı kapsayan ve Kasım ayı sonunda başlayan Avrupa gezisinin amacı öncelikle Kazakistan’ın AGİT 2009 dönem başkanlığı konusunda lobi yapmaktı. Yine bu dönemde Kazakistan, Rusya’ya karşı Gürcistan’la sıcak ilişkiler geliştirmeye başlamıştı. Hatta Gürcistan’ın Rusya ile gaz konusunda yaşadığı sıkıntılar sırasında Rus medyasında "Kazak yatırımcılar Gürcüleri "Gazpromun" fiyat arttırmasına karşı sigortalamaya başladı" yönündeki yorumlar ağırlık kazanmıştı. Nitekim bu ilişkilerin BDT içerisindeki tansiyonu düşürmekte etkili olduğu gözlemlendi. BDT zirvesi sırasında dikkat çeken diğer ülke de Türkmenistan oldu. Türkmenistan, geçen sene Kazan’da yapılan 40. BDT zirvesinde örgütün daimi üyeliğinden vazgeçmişti. Bu kararın Türkmenistan’ın BM Genel Kurulu’nda 12 Aralık 1995’te kabul edilen ‘sürekli tarafsızlık statüsü’nden kaynaklandığı belirtilse de bazı uzmanlarca bu gelişme, Türkmenistan’ın ABD ile manevra yapmak için sahayı boşalttığı şeklinde yorumlanmıştı. Türkmenistan halkı ise ülkenin BDT’den uzaklaşmasıyla gittikçe daha da içine kapandığı düşüncesiyle bu gelişmeye eleştirel yaklaştı. Tüm BDT ülkelerine vize uygulayan Türkmenistan’ın 1991’de BDT tüzük dokümanlarını imzalamadığına işaret eden bir Türkmen Dışişleri yetkilisi ülkesinin aslında hiçbir zaman BDT’nin tam bir üyesi olmadığını kaydetmişti. Son zirvede de diğer 11 üye ülke Cumhurbaşkanları düzeyinde temsil edilirken Türkmenistan adına Sağlık Bakanı zirveye katıldı. Her zirvede yeniden gündeme gelen reform konularının bir türlü çözüme kavuşamaması ve başta Rusya olmak üzere üye ülkelerin topluluğu güçlü bir oluşuma dönüştürmek konusunda sergiledikleri isteksizlik BDT’nin daha sıkı ilişkiler geliştirmesine önemli bir engel gibi görünüyor. Fakat diğer taraftan da Minsk Zirvesi’nde olduğu gibi "turuncu" yönetimlerin beklenenin aksine kulüpten ayrılmamaları da BDT’ye Putin’in ifadesiyle bir "siyasi tartışma kulübü" veya "müzakereler platformu" olarak önümüzdeki dönemde de ihtiyaç duyulacağını gösteriyor. Bir ülkenin topluluktan ayrılması oluşumun dağılmasına neden olmayacaktır. Bununla birlikte BDT’nin dağılması da iç ve dış faktörlere doğrudan bağlıdır. Bu faktörlerin arasında Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO’ya entegre olması da sayılabilir. Uzmanlar bu sürecin uzun zaman alacağını belirtseler de, sıcak çatışmaların yaşandığı Afganistan’ın güneyine eski üyelerinin asker gönderme konusunda isteksiz davranmaları, NATO’nun "taze kan"a ihtiyaç duyduğunu göz önüne seriyor. NATO’nun bir takım engelleri aşarak Ukrayna ve Gürcistan’ın üyeliğini gerçekleştirmesi durumunda bunun dolaylı biçimde BDT’nin dağılma sürecini başlatacağı konusunda bir şüphe bulunmuyor. S BDT etkisizleşiyor Sovyetlerin dağılmasının ardından oluşturulan Bağımsız Devletler Topluluğu, üye ülkelerin tavrı nedeniyle ciddi bir yapıya dönüşemiyor. Minsk’te yapılan son zirve de olağanüstü bir gelişmeye sahne olmadı. kurulduğunu ve bu amaca ulaştığını söylemişti. Bu açıklama Rus basınında hemen BDT’nin ölümü olarak nitelendirilse de o günkü durumu göz önünde bulundurduğumuzda Rusya’nın bazı üyelerin BDT’den ayrılmasını önlemek amacıyla yumuşak ifadelerle yaptığı bu açıklamanın işe yaradığını söyleyebiliriz. Nitekim Gürcistan’ın BDT’den çıkması beklentisi karşılıksız kaldı. BDT’nin dağılmasını önleyen ve zaman zaman bölgesel entegrasyon süreçlerinin başını çeken diğer bir aktör olarak da Kazakistan dikkat çekiyor. Kazakistan’ın bu girişimleri daha çok son zamanlarda ülke imajının yükseltilmesine verdiği önemden ve SSCB sonrası bağımsızlığını kazanmış ülkeler arasında bölge lideri konumuna gelmek istemesinden kaynaklanıyor. Nitekim Kazakistan lideri Nursultan Nazarbayev, 2005 yılında Orta Asya Devletler Birliğinin kurulması, BDT zirvesinde de BDT’nin DAĞILMA ENDİŞELERİ Ekim ayında yapılması planlanan BDT zirvesi Rusya ve Kazakistan’ın teklifi üzerine Kasım ayına ertelenmişti. Bunun nedeni ise Ekim ayında patlak veren RusyaGürcistan gerginliği idi. Zirvenin bu gergin ortamda yapılması halinde topluluğun sonunu getirebileceğini sezen Rus ve Kazak yetkilileri, çareyi zirveyi ertelemekte bulmuşlardı. Zirve tarihinin belli olmamasının yanı sıra toplantının nerede gerçekleşeceği konusu da zirveden on gün önce netliğe kavuşmuştu. Hatta başta Minsk’te yapılması planlanan toplantının Rusya’nın Beyaz Rusya ile gaz fiyatı konusundaki görüş ayrılığı nedeniyle Astana’da yapılabileceği işaretleri verilmişti. Başlangıçta SSCB’nin halefi olması şüphesiyle karşılanan BDT’nin Batı karşıtı bir blok olmadığı daha sonra anlaşıldı. Zira BDT içerisinde Batı yanlısı olarak bilinen GUAM örgütünü barındırıyor. Bunun yanı sıra topluluğun içinde de küçük örgütlenmeler söz konusu. Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya ve Tacikistan’ın oluşturduğu Avrasya Ekonomik Topluluğu’nun yanı sıra Beyaz Rusya, Kazakistan, Rusya ve Ukrayna’nın oluşturduğu Ortak Ekonomik Alan Anlaşması da (OEA) BDT içindeki oluşumlar. Ayrıca eski SSCB topraklarında Çin’i de içine alan ve gittikçe güçlenen Şanghay İşbirliği Putin ve Örgütü (ŞİÖ) de mevcut. Nazarbayev... BDT ülkelerinin çoğu NATO’nun Barış İçin Ortaklık programına dâhil oldu ve BDT zirvesiyle aynı günde gerçekleşen toplantı sırasında örgütün Orta Asya ülkeleriyle daha sıkı işbirliğine gideceği açıklandı. Zirveye kısa bir süre kala Rus Dışişleri Bakanlığı yetkilisi, Rusya’nın AB ve ABD’nin BDT topraklarındaki çıkarlarını saygıyla karşıladığını belirti. Bu açıklama zirvede BDT etkinliğini arttıracak reformların önünü kesmiş oldu. Ancak BDT’nin etkili bir oluşum olmadığının sinyalleri Putin tarafından daha Mart ayı sonunda yaptığı bir konuşmada Erivan’da verilmişti. Putin, BDT’nin SSCB’nin dağılma süreçlerinin daha yumuşak bir şekilde gerçekleştirmek amacıyla