Katalog

CUMARTESI 10 5/10/06 15:19 Page 1 CUMARTESİ EKİ 10 CMYK 10 7 EKİM 2006 CUMARTESİ rih Ta Din kavgası ardındaki ERDOĞAN AYDIN Papa 16’ncı Benedik’in Regensburg konuşması, siyasal boyutları yanında teolojik ve tarihsel pek çok sorunun irdelenmesi gereğini de beraberinde getirdi. Bu anlamda ‘‘bir musibetin bin nasihatten evla olması’’ örneği bir konuşma ile karşı karşıyayız. Keşke İslam dünyasından, Somali’deki İtalyan rahibenin katledilmesi başta olmak üzere bu kadar çok fanatik tepki gösterilmeseydi de, bu hin konuşma üzerinden, her türden fanatizmin teşhiri ve tecridi için işlevsel bir kampanya yürütebilseydik. Papa’nın konuşması ardından İslamcı camiada en çok yinelen söz, Haçlı seferlerinin anımsatılması ve Papadan özür beklentisi oldu. Oysa bu yaklaşım, Papa’nın yaklaşımının tersyüz edilmiş halinden farksızdı. Laikliğe ve akla karşı mücadelede dayanışma sergileyen iki büyük dinin dincileri, kendi aralarında da, insanları birbirlerine düşmanlaştıran kıran kırana bir rekabetten de geri durmuyorlar. Ancak bu rekabette nasıl ki Papa’nın asıl hedefi, Müslümanlar değil, Kilisenin denetiminden çıkarak sekülerleşen Avrupa’yı, ‘Müslüman tehlikesi’ üzerinde yeniden denetim altına almak ise, İslamcı tepkilerin de asıl hedefi, ‘Hıristiyan iftirası /saldırısı’ üzerinden İslam coğrafyası üzerindeki denetimlerini arttırmaktır. Özetle iki dinin de fanatikleri, demokrasiye, laikliğe, bilimin felsefesine, çokkimlikli bir Avrupa fikrine karşı kendi egemenliklerinin ideolojik aygıtlarını güçlendirmekle meşguller. Bu bağlamda karşı tarafın olumsuzluklarını döküp ‘üste çıkmak’, senin dibin kara yarıştırması yapmak, dünyevi hak ve özgürlüklerimize karşı küresel bir oyun örneği oluşturuyor. Oysa altında ezildiğimiz sorunlar, bu büyük oyunun egemenlerine itiraz etmemizi gerektiriyor. Herşeye karşın Batı’nın bu noktada daha iyi bir sınav verdiğini kabullenmek gerek. Nitekim Batı basınında Papa’ya karşı gerçekten ciddi eleştirilere tanık olduk. Bizde ise, birkaç sağduyulu sorgulama dışında, ‘bizim herşeyimiz mükemmel, bütün kötülükler sizde!’ tepkileri ortalığı sardı. Öyle ki bu tavır İslamcı olmayan kesimlerimizi bile peşinde sürükledi. Oysa Papa’nın konuşması, çifte standarttan uzak bir yaklaşımla, pekçok sorun alanını sorgulayıp onlardan kurtulmanın zemini olarak da kullanılabilirdi. Bunu başaramayan bir dünyada, barış da, laik ve demokratik bir paydada evrenselleşmek de hayal olarak kalmaya devam edecek. yeterince sorunu olan dünyamıza provokatif bir katkı yaptığı için Papa özür dilemeli. Ama bu nalıncı keseri yaklaşımlara karşı Aznar’ın itirazını da dikkate almamız gerektiği açık. Öyle ya, haklı olarak özür beklediğimiz alanda, örneğin İspanya’nın fethi vb. örneklerde ‘bizim’ de özür dilememiz gereken sorun alanlarımız yok mu gerçekten? Hazır barışçıl bir dünya için Papa’nın özür dilemesi gerektiği üzerinden bir ahlak ve davranış normu oluşturmaya çalışıyorken, bunu her türden çifte standarttan uzak yapmamız gerekmez mi? Eğer bu küreselleşen dünyada diyalog sürdürecek, her türden fanatizme karşı barış ve kardeşliği, bunun için de laikliği hakim kılacak bir ortak standart geliştirmek zorundaysak, ki zorundayız, o halde Aznar’ın dillendirdiği Batılı soruya da uygun bir yanıt vermek zorundayız. Bu yanıtın, ‘‘biz İspanyayı fethettik, ama bunu hak dini yaymak için, Allah’ın emri olan cihadın gereği olarak yaptık, bu nedenle bizim özür borcumuz yok!’’ şeklinde verilemeyeceği açık. Kaldı ki yanıtı böyle verenlerin, Papa’dan özür isteyebilecek bir yüzü olamayacağı da açık. küresel oyun özeleştirimize İspanya’nın fethinden başlayabiliriz örneğin. Böylesi bir basiret, Papa Benedik’in yükselttiği bağnazlığa çok anlamlı bir yanıt oluşturacağı gibi, Papa II. Jean Paul’ün açtığı kanalın derinleştirilmesi ve sahicileştirilmesini sağlayacaktır. Dünyamızın buna şiddetle gereksinimi olduğu açık. ‘ÖNDE DÜŞMAN, ARKADA DENİZ...’ İspanya, Halife Velîd bin Abdülmelik zamanında Emevilerin Kuzey Afrika valisi Musâ bin Nusayr’ın azatlı kölesi olan Arap komutanı Tarık bin Ziyad tarafından fethedilecektir. 711 yılında (H.92) Kral Rodrik’i yenen Ziyad, Arapların İberik Yarımadasına hakimiyetinin de yolunu açacaktı. Tarik bin Ziyad’ın bu zaferi, İspanya’da, ayak bastığı dağlık araziye ‘Cebelitarık’ (Tarık Dağı), buradaki boğaza da Cebelitarik Boğazı adı verilmesine neden olacaktı. Bu ayrıntı, bugünkü adı ‘‘Amerika’’ olan kıtanın, onu fetheden American Vespuçi’nin adını alması gibi bildik, ama tarihe başka bir gözle bakılması gereğini de anımsatan çarpıcı bir hikaye. Bu süreç İslam dünyasının bilinçaltında öylesi ‘meşru’ ve öylesi ‘övünç’ nedeni sayılmıştır ki, ona ilişkin bir dizi de propagandif efsane üretilmiştir. Hiçbir ciddi bulguya dayanmadığı halde, Ziyad’ın, askerlerinin geri dönüş umudunu kırıp ölümüne savaştırabilmek için, ‘‘Önde düşman, arkada deniz...’’ diyerek gemilerini yaktırdığı iddiası, bu efsanelerin en bilinenidir. Bu savaşta 12 bin ‘mücahidiyle’ 70100 bin ‘kâfiri’ yendiği efsanesi de bir diğer örnek. Ziyad’ı böylesi anlatılarla ‘kahramanlaştıran’ şoven tarih yazımları, Onun Emevi valisi tarafından hapsedilmesi ve siyasal kariyerinin böylece sonlandırılmasını ise es geçer. Tabii onun sonu, Türkmen yurtlarının fatihi Kuteybe bin Müslim gibi kellesini kaybetmek de olabilirdi. Ziyad ise, 720’de iktidarsızlaştırılmış bir şekilde eceliyle ölecektir. İspanya’nın fethiyle başlayan İslam’ın Avrupa yayılmasının Pireneler’i aşarak Fransa’ya yönelmesi, 732’de Çekiç Karl lakaplı Charles Martel komutasındaki Frank ordusu tarafından durdurulacaktır. İberik yarımadası ise yüzyıllar boyunca Müslümanların elinde kalacaktır. Burada önce Abbasi Halifeliğine karşı alternatif Emevi Hilafeti kurulacak, ancak bu halifelik zamanla zayıflayıp beyliklere bölünecek, en son kalan Beni Ahmer devleti de, Kastilya Kraliçesi İzabella ile Argonya Kralı Ferdinand’ın yönetiminde 1492’de tasfiye edilecektir. Müslümanların İspanya’dan tasfiyesi, Hıristiyanların önceki tasfiyesinden çok daha kanlı ve çok daha zalimce olacaktır. Bu dönem aynı zamanda İspanyol Yahudilerinin tasfiyesi yanı sıra dünyanın dört tarafına açılan gemilerin, Avrupalılarca bilinmeyen toprakları keşfi ve fethi dönemi olarak dünyadaki güç dengelerinin değişimi ve yeni bir çağa geçişi getirecektir. e ç ÇİFTE STANDARTLARI AŞMAK Tepkilerin aldığı boyutlar karşısında Papa’nın ‘üzüntü’ belirtmesinin timsah gözyaşlarını andırdığı doğru. Diyanet Başkanı Ali Bardakoğlu’nun, bu ‘üzüntüyü’, ‘‘üçüncü sınıf bir özür’’ olarak nitelemesi de doğru. Dahası AKP’lilerin, onu Hitler ve Mussolini’ye benzetmeleri bile, aşırılığına rağmen anlaşılabilir. Ama tüm bu ‘doğrular’, olayları kendine yontan nalıncı keseri örneği ciddi bir sorun oluşturuyor. İslamcı bir propaganda ve hegemonya aracına dönüşen özür kampanyası da, bu bağlamda papalığın güçlenmesine yarıyor. İspanya’nın eski başbakanı ve Hıristiyan demokrat Halk Partisi eski başkanı Jose M. Aznar’ın itirazı dikkatinizi çekti mi bilmiyorum ama, ciddi bir soruna işaret ediyor. Aznar; ‘‘Neden hep biz özür dilemek zorunda oluyoruz da onlar dilemiyor? Ben Müslümanların İspanya’yı 8 yüzyıl boyunca işgal altında tuttukları için özür dilediğini hiç duymadım!’’ diyordu. Özür kampanyasının bu soruya vereceği yanıt var mı? Kuşkusuz ‘HİÇBİR SAVAŞ KUTSAL DEĞİLDİR’ Bu noktada bir önceki Papa’nın, II. Jean Paul’ün, hadi niyeti bir yana ama, bu noktada anlamlı bir örnek verdiğini anımsamak durumundayız. II. Jean Paul, 2001 yılındaki konuşmalarında, Haçlı Seferleri için ‘‘tarihi bir hata’’ ifadesini kullanarak Kilise adına tüm dünyadan özür dilemişti. Papa’nın bu özür açıklaması, 2004’te Almanya’nın Mainz şehrinde Dom Kilisesi müzesinde, ‘‘Hiçbir savaş kutsal değildir’’ adıyla Haçlı Seferlerini teşhir amaçlı bir sergi ile genişletilecekti. Sergide konuşan Kardinal Karl Lehmann, Haçlı Seferleri’ne atıfla, ‘‘Umarım bu sergi sayesinde şiddet ve savaşa yönelme konusunda daha hassas olmayı öğreniriz’’ diyecek, serginin ‘‘Hıristiyanlar ve Müslümanların aralarındaki münasebetleri tekrar gözden geçirmelerine yardımcı olması’’ umudu belirtecekti. (Macar Beşir, Aksiyon, Sayı: 513) Bu açıklamaların, ‘Müslümanlar da bizim toprakları fethetmişti’ gibi bir karşılıklılık üzerinden yapılmaması da saygıdeğer bir yaklaşım olarak ayrıca kaydedilmeli. Hıristiyan ve Müslümanların aralarındaki ilişkiler başta olmak üzere birbirimize ilişkin tarihsel, dinsel, milli önyargıları kırmaya şiddetle gereksinimimiz var. Bu noktada en büyük görevlerden biri de kuşkusuz tarihçilere düşüyor. Fetihlerin evrensel ve hümanist bir gözle sorgulanması, bu amaca büyük bir katkı yapacaktır. Kendi fetihlerini birer ‘kahramanlık destanı’, kendilerine yapılanları ise ‘tecavüz’ olarak yazan egemen tarihçiliğin, çocuklarımız üzerinde ne denli olumsuz etki yaptığı, evrensel bir adalet ve barış bilinci oluşturmanın önünde ne denli büyük bir engel oluşturduğu açık. Hazır Aznar tarafından dünyanın gündemine getirilmişken, biz de İstanbul’un Orta Yeri S Kafesler ergi Tuncay Takmaz’ın ‘‘Haleti Ruhiyeler’’ isimli sergisi iki yerde birden açılıyor. Asmalımescit Balıkçısı 29. Sanat Etkinliği kapsamında ve Cep Sanat Galerisi’nde açılacak olan sergilerde sanatçı, yeni resimlerinden oluşan, bilinen figüratif çalışmalarının yanı sıra ruhsal peyzajlarda da bulunuyor. Sergi, 30 Ekim’e kadar görülebilecek. Tel:0 212 251 39 39, 0 212 292 00 38 Haleti Ruhiyeler Mac Art Gallery, yeni sezonun ilk kişisel sergisi ile çağdaş Türk sanatının öncülerinden Bubi ile sanatseverler arasında köprü oluyor. ‘‘Bubi’’ özgün malzemeler kullanarak yarattığı ‘‘Kafesler’’ adıyla ünlenen eserleriyle, yapıtlarda kullanılan bildik kalıpların klasik form ve renklerinin dışına çıkarak, bir anlamda çağdaşlığı sorguluyor. Sergi Ekim ayı boyunca Mac Art Gallery salonlarında izlenebilecek. Tel:0 212 343 85 40 Moskova kartpostalları Lirik Soyutlamalar Tuncay Topçu, 3 yıl aradan sonra, ‘‘Lirik Soyutlamalar’’ adını verdiği 13. kişisel sergisiyle sanatseverlerle buluşuyor. Bir diğer mesleği de kaptanlık olduğundan yaşamının uzun bir dönemini deniz üstünde geçiren sanatçı, ilginç yaşamının izlerini eserlerine taşıyor. Sergi, 21 Ekim’e kadar Kare Sanat Galerisi’nde görülebilir. Tel: 0 212 240 44 48 Mehmet Duru, 1998 yılından bugüne İstanbul vapurlarında çektiği siyah beyaz fotoğraflardan oluşan bir sergi açıyor.‘‘İstanbul’un Orta Yeri’’ projesi sanatçının istanbul vapurlarının bir gün yok olacağı endişesini çok önceden duymasıyla ortaya çıkmış uzun soluklu bir çalışma. Sergi, 21 Ekim’e kadar Çağla Çabaoğlu Art Gallery’de görülebilir. Tel:0 212 291 37 91 Rus Avangard sanatının en önemli temsilcilerinden olan Alexander Rodchenko, 18911956 yılları arasında yaşamış ünlü bir fotoğrafçı. İki büyük sergisiyle 1. Uluslararası İstanbul Fotoğraf Bienali kapsamında sanatseverlerle buluşacak. Fotoğrafları, 1920 ve 1930’lu yıllarda, Moskova’da insanların nasıl giyindikleri, yürüdükleri, tramvay ve otobüslerde nasıl oturdukları, nerelerde yemek yediklerini anlatıyor. Sergi, 28 Ekim’e kadar Karşı Sanat Çalışmaları’nda izlenebilecek. Tel:0 212 245 15 08 eaydin?cumhuriyet.com.tr Kahraman kime denir Kabul edilmelidir ki Müslümanların İspanya’yı fethi ne denli gayrı meşru ise, Hıristiyanların 800 yıl sonraki karşı fethi de o denli gayrı meşrudur. Buradaki meşruiyet ölçüsü, birzamanlar oranın kime ait olduğu değil, o sırada orada hangi halkın yaşadığı temelinde belirlenmek zorunda. Dolayısıyla Hıristiyanların karşı fethi de bir ‘vatan kurtarma’ eylemi değil, tıpkı Ziyad’ın yaptığı gibi, üstünde yaşayan insanlardan zorla gaspedilmesidir. Tarık bin Ziyad’ın İspanya seferi, ne yazık ki 1300 yıl sonra bile ‘İslami bir cihat’ olarak övünçle anılmakta, çocuklarımıza bir ‘kahramanlık destanı’ olarak anlatılmaya devam edilmektedir. Üstelik bu anlatı sadece İslamcı ve şoven milliyetçi yayınlarda değil, ne yazık ki resmi ders kitaplarımızda da yinelenmektedir. Oysa İspanya’nın fethini sorgulamayanların Papa’dan özür istemesi, kabul edilemez bir çifte standart örneği oluşturmaktadır. Doğaldır ki 711 yılının 19 Temmuzunda İspanya’yı fethe başlayan Tarık bin Ziyad’ın Avrupalıların tarih bilincinde, bizimkinden çok başka bir anlamı bulunmaktadır. Bu negatif anlam, tıpkı Viyana’yı fethe gelen Kara Mustafa Paşa’nınki gibi, İslam dünyasına karşı Avrupa’daki önyargının da beslenme kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Dinlerin ve milletlerin barış içinde yaşayacağı bir dünyayı hedefleyenler, bu zıt anlamlandırmaları aşarak herkesi, her kültürü kucaklayacak ortak ahlak ve standartlar geliştirmek ve tarihi de bu temelde yeniden yazmak zorunda. Bu çerçevede kahramanlık kriterlerimizi de değiştirmek zorundayız. Kahramanlık, insanlığın refahı ve aydınlanması için katkı yapanların, savaşlarda ise saldıran tarafta değil, aksine saldırgana karşı ülkesini ve halkını koruyanların hakkedeceği bir niteleme haline getirilmek zorunda. Bu durumda Hıristiyanları Müslümanların yaşadığı toprakların fethine yönlendiren Papa ve komutanları kadar, Müslümanları Hıristiyanların yaşadığı toprakların fethine yönlendiren Halife ve komutanlarının da bu kategoriye girmeyi hakketmeyeceği açık. Dolayısıyla İspanya özgülünde başka inanç ve etnisiteden halkların yaşadığı toprakların fethinin ‘meşru bir başarı’, bunu başaran Tarik bin Ziyad’ın da, ‘kahraman’ ilan edilmekten çıkarılması gerekiyor. ?