Katalog

kullanımı bölgedeki ekosistemin bozulmasının temel nedeni, Aral Denizi örneğinde olduğu gibi. Ekolojik sorunlar nedeniyle Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan’da toksik metaller artmış, rüzgarın da katkısıyla "sıcak noktalar" oluşmuştur. Bu nitelikler göz önünde bulundurularak ulusal yönetimlere doğal kaynakların kullanılması konusunda etkin bir planlama yapılması, bölge ülkeleriyle işbirliği ve paylaşımın geliştirilmesi, sınır aşan sorunlarda "iyi komşuluk" kavramının ön planda tutulması, su, enerji ve ekoloji gibi hassas konularda bölgedeki sivil halkın katkısının sağlanması problemlerin çözümü yönünde atılabilecek adımlar olarak nitelendirilmektedir. Raporda; bölgesel organizasyonlara gidilerek kaynak yönetimi ile suelektrik konsorsiyumlarının oluşturulması, bilimsel araştırmalar yapan bölgesel birimlerin kurulması, bu çabalara uluslararası düzeyde destek sağlanması tavsiye edilmektedir. Ayrıca "sıcak noktalarda" ortaya çıkabilecek sorunlara karşı "acil müdahale gücünün" oluşturulması diğer bir öneri. taşıyan AIDS’lilerin sayısında çok büyük bir artış olduğu dile getirilmektedir. Salgın hastalıklar işgücünün azalması ve üretim kayıplarının önemli bir nedeni. BM raporunda genç işgücü kayıplarının GSMH’nın yüzde 0.50.8’ine ulaştığı ortaya konmaktadır. AIDS vakalarının 200004 yılları arasında 16.000 rakamına ulaştığı, kesin olarak kayıt altına alınanların sayısının 8078 olduğu da ilave edilmektedir. Giderek yayılma eğilimi gösteren durum bölgesel işbirliğini ve uluslararası çabaları zorunlu hale getirmektedir. C S TRATEJİ 19 kaynakları ile insan potansiyeline karşın ekonomik ve toplumsal ilerlemede aldıkları yol bir biriyle uyuşmamaktadır. Bugün sahip oldukları yönetim yapısı bakımından sıralanan sorunların üstesinden gelebilecekleri, kendileri için büyük önem taşıyan bölgesel işbirliğini kurabilecekleri, son gelişmelerin de ışığında pek mümkün görülmemektedir. Buradan hareketle; Birleşmiş Milletler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Batılı ülkeler, yatırımları yönlendiren finans kuruluşları, insani yardım ve sivil toplum örgütlerinin bölge içerisinde daha fazla rol üstlenmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. BM Kalkınma Yıllık Raporu’nda yer verilen rakamlar durumun ne kadar acil olduğunu, Rusya, Amerika, Çin gibi güçlerin, ŞİÖ, BDT, NATO, Terörle Mücadele Koalisyonu gibi oluşumların bölge perspektiflerinde bu gerçeklikleri de göz ardı etmemelerini gözler önüne seriyor. Afganistanİkiz Kuleler uzaklığını, 11 Eylül gerçeğini, bölgesel geri kalmışlığın nasıl bütünsel bir sorun olduğunu unutmadan. POLİTİK VE KURUMSAL EĞİLİMLER Bölgesel düzeyde işbirliğinin kurulması bu ülkeler için farklı gereklilikleri de beraberinde getiriyor. Çünkü bireysel beklentiler, çıkar çatışmaları ve rüşvet eğilimlerin oluşmasında da belirleyici. Aynı zamanda kötü yönetimi ve reformların frenlenmesinin de nedeni. Sosyal katılım, gelişimin önündeki engellerden bunalan kamuoyu için itici bir güç oluşturabilir. Sonuç olarak Orta Asya’daki işbirliği evrensel düzeyde, siyasi ve kurumsal sonuçlarıyla bütünsel olarak gerçekleşmeyebilir. Ancak var olan gelişmeler ışığında arzu edilen bir durum aynı zamanda. Bölgenin refah ve istikrarının temin edilmesinde komşu ülkelerin çabası kadar, "çıkar" çatışmaları nedeniyle desteğini azaltmış bölge dışı unsurların bunlara katılımı da önemli rol oynayacaktır. Ancak bu sağlanabildiği durumda sağlıklı bir büyümeden, güvenli bir gelecekten bahsedebiliriz. DOĞAL AFETLER Bölge; deprem, sel, toprak kayması, çığ, su baskınları gibi yirminin üzerinde değişik afet tehdidinin altında. Bu yolla oluşan ekonomik kaybın GSMH’daki payı Tacikistan’da yüzde 70, Kırgızistan’da yüzde 20’lere kadar ulaşmaktadır. Büyük kentlerin büyük çoğunluğu sismik tehlike bölgesinde bulunuyor. Ulusal ölçekte acil durumlara karşı hazırlık programlarının oluşturulması, konuya ilişkin yasal düzenlemelerin ivedi şekilde yenilenmesi, sivil toplum kuruluşlarının ve yerel yönetimlerin harekete geçirilmesi, bunun ötesinde bölgesel mutabakat çerçevesinde bu çalışmaların bütünleştirilmesi, gerekli finansal kaynakların temin edilmesi, sadece afet anında değil "süreklilik" arz eden organizasyonlara gidilmesi sağlıklı bir gelişim için olmazsa olmaz koşullardan. 30 yıllık süreçte Aral Gölü’nün kurumasını gösteren uydu fotoğrafları RAKAMLAR VE GERÇEKLER İnsan Potansiyeli Gelişim Endeksi’nde, 177 ülke arasında; Kazakistan 80, Türkmenistan 97, Özbekistan 109, Kırgızistan 111 ve Tacikistan 122. sırada yer alıyor. Bağımsızlık sonrası beş ülkede de doğum oranında 1992’ye göre yüzde 25’e varan düşüşler kaydedildi. Tacikistan’da 2003 verilerine göre günlük yaşam standardı 2.15 dolar iken, Kırgızistan’da halkın yüzde 70’i düşük yaşam standardında. Kazakistan’da bu rakam yüzde 21. Orta Asya aynı zamanda insan ticaretinin de en yoğun yaşandığı bölge niteliğinde. Körfez ülkeleri ve Rusya’da bölgeden götürülen yaklaşık 10,000 kadın seks ticaretinde kullanılıyor. Tacikistan’daki uyuşturucu potansiyeli 2002 rakamlarına göre afyon 2.3 ton, eroin 5.6 ton. 19922002 periyodunda bölgedeki uyuşturucu tüketiminin 17 kat artış gösterdiği, eroinin iç piyasadaki payının arttığı belirlenmiştir. Tacikistan’da sağlık sektöründe uzman personelin katılımı 1989 yılında yüzde 93.6 iken bu rakam 2001 yılında yüzde 29’a düşmektedir. Aynı ülkede sıtma vakaları bağımsızlık sonrası "0" olarak belirtilirken, 2002 yılında 400.000 olduğu tahmin ediliyor. Tüberküloz hastalığının beş ülkede 19902002 dönemlerindeki artış hızı yüzde 100 olurken, tespit edilen HIV virüsü vakaları 20002003 döneminde Kazakistan’da üç kat, Tacikistan’da 17 kat yükseldi. Eğitim konusunda; Tacikistan ve Türkmenistan’da 19892001 yılları arasında genel eğitim düzeninde yüzde 50 düşüş kaydedilirken, Tacikistan’da devletin eğitime ayırdığı pay (19902001) GSMH içerisinde yüzde 9.7’den 2.4’e, Kırgızistan’da ise yüzde 8.3’ten 3.1’e gerilemiştir. Orta Asya, uyuşturucu maddelerin Avrupa, Rusya ve Çin pazarına ulaştırıldığı ana hat olarak kabul edilmektedir. Beş ülke uyuşturucu trafiğinin etkin olmasının yanında hızla yükselen bir iç tüketim tehdidiyle de karşı karşıya. Tacikistan bu süreçte hem üretim ve iletim, hem tüketim olarak ön plana çıkıyor. Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’ya ulaşan eroinin yüz tona kadar olan bölümünün bu ülke üzerinden taşındığı belirlenmiştir. Raporda sorumluluk konusunda zayıf yapılı bu ülkelerle birlikte uluslararası toplumun ilgi ve çabasındaki duruma da işaret ediliyor. Ülke yönetimlerinin trafiğin engellenmesi yönünde kararlı tutum izlemesi, etkin mücadele yöntem ve birimlerini oluşturması, güvenlik sistemini reforme etmesi, sivil inisiyatiften yararlanması ve bu çabaların bölge dışı aktörlerce desteklenmesi sorunun çözümünde istenilenler. Terörizm; ülkelerin zayıf yapıları, uyuşturucu, insan ticareti ve kara para aklama merkezi niteliğiyle Orta Asya’yı potansiyel kullanım alanı olarak görüyor. Yayılma eğiliminde mevcut iktidarların muhalif düşüncelere karşı kurdukları baskının da etkisi oldukça fazla. Sosyal ve politik gerginlikler kullanıma uygun bir ortam doğuruyor. Çünkü ekonomik ve sosyal tatminsizlik muhaliflerin ve bölge halkının radikal akımlara hizmetini kolaylaştırıyor. GÖÇ VE SAĞLIK Göç, bölge için sorunlar listesinin ön sıralarında yer alan bir unsur. Özellikle Kırgızistan ve Tacikistan. Rusya’da 30.000 göçmenin bu beş ülkeden geldiği resmi olarak bildirilmektedir. Ancak çeşitli kaynaklar bu rakamın 200 ile 500 bin arasında değiştiğini ileri sürüyor, yaklaşık yüzde 10’u Kırgız olmak üzere. Rusya ile Tacikistan arasında 2004 yılında imzalanan anlaşmanın, sorunun çözümünde bir adım olduğu kabul ediliyor. Sağlıkla ilgili olarak tüberküloz ve HIV virüsü SONUÇ Orta Asya, sahip olduğu enerji kaynakları ve stratejik konumu itibariyle giderek artan bir önemle küresel boyutta aktör niteliği kazanmaktadır. Giderek daralan kaynaklara büyük ihtiyaç duyan gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin yanı sıra terörizmin bugün ulaştığı boyut söz konusu beş ülkeye daha ciddi bakmayı, var olan sorunlarla yakından ilgilenmeyi gerektirmektedir. Bölgenin sahip olduğu enerjisu 2000 1987 1973 UYUŞTURUCU TİCARETİ VE TERÖRİZM