Katalog

İLK UtRENİŞ 1830'larda, Fransızlar Cezayir'e girdiğinde, Emir Abdulkadir onderliğinde başlayan ayaklanma onyıllarca bastınlamamıştı. Bugunun Cezayirlileri, bu ayaklanmantn anısını canlı tutan gravurlere, resimlere buyuk değer veriyorlar. 1.5 Milyon Şehidin Devr 30 yd önce başladı CENGtZ ÇANDAR Fanon, ölümsuzeseri "Yeryü/üniın Lanetlileri"nde Cezayır'den söz F ranz arada bir, Rue Michelet'nin adıederken nı geçirir. Cezayir'in aynı ismi taşıyan başkentinin merkezidir bu cadde. Fanon'un etkisiyle Cezayır'deyken Rue Michelet'yi merak cdıp, görmek istemiştik. Gösterdiklerı şırın caddenin üzerinde unlü Fransız tarihçısı Michelet'nin adı yazmıyordu. Caddenin adı Didouche Murad olarak değişmişti. Tıpkı kentın ikınci önemli caddesinin, yine Fanon'da sıkça geçen ve bir Fransız kentinm adını taşıyan caddenin üzerinde artık "Kue Larbi Ben Mehdi" yazması gıbı. Didouche Murad ile Larbi Ben Mehdi, FLN'nın kurucuları arasında yer almışlar ve kurtuluş savaşının hemen başlarında şehit düşmuşlerdi. Isinılcrı bugün Cezayir'in merkezini suslüyor. Oerek Didouche, gerekse Ben Mehdi, sekız yıl süren tarihin en kanlı kurtuluş savaşının Cezayir'e maliyetı olan 1.5 milyon şehitten sadece ikisidir. Bir buçuk milyon şehitfDHe kolay... Yakın tarihin kaydettiği hiçbir kurtuluş savaşı bu denli kanlı bir fatura ödemedı. Bu kanlı ama ulaştığı görkemli zaferle şanlı savaş tam 30 yıl önee, 1 Kasım 1954'te başlamıştı. Gençlik ve çocukluk dönemleri 1950'li yıllara denk gelmiş olanlar için, Cezayir sözcüğünü duymadıklan tek bir gün geçmemişti. Cezayir, 1950'li yılların anılarını taşıyanlar, bilincinde olanlar için yaşamlarının bir parçasıydı sanki. Bir tslâm ülkesinin yürüttüğü ve kazandığı ilk uzun süreli kurtuluş mücadelesi; dili kaybettirilen, kültürü bastırılan ve tarihten kazınmak istenen bir halkın ne yapılırsa yapılsın köklerinden kopanlamayacağınm belgesi, Cezayir Kurtuluş Savaşı. Aynı zamanda, değişik siyasi akımları, değişik çıkarları potasında eritmiş, yakın tarihin en çarpıcı kollektif mücadele ürünlerinden biri. gerekse ülkenin Uçüncu büyuk kentı, her zaman yabancı ışgalciye kaışı onurlu bir direnişin simgesi olmuş Konstantın'de (Ksantina) keyifle tanık olmuş, Cezayir'in büyuk minyatür ustası Muhammed Rasiın'in, Barbaros Hayrettin tablosunun yanına ilişen şu şııri görünce duygulanmıştık: "Bu devletin tarihini bir ara, Oradan yuzyıllar boyu buyuk adamlar geçtiler! Devletleri onurlu ve şanlıydı. ünlara onur ve şan verdi." Biz Türkler için Cezayir'in bir başka özelliği daha var. Cezayir, yakın tarıhte Türkiye'nin ışlediğı en büyük ayıbın konusudur. Yırmincı Yuzyıl'da "emperyalizme karşı ilk kurtuluş savaşını vererek, ma/lıım milletlere örnek olmakla" övünen Turkiye, kendisini seven 1,5 milyon insanın toprağa düştüğü kurtuluş savaşının karşısında, Birleşmiş Milletler'de, bugün kendısine yönelik teröre kol kanat gerdığı gerekçesıyle şikâyet ettiğı Fransa ıle bırlıkte oy kullanmıştı. FIN'in kurucularından, bağımsız Cezayir'in ilk Cumhurbaşkanı Ben Bella ile gectiğımiz temmuzda Cenevre'de göruşurken sormuştuk, "TurkiyeFransa lehinde oy kullandıgı zaman hayal kınklığı hissetmiş miydiniz?" dıye. Ve şu yanıtı almıştık: "Çok buyuk bir hayal kırıklıgı. Biz, Turklerin mucadelesini devam ettirdiğimiz inancına sahiptik. Turkiye'nin mücadelesi ile bizim mucadelemi/ aynı dogrultudaydı." "Duydugunuzda tam hissettiğini/ neydi?" sorumuzu ise, yüzü huzunle gerilen Ben Bella şöyle yanıtlamıştı: "Buyuk bir burukluk. Turklye'ye kin duymak mumkün degildir. O, (Türkiye) bi/iın etimiz kanımızdır. Ne yapabilirdik? Burukluktan başka ne duyabilirdik?" Bu tatsız anı ve yarattığı burukluk geçmışin malı oldu. Nasıl olmasın? Cezayir'e 130 yıl ınsafsızca hükmcden, onun kişiliğini yoketmek için didinen ve 1,5 milyon ınsanının kanına giren Fransa bile Cezayir, eski defterleri kapatmak yanlısı. Cezayir Kurtuluş Savaşı'nın 30. kutlama törenlerinin arifesinde Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand Cezayir'ı zıyaret edebilıyor. Unutulınamalı kı, Mitterrand, Fransa'nın Cezayir Kurtuluş Savaşı'nı Fransa'nııı "iç güvenlik sorunu" saydığı dönemdc tçışleri Bakanı idi. Bu nedenlerle, 30 yıl önce başlatılan mu cadele başlıbaşına bir tarih dersıdır Cezayir Devrimi, bir anlanıda, Fransı/ların bu güzel ülkeye çıktıkları 1830 yılında başlamıştı. Emir Abdulkadir'ın başlattığı ayaklanmayı onyıllar boyu bastıramamışlardı. Yarım yuzyıllık yapay bir sessı/lık ve Fransız denetımınden sonra bir yandan Messali Hac'ın 1926'da F'ransa'dakı Cezayirlıler arasında kurduğu Ku/ey Atrıka Yıldızı, Şeyh Ben Badis'in "Ülkemi/ Cezayir, dilimiz Arapça, kimligiıniı İslâm" sloganıvla I935'te oluşturduğu Cezayir Ulema Bırlığı, hattâ Batı yanlısı Ferhal Abbas'ın 1940'lardakı reformcu taaliyetlerının erıdığı pota, 1954'ün 1 kasımında başlattığı Kurtuluş Savaşı ıle FLN (Ulıısal Kurtuluş Cephesi) oldu. Kolektif enerji Değişik sıyası akımlar, değişik çıkarlar Cezayir halkımn Aııres Dağlan'ndan, ba1? kentin labırentı andıran eski Turk kesırnı, Kasbah'ındakı dar sokaklara dck ınanıl maz bir kolektif enerjinın mayasıydılar. Cezayir, yakın tarihin en çarpıcı kolektif mücadele örneklerınden biridır; bir anonim devrım, yani halk devrımının ürunüdür. Bugün FLN'ı kuranlardan sadece bırinin (Raban Bitat) gö/den düşmerruş olması ve sadece protokoler bir yer, Meclıs Başkanlığı kürsüsü işgal etmesi başka nasıl açıklanabılır? Bugünkü Cezayir, Batı ıle Doğu'nun, devletçilik ile serbest rekabetçi kapıtalızmin çekinı alanlarının ortasında kendını yenıden yaratmaya uğraşan tıpık bir Üçüncu Dünya ülkesı. Bir zamanlann isimsiz namlı savaşçıları şımdi devlet çarkının, burokrasinin, ticaret hayatının kilıt noktalaıında. Yeni iktidar sahipleri, yenı imtiyazlı sınıf, yani bu anlamda da Cezayir, Uçüncu Dunya dramının ve çözümsüzlüğünün çarpıcı bir göruntüsudür. Ama sınırsız özverı, yurt sevgısı, çıle ve onur dendiği zaman hep hatırlanacak olan, bu bakımdan (Jçüncü Dünya ulkelerı arasında hep seçkın bir yere sahip olacak olan yine o. Önemi sürüyor Türkler açısından Biz Türkler için ayrı bir özelliğe sahipti. Türkiye'nin devraldığı Osmanlı Devleti'nden Batılı sömürgecilerin ilk kopardıkları topraktı Cezayir. Ustelık, Türkler oraya işgalci bir guç olarak gıtmemişlerdi. Yerli halk tarafından Hıristiyan Ispanyolların kişilığinde Avrupa'nın istilasına karşı korunmak üzerc davet edilmişlerdi. Bu derin tarih geçmışinin sevecenlik saçan duygularına gerek başkent Cezayir'de, 30 yıl ıçındc uluslararası ilışkilerin normallcşmcsine ve buruk anıların kabuk bağlamasına rağmen, 1 Kasım 1954doğum tarihli Cezayir Kurtuluş Savaşı ya da Arap dunyasındaki yaygın adıyla "1.5 milyon şehidin devrimi" üzerinde esaslı incelemeler yapılmasını hakeden bir tarih olgusu olma niteliğını yıtırmiş değıldir. Çünku: I Cezayir Devrimi, bir Islâm ülkesinin uzun süreli Kurtuluş Savaşı stratejisine uygun bıçımde yürüttüğü ilk ve muzaffer mücadeledir. 2. Cezayir Devrimi bu sayede Filistin Devrımi'nın de 1965'te fışkırmasına yol açmış, onun ilk yııvası olmuştur. 3. Cezayir Devrimi, dili kaybettirilen, kulturü bastırılan ve tarihten kazınmak istenen bir halkın, ne yapılırsa yapılsın, köklerinden kopartılmasından mümkün olmadığının belgesıdır.