Katalog

8 Gelecekle nasıl başa çıkabiliriz 20 Y ü z y ı l ı n ö n e m l i b u l u ş l a r ı Einstein jızikte çığır açtı 1 9 0 0 : Max Plank, kuantum teorisi ile ışık ve enerjinin nasıl hareket ettiğini ortaya çıkardı. Bu buluş modern fiziğin temelini oluşturdu. 1 9 0 5 : Albert Einstein görelilik teorisini tanıttı. Görelilik teorisi fizik, kimya, biyoloji ve birçok başka alanda devrim ioin yarattı. 1 " 1 U : Thomas Morgan genlerin, kalıtımın temelini oluşturduğunu ve kromozom denilen hücre yapısı tarafindan yönetildiğini ortaya çıkardı. kuantum teorisini electronlann hareketlerini anlamak için kullandı. Bu buluş atomik deneylere temel model oluşturdu. 1 9 4 2 : EnricoFermi ilk kontrollü nükleer reaksiyon denemesinde başanlı oldu. Bundan 3 sene sonra. ABD'nin attığı atom bombalan Japonya'da yuzbinlerce insanın ölmesine ve radyasyondan etkilenmesine neden oldu. < A İ / r 1946: İlk elektronik diiital bilgisiyar "ENIAC" üretildi. 1953: James Watson ve Francis Crick, DNA yapısıyla ilgili bır model tanıttılar. 1969: Insanoğlu Ay'a ayakbastı. Pentagon interneti tanıttı. 1 9 7 8 : Enzimler, genlerin yapısında değişiklik yapmak için kullanıldı. Genetik mühendisliği ortaya çıktı. tlk tüp bebek doğdu. 1 9 9 6 : Ingilizbilim adamları Keith Campbell ve îan Wilmut, memelilerde ilk "başanlı" klonlamayı gerçekleştirdiler. Tıptaki gelişmeler Insan vucudu ve hastalıkları konusunda bılgırnızı artıran çok önemlı tıBbi buluştar T«davt yAntomlflrinin geliştınlmesi. Ameliyat tekniklerinde ilerteme. Tıbbi tanı ve göruntülem» sistemleri gelıştinldi. başlangıcı Kangruplan beBrtendi. "Psychologie Hente" dergisi, 2000'li yıllara "psikolojik olarak" nasıl hazırlanabıleceğımiz konusunda bize ipuçlan veriyor. Yeni yıl, yenı yüzyıl. derken 2000 yıluıa ulaştık... Insanlar için özel bir önem taşır böylesi anlar Kimi zaman yeni başlangıçlar için birer ftrsat olarak algılanırlar. Kendimizi 2000'lı yıllara nasıl hazırlayacağız? Gelecekte karşımıza çıkabilecek güçlukleri nasıl aşanz? fşte sıze bazı önenler.. Yeni zamanlann negatıf akunlanna karşı pozitıf bir stratejiyle kendınızı koruyabılırsıniz. hiçbirşeye hazırlıksız yakalanmazsınız. Tüm kızgınlıklan soğukkanlılıkla karşılayabilırsinız. Çünkü herşeyı düşümüşsünüzdür. Sabah kaktığımzda, bugün kıskanç, küstah ve dayanılmaz bir insanla karşılaşabıleceğıniz aklınıza gelebilır. Karşılaşacağınız bu tur ınsanlann karekterlen bızim elimızde değıl. Stoacı bakışı açısı bu nedenle, bu insanlara karşı "kayıtsız" olmayı önenr miş gibi" yaptınr. Böylece gerçek korkuyla karşı karşıya gelmeden, korkuya karşı değışik tepkıler öğreninz. Bunu "gerçek yaşamda" yapamazdık. Oyunda insanlar kendilenyle dış dünya arasına mesafe koyuyor. Bu sırada hanzısını, algılama gücü ve yaratıcıhğmı geliştıriyor. Hlçblrşev yapmama sanatı Zamammız gıtgıde daralıyor. Zamanı daha ıyı kullanmaya çalışıyoruz. Daha az zamanda daha çok ış yapmak... Daha az zamanda daha çok şeyi başarmak, daha çok tüketmek. Bunun ıçın yenı teknıkler öğremyoruz Sankı gızlı bir plan var ve bize, aynı anda bırkaç işı bırden yapmayı öğretiyor. Zamarumızı boşuna harcandığımız kuşkusunu taşıyoruz. Toplumlarda artan zengınlık ve eğıtım düzeyı "zamanı yitinne" duygusunu da berabennde geüriyor. Bu, sosyologlann ortaya koydugu bır fenomen: "Insanlar ne denli zengjn ve eğitimli iseler o denli az zamana sahip olduklarını söylüyortar.'* Anı yaşamak Stoacı kayıtsızlık karamsar ve umursamaz değıldır Bızi "Ugilendirmeyen" şeylere karşı "kayıtsız" kaünak "Anın sunduğu fırsatlan" görme ve değerlendırme olanağı tanır Herşeye hazırlıklı olduğumuz ıçın ( ölüme bile ) anı gerektiğı gıbı yaşayabılinz. Geçmışi değıştıremeyız, gelecekse uzak. Onu etkıleme şansunız az. Elimızde olan şey şu an.. Strese karşı Iç huzın" Çağımızın en önemh sorunlanndan bıri stress. Yaşamımızın artan temposu. "başarma zorunluluğu", geçım kaygısı, var olma savaşı, gerguılıkler, psikolojik huzursuzluk ve fızıksel sorunlar yaraüyor "Gelişme", bıze yaşamımızda kımı kolaylıklar sağlamakla bırlikte başansızlık riskinı de gıderek artınyor. Geride kalmaktan, bırşeylen kaçırmaktan korkuyoruz. Çevremızdekı dünya öylesıne hızh bır değışım ıçınde kı... Bu değışim bızı de ona "uynm sağlama) a" zorhıyor. Bız ıse bu değışıme ayak uyduramayabıleceğimiz endışesini yaşıyoruz In^üin şeker hastaten için kullanılmaya basJandı. Var olmanın haflfllğt: lş ve aşkın ötesi. Yaşamın cıddiyeti bizı sarmış durumda. "Eğlence toplumnnda" yaşadığımız söylenır ama bütun oyunlar git gide ortadan kalkıyor. " t ş " yaşamımıza hükmedıyor "Amaca uygunlnk" yaşımımızı tammlıyor. Ve herşey bir "iş"e dönüşüyor. Aşk bile. Boş vaktımızı mesaide gibı geçiriyonız. Randevular, Fitness salonlan .. Seyahatlenmız bile "olabidiğince herşeyi görme" telaşıyla ayaklanmıza kara sular ınınceye kadar koşuşturarak geçmiyor mu? Çok sayıda bulaştct hastalık ıçın aşılar gelıştirildı. Zaman ayırnıak Zamanı ve ona ait olan ekonomiyi anlamadıkça o nun kurbanı oluyoruz. Ekonomıden anlamıyor değiliz, parasal konularda haklanmızı koruyoruz. Oysa zaman hırsızlanna karşı kendimizi koruma stratejilenmiz yeterlı değıl. tlk savunma hattını zamanımızı çalan aletlerden uzaklaşmakla çizebıluız. Her aldığımız mutfak, spor ve dığer eşyalar için sadece paranuzı harcamıyoruz, zamanımızı da harcıyoruz. Çünkü her alet kullanılmak istiyor. Kullanmasanız bile temizliğı ve bakımı zamamnızı alıyor. Zaman ayırmak kendimizi bızi belli şeylen yapmaya zorlayan zamalayıcılardan (takvim, randevu defeten, zaman planlan ) kurtulmakla başlıyor Bedensel gereksınımlennıze ve ısteklennize kulak venn. Bedenımızm ntmını dınleyin Stres ve yorgunluk belirtılerirun zamanında farkına vann. Bunlan zaman darlığı, hızlanma ve aşın yüklenmenın belirtısı olduğunu bihn. 1913:NielsBohr, 'TiıttaılaıAntik dönem felsefesinde Stoacılar da yaşamın güçlüklerini "tutkulardan" annarak, kayıtsızlık ve "iç huzur"la aşmaya çabalıyorlardı. tkibın yıl sonra, bu anlayış yenıden güncel hale geldi. Modernızm pozitif ınsan larda sanal bır gerçeklık yarattı. Onlan, "kendi yarattıkları dünyanın efendisi" olduklanna ınandırdı Dunvada herşey planlanabılır, hesaplanabilir ve "gerçekleştirilebilirdi*" Ama modern dünya rayından çıktı. Antfciyotikler geniş çapta kullanıtmaya baştandı. Doğum kontrol hapı 1960'lar İlk kalp nakli 1953 DNA yapısı 1967 Oyunu keşfedln Sıgmund Freud "iş ve aşkı" ruhsal sağlığın demirbaşlan olarak görüyordu Ama bu ikı gücün ötesınde çoğu zaman önemsenmeyen bir güç daha var: Oyun. Psıkologlara göre oyun kendilığinden, özerk bir alan. Eğlendığimız ıçın oynanz. Oyunun ödülü yine kendisidir. O>Tin güdüsünü hıssetmeye başladığımızda çelışik duygulara kapılırız. Bır yandan eğlenceh oldugu ıçın daha fazla oynamak ıstenz, diğer yandan oyunun çocukça birşey olduğunu duşünür ve çocukça görünmek istemeyız. Ama oyun lüks degıldir, puriten ahlakın bıze söylediğı gibi u anlamsız" hiç değıldır. Aksıne Oyun vaşamsaldır. Insana "insanlaşma" yolunda önemh katkı sağlamıştır. Bir canlı türü ne denli gelışmışse o denlı çok oyun oynar. Oyunla kurallar ( aynı zamanda bu kurllardan sapmak için yöntemler) öğrenılır Oyıınlarla çeşıth da\Tanış şekıllen ve sorun çözme yontemlen simüle edilir. O>runda duygusal boşahmlar, cezalandınlma korkusu olmaksızın, yaşanabilir. Kızrna birader oyununu düşünün. Pek çok oyun (saklanbaç gibı) yapay heyecanlar, korku anlan yaratırlar. Bu duygular, beyınde gerçek duygulann yaşandığı alaru etkıler. Tek bır farkla. Beden böylesi bır anda "Adrenalın" salgılamaz Yani oyun "sanki öyley 1 95O'*n Kanserle sayas kemoteraotsı Louise Brown, İlk tüp bebek Ellmlzde olmayan Yaşamımızdaki bazı şeylen değışürme gücüne sahıbız. stoacı duşünur Epiktet bunlara ömek olarak "Kabtıl etme\i, kavramayı, eylemde bulunmavı, istemeyi, arzulamayı ve reddelmevi" göstenr Yaşamda değıştıretneyeceğımiz şeylerse "başımıza gelenlerdir" Bızim etkıleyemediklenmız Görünüşümuz, dığer ınsanlann karakterlen, tesadüfler, kazalar, hastalıklar ve ölüm. Tıbbi göruntüleme araçlan 1971 Azveöz Zamamn ekonomısinden söz ettik. "Zaman yatırımını" sızı en çok hoşnut edecek, yaratıcılığınızı gelıştırecek, sızı rahatlatacak alanlara yapın Zamana "hakim" olmanın "kendine zaman yaratmanın' 1 en kolay yolu bu. Zamanın en iyi bıçımde değerlendirmenm sırn onu "yönetmeye çalışmaktan" vazgeçmekte yatar. Zamanı planlamak için ne kadar çok çabalarsak o denlı derine düşenz zaman tuzağımn. Çıkış kendıni "zaman boşluğuna" bırakmak. Kasada ya da trafik ışıklannda bekleme süresıni sıkıntıh bir an olarak görmemek. Bu zamanı değerlendırmek. Psikolog David Kontz buna "stopping" diyor. Kayıtsız kalmak 1990'lar Mttnocerrahi Genlerle oynanması etık tartışmalara yol açtı. 1990'lar Stoacılar "başa gelebilecek" ler listesınde yer alan olaylara karşı kayıtsızdırlar. Bu "kayıtsızhk" başa gelebıleceklerden kaygılanmamak, değışmesi olanaksız olanlan değıştırmek için boşuna güç harcamamaktır Bu nedenle böylesi olgulara karşı ıçsel bir mesafe koymaya çabalar stoacılar. Bu mesafe bır egzersızle sağlanır. Beyinsel olarak olabıleceklerin tümunü önceden düşünürsunüz. Ve bu kaygıyı nıhunuzun elinden alırsınız Böylece Yaşamın dengesi Kışıliğınizm çok yönlülüğünü. renkliliğinı geliştırirsenız yaşamınızı dengeleyebıhrsmiz. Insan çok yönlüdür. Pek çok yeteneğe sahıptır. Çeşitlı alt kımhklen vardır. Benlığımız tüm bu alt kımlıkleri bırarada tutar. AJt kimlikler. değişen şartlara daha hızh uyum sağlamamıza yardımcı olur. Işte rasyonel ve ciddi, arkadaş çevresinde şakacı ve çocuklu, sevgılimn yanında romantik... Yaşam, tek bır ügiden, yetenekten, amaçtan daha fazla birşeydır. Yaşamın renklilıği ve çeşitlih'ğı, ınsancıl bır ısteğın ötesindedir. Sağlığımız için gereklidır. Çevre 21. yüzyıl için umut vermiyor 20. yüzyılı gende bırakmaya hazrrlanan dünya, 21. yüzyılda büyük çevre felaketlenne gebe Fosil yakıtlarda ve nükleer enerjıde önlem ahnmaması halınde, 21. yüzyılın sonlannda hava sıcaklığınrn 1.54.5 derece artarak birçok adanın sular altında kalmasına yol açacağı hesaplandı. 20. yüzyılın en sıcak 8 yıhnm son 10 yılda gerçekleşmesi de tehlıkenın boyutlannı ortaya koydu. Petrol kaynaklannrn 50 yıl, doğalgaz kaynaklarının 200 yıl, kömürün 3000 ydlık ömrünün kaldığı saptanırken nükleer kaza kurbanlannın ömürlerinin 20 yıl azaldığı belirlendi. Dünyadakı 60 bın hastalık çeşidınden yüzde 60'ının, kansenn ıse yüzde 90'ırun çevresel krrlılikten kaynaklandığı ortaya çıktı. Kocaeli Üniversitesı'nden Doç. Dr. Tanay Sıtik Uyar'ın danışmanlığında, Doğu Akdenız Çevrecileri Derneğı üyesı Umur Gürsoy tarafından hazırlanan "Temiz ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Raporu"nda. dünyanın varhğını sürdürebılmesı için 21. yüzyılda insanoğlunun yenilenebilir enerji ka>Tiaklanna yönelmesi gerektiği vurgulandı. Raporda, fosıl yakıtların (kömürpetroldoğalgaz) neden olduğu küresel ısınmanın ve asit yağmurlarırun çevreyi ve dünyayı tehdıt ettıği. Türkiye'de yaprmı planlanan nükleer santrallann gelışmiş ülkeler tarafından terk edıldığı anlatıldı. Raporda, dünyanm yenılenebilir enerjı kaynakJannın teonk olarak yılda 1013 TW (terevat) (1 terevat=l mılyar kw) enerji potansiyelinde olduğu, bunun da bugünkü küresel enerji tüketimıne eşıt olduğu vurgulandı. Atmosfere bırakılan emısyon gazlanmn sera etkisı yaratarak havayı kirlettiği ve ıklim değışıklığı meydana getırdiğıne dıkkat çekılen raporda, fosil yakıtlann yarattığı çe\Te sorunlan anlatıldı. Raporda, fosil yakıtlann yanması sonucunda ortaya çıkan karbondıoksıdin küresel ısınmaya yol açarak denizlen yükselttığı ve öldürücü tayrunlara neden oldugu vurgulandı. Küresel ısınmanın sahıl şentlerinin ve ada ülkelerinın sular altında kalacağı bıldınlen raporda, "Örneğin, denizden alçak bir ülke olan Hollanda'da denizin daha da yükselmesinin önlenmesi için boydan boya barajların yapılması gerekmektedir. Bunun da maliyeti 1990 hesaplanyla 70 triryon dolardır" denıldı. Raporda, karbondıoksıdi yok edecek bır teknolojinin olmaması nedeniyle, yenilenebilir enerji kaynaklannın önemine dikkat çekildi. Nükleer enerji santrallannın kaza tehhkeleri ve radyasyonlu atıklan yok etme sorunlan nedeniyle nükleeT enerjinin zararlannın anlatıldığı raporda, şu saptamalarda bulunuldu: # Fosıl yakıtlann kuüanılmasıyla ortaya çıkan karbondioksidin bir mish artışının 21. asnn sonlannda dünyanın ısısmda 1.54.5'lık bır artışa yol açacağı açıklanmıştır. Bu yüzyılm en sıcak 8 ydı, son 10 yılda gerçekleşmiştir. Sera etkısınin oluşumunda yüzde 36 eneıjınin, yüzde 24 endüstrinın, yüzde 18 onnancılığın etkisı vardrr. 0 Sera gazının yüzde 95'inden sorumlu olan karbondıoksıt gazınm havadakı yoğunluğu geçen yüzyılm ortalanndan günümüze kadar 290 ppm'den (milyonda bır parça) 335 ppm'ye yükselmiştır. Gelışmekte olan ulkelerin havaküreye 1990 yümda 1.8 mılyar ton, 2025 yıhnda 5 5 milyar ton karbondıoksıt vennesı beklenıyor. Oysa küresel ısınmanın düşürülebilmesi için karbondioksidin >üzde 60 azaltılması gerekiyor. # Asit yağmurlan, 1987'de Avrupa ormanlannın yüzde 14"ünü etkilemış ve venmı yüzde 16 azaltmıştrr. # Türkiye'de enerjinin yüzde 95'i asit yağmurlanna ve sera etkisine neden olacak kirlı ve tükenebüir enerji kaynaklanna dayalı. # Nükleer kaza kurbanlan ömurlennin yaklaşık 20 ydını kaybederler. • Çernobil kazasının 1992 yılı sonu ıtibanyla malıyeh 350 milyar dolara ulaşmıştır. Bu 1999 Türkıye bütçesinin neredeyse 3.5 katına denkhr. Tanh boyunca ilk kez insanlık yeni bir yüzyıla soyu tükenme tehlıkesiyle karşı karşıya ginyor. Cstehk bu tehlıkeyı de yaratan insanın ta kendısı. Nüfus patlaması yalnızca dünyaya daha fazla insanın gelmesıne yol açmıvor, kirlılığin, sera gazlannın, zehırlı atıldann ve biyosfere verilen zarann artmasına da neden oluyor. Böylelikle çevre sorunu son yüzyılda, dünyanm sıyasal gündemınin başlıca maddelennden brrinı oluşturdu. Çok fazla insan, orman, toprak, su ve hava gibi yaşamsal kaynaklann da yetersız kalması ve on binlerce hayvan ve bıtki türünün yok ohnası anlamma da gehyor. Birleşmiş Milletler (BM) verilenne göre dünya nüfusu 1900'den bu yana 3 kat artarak 6 milyara ulaşü. Dünyanm en sıcak 14 yılı 1980'lerden bu yana yaşandı. Dünyamn ortalama ısısı 1 derece yükseldi ve bu da buzullann erimesı ve denız düzeyınin yükselmesı tehlıkesini getirdı. Uzmanlar 21. yüzyılm en büyük sorununun ıçme su>u olacağını behrtıyorlar. 196090 yıllan arasmda yağmur ormanlannın beşte bin yok edildı. Eski ormanlann yüzde 80'ı geçen 100 yıl ıçınde kesıldi. Bunlann sonucunda 31 bin bitki ve hayvan türü yok olma tehlıkesiyle karşı karşıya. 1985'te ozon tabakasındakı dejık keşfedildı ve alarm zillen çalmaya başladı. Bilım adamlan en iyımseT tahminle sıkı önlemler alınması dunimunda deliğın 21. yüzyıl ortalannda kapanabıleceğim düşünüyorlar. Bir zamanlar ucuz ve temız enerji kaynağı olarak görülen nükleer güç de çok sayıda kazanın özellıkle de Çernobıl'in ardından sorgulanmaya başladı. Konsantrasyon Çağımızda konsenrtasyon eksikliği sadece çocuklarda görülen bir salgın değıl. Bü>üklen de etkisi altına alrrus durumda. Çoğu kez, aşın iş yükü, tek bır konuyla ilgılenemeyecek kadar çok uyan faktörünün varoluşunun bir bedelı olarak karşımıza çıkıyor. Gıderek bir konu üzerinde ilgimizi yoğunlaştırmakta güçlük çekmeye başlıyoruz. Düşüncelenmız dağıhyor, huzursuz oluyoruz, çabuk sıkılıyoruz ve daha çok hata yapıyoruz. Heyecanlı, hıddetli, hummah olmanın ve çabuk yorulmanın ardında da konsentrasyon yetersizliği yatıyor. Konsantre Konsentrasyon sadece istemekle ohnuyor. Ne kadar konsantre olmaya çalışsak, o denli konudan kopuyoruz. Bu paradoksu çözmek için şu önerilen dikkate almanız yararlı olur: İlgi konsentrasyonon anahtan: Bırşey bızı gerçekten ılgilendıriyorsa ıdeal bır durum yaşamyor demektir. Kendimizi tümüyle bu ışın ıçinde buluruz. Konsenrtasyon adeta MihaljCsikszentmihahi'nin "flow" olarak adlandırdığı hıper konsentrasyona dünüşebılıyor. Tümüyle dünyayı ve kendinı unutma ve yapılacak olanla bır olma... Bu durumda "gerçekten" ilgilendiğımiz şeylen geliştırmek, daha konsantre yaşamarun ilk adımı... Yüzyılın felâketi Çernobil'in etkileri hâlâ sürüyor.