Katalog

Beynimizin iki yarımküresi ve bilgisayarın zekası B cyin ile bilgisayarm bilgisayar leknolojisi alanında çalışanların ara^iırma cabalarmın bilyuk bftluınUnlı hasrcıtiktcri btr konu. Aynı zamanda. konuylu dogrudun ilgili olınayanların <la bilyük bir ilgi ve merak alanı. Bilgisayar insan bcyinin birtakım işlevlerini yerinc getiriyor. Anıa ne tflçüdc onıın yerine geçebilir? Ya da büıüıı i>lcvlcrini usılenebilir nıi? Bu soııılnra arasiırma lahoraiuvarlarında bilyük para ve enerji harcanarak harıl harıl yaıııt aıanıyor. Bilgisayarlarm bııgiin için insan beynintn kumandasında birer arav olduğu kesin. Zckâını/la boy ölçüşmeleri de sO/konusiı dcgil. Bilgisayarlar konusundaki bilgisi/lik ve biraz da buna dayalı mi/ah, bir yanlıs anlanıamn yayıiıp yerlc$ıııesinc yol aelı. Bilgisayar insan zihninin hangi işlevlerini üstleniyor? ^tnsanlann bilgisayarlar komtsunda düşünürken yanümayarına ya/ ıtçun en büyük etkenler, bu aygıtlann akıl uhnaz sürati ve btkmadan usanmadan ça/işınası. ramlanabilmesi için harcanaıı /iiınan, uyyıla verilcn probtırnıin çö/(il<t$ sürcsindcn kaı kal ıı/ıın. Bilgisayartar ?eli$tirilirkcn yem bııhınan. takılan her parça, onlarııı bcyin ivtcvlcrini daha fazla ya da daha iyi. daha vabuk ytrınc getirebilmclerini sağlanıa gorcvini iaşıy<ir. Çabuk ve bıkıp tnsanlann bilgisayarlar hakkında duşunürkeıı yaııılmaMiıa yol açan cn bıiyiık ctkcıılcrdcn biri, bu aygıilann ellc yapılsn siiatlcr, bclki günlcr siırecck i^lcmleri *;ok ktsa »Urelcrdc gcrçckk>(irmcleıi. yuııi akıl alma/ stlraileri. Insanüsiu denebilecek lıesapları birkaç ^aniye<le yapabileıı ve hit;lıır intamn usanmadan larayamayaıajiı kadar fazla vcriyi hit; yüksuıımeden tckrar tckrar gozdcıı geeiren bir aygıta duyulan lıayraıılık so/konuMi. doğruya insanın nıantık surcclcrinin ürünüdur. Bunların, bir probkm ü/erine inüamn gcrçekleşiirdiği düfunmc faaliyetinin bir u/anlısı gibi, klavyeliekranlt birtakım makinalara sıcrayan vc orada süren bir ?ihinsel vahşnıayla kar^ı kar^ıya bulunduğıımvı/. izknimi yaramıaları, bcyinbilt;ivayar ili^kisi hakkındaki yakt^ıırniaları gU^'teııdirdi. Yine de, bilgisayartar ataııııulaki gclii>!irme çalısmalarının lıiivuk tıolünuıtıdc. araiIırmalar İnsan beyni it/erindc yoğunla$ıyor. Çünkü, insan bcyninin bazı basit i$levterini ycrine gctircbilsin diye lıu aygıilann prog usanmadan kıınıld^lıınıı "koıntıtu ıncrkv/k ri"ndc çcpcvrvrv bilfJÎsıı.Mir rkrunltırı. lıirlıın işleri kcıııli Ita^lunnu idıırt edi.u>rınu¥vustna RÜn boyu qılı<jiyor. Aınu servık kıııııııla onlurın cliad« (İCRİI. Vıı (1J btiki '•hfiıu/" dtyil... lı«an hilgisayarlan aııdırıyur ve hesaplama ytbı işlcvlt'ri ycrine gcıiriyor. Sağdaki yarınıküre. soyuı kavranılara ulavnıa, parvaiardaıı biililrıc varnı.ı gibi silrtclcrin ya$aıuJt£ı yer. Sol yunmkürcniıı ?%ltv|cri uldukı,a bcliili vc lcsilcrlc ölcülcbiiiyor. Sag yarııııkuronin i$tcvkri icin bu mıımkıin dcgtl. Bıınlar olçtllemiyor, öııctdeıı kcslirtleıniyor. Aru^iıncı ve u/.manlar. teknolojik gcli$mcııin dc biyolojik cvrinı gibi ba.sitiaı karnıa^ığa ilerlediğine i^arci cdiyor ve srtylc diyorlaı: "İnsan /.ihinscl ijjlrvlerini «VKiflnra aktarmaya elbeltr basit Işilemlerden Ucckti. BiİRİsayıırlıırın snl hcyin yıınmkıırkfsinin i^lrvlerini iıvilııırbilmclrri, saH yanınkUrtnin hvniı/ >ıınıııu >akl:t)>!imaıııaları gvli>nıeniMİn bu^nııkiı n^uması i^in doga) oianıdır." Yani, bilgisayaılurııı kcıulilerine dcpolaııımi veritı'rr dayanarak hcsaplar yapıııa diyc (aııımlaııabüccvk nıarifcii. beynimi/in bilgileri ilişkîleııdirnic. bagda^urnıa, yorumlama vc lahmiıı yıırüimc gibi i^cvlcriniıı lıiçbir şckildc yerinc gcccmt.'/, İnsanın /ihinscl yetencklcrinin ancak cn alt dllzcydckilcrini kapsayuıı mtiıeva/i bir /ekâ yansıması bilgisayar dcncn aygıilann il/erinc vurnıu<fiur. > Beynimizin iki bölümü İnsan bcyni iı/vrindi'ki biyolujik jırıı^ünııaUınıı Mitıdugu son bıılgulara göre. beynimu işlevleri bakımından farklı iki "yarımkürt'"dcn olu;ııyor. Soldaki vanmkıjrı;. sıralı dü/cndc t,a "Seni Seviyorum"demek kimyasal bir süreç Y U/yılın ba>ında unlü nöroanaiomisı Kamon> Cajal, "Beyin bir jjizem olorak kaldıgı surecc cvrcn de gi/emdcn kdriıılmnayacak" denıişii. Ancak gunümu^dc yava>yavaş, her şeyin kaynağı bu karakuiunun sırlan cO/ülmcyc ba$ladı. Nftrobiyolojistlcr, "aklın", 30 ınilyar beyin hücrcsi ("niiroıılar") arasındaki clcktrokiınyasnl birlcşmclcrden meydana gcldijiini buldıılar. Bu nüronlar bcynin gri maddcsi içinc, gökyıı/undeki yıldi/lar gibi scrpi»lirilmt$ durunıda bulunuyorlar. Hahza, duygu, düşüncc; büiün bıınlar bir süper eniegrc devredeki gibi, bcyinde dcvir yapan nıesajları bir nörondan ötcki nörona götüren çok ufak elektrik yuklcrinin işlcri. Yani maniıksal dcmek kimyasal demekıir! Bilgi edinmemizl, bu bilgileri dU/ene wkmamızı sağlayanlar, bifiektcki proıcinlcre bcnzer proıeinlcr. adi mokküllcrdir. Bir süre koşan ve su kaybına ugrayan bir insanın vilcudunda stı kaybından dolayı kanın hacmi azaltr ve kandaki tuz nıikları degişir. Dcgişikliğ'e, t>ıc\ bir cıı/.im ürcten böbrcklcr nedcn olur. Bu cn/imkr damarlarda, 8 asiıten meydana gdmi$ bir pepıiı olan anjioictıMII (eııgioicnsine) ureıiı. Bu pcptit, kan taraTından bcyindeki nüronlara la^ınır. (,'ogıı hipolalanıusa ycrkjnıij Inılunaıı nouınların uyanlni3M su icnıe ihıiyacının doğmasına nedcn olur. Görüldügü gihi. susamak iv'in ağ/ın kuıunıasına gcrck yoklur. her icy bcyinde olup biıer. Şüplıcsi/ su içmc ile. Sall Aklın Klev lirisi"ni yazııtak aynı ıttrdcn eylcmlcı dcgildir, anıa atıa haıları ile ınckani/.ma aynıdıı. Nörunlar, agac bivimli * görunüşTcriyle ka barcık halindeki \u yosunlanna bcn/crlcr. Cîövdenin usuındc dallanmı, kısma "dvndril" dcııir. Ayrıca govdcdcn bir sap halindc uzayan bir bölüm vardır: A»on". Rcndrillcr vc a\on sayesindc ick bit n6ron 10 biıv dctl la/la uc vcrir. bu da bir çok baglanlı olasılığı mcydatıa gclirir. Bir insanın en a/. 30 nıilyar nttrcnıa sahip olduğu go/onunı alınırüa, oriaya v'ikcak hagL'iııiı ofastlıkliirının nc kadar cok olduğu jşö/nkıır. OlaMİıklaıırı sayısı nerdcysc sonsu/.dur. dl tnsan beyninin sırlan bir bir çözülüyor dır. blcklron verntt ft/clliklcri buhınan sodyuni vc poiasyıım atumları elektrik akınıı meydana getirirler. Sadcce potasyuın iyonlarını içeriyc bırakaıak Tılıre görevi gören nöroıı kabugu, özel bir c'tı/innayosindcsodyum iyunlannı da gcçirincc elektrik akınıı olu$tır. Bir milİKaniycnin 10'da biri kadar süredc. KKhııilivolıİuk gcrilim degıvıoku>u beyııin mcrktv kablolarında nıcyduna gclir. Bunıııı hangi kablolarda ureıildigi, bilginin rıilcltginc gOre dcği^ir ve "synap«"nöruttlar aıası bağ lanlı sisıemi ile heliılcııir. Noronlar birbirlerinc hanrce dcğcrlct, aına dokunma/lar. Axı>n'un ,,Q r o u^. | < l s r n ı n t . ^ ^ nıııı dcndritlcri araMiida bo^ bir alan vardır. Baglanu saghıtnak iı,in araya yetle^en, la^ınan bilginin lipınc gorc degİHn ınolckul haliııdcki aıatı clekırik dulgasımn axonun ucuııa gclınesiyic ortayu ı;ıkar. Sö/u gcçcn boş alanı dolduraıı bu ınolckul konı^u nöronun alıcılarına girer. Brtylecc elektrik akımının gcct gclmcsini öııkyrıı bir sııbap olu^ıurulur. Dcvrclcrin yonlcri. bcyirıe. bcyinden kaslara vcya ruya lıali, TikİT ureıimi gibi lıallerdcbeyindcn beyine ıloğrııdur. Bcynin calışması ariık görUniütencbiliyor. MOİekÜI t i t a k r ucılıiKa, mü/ik dinlcrken, yapılan her yeııi lıarckcı ve duruııı beynin değişmesinc ncdcn oluyor. Ktiçücük ekkirodlar saycsinde de. beyin bolgcleri sapıaıııynr vc ortaya $<tyle bir ınaıı/ara çıkıyor: DÜŞeil Yaıı "lob, bckçi göre' e f t r crck, Orncğin yukarıdan bir saksı dUjmesi halinde beyni uyarıyor. Opiik sinirdcn gclen bilgi, lalaımıs saycsinde görsel eorie.\'c yöııeltilir. Kaydcdilcn goriıntuyle, $akak lobuııda birikıirilmij olan pörıiııtülerin birlcsnıclcri onlan alıp lobuna goıüruı. Böylece elektrik akınıı n(trondan nörona geı;erck ıııotor coı iex'e ulaslır vc kaslara dojirıı bir bo^alma ıııcyclana getirir. .Sonundii kaslaı yaıı larala kavnıa enırini alnu*. olıırlaı. Uuııdan böyle, du^cn saksının güruniüsıı hiilı/aya kaydcdilmi; olur. v Her şey beyinde dönüyor Yıldı/largibi noroniarda birbirlerinden vok farklıdır. Ama hcpsi, pil gibi cncrji dcpolayıp harcayan ben/cr bir işlcnıc yonıeminc sahipiirler. Nöron Mk'rcsinin iciııdc polasyum vc bir sodyıım konsanırasyoıuı var Her algı aslında, tlcvrcler ve bunların geeliklcıi nöronlarııı loplanıı demeklir. FX'vreııııı bit.iıııi. ultiiUınaıı noneııiıı biv'imini yeniden yaraiır. Bu yii/dcn görünıiinUn netliği, oıuın duyu vcya kavraın bölgclerinde olıışmasına görc larklılık göstcrir. Arıık bundan böyle, "Seni scviyorum" cdnılesini insaııa biriakım kimyasal icpkileriıı sdykııijinc alıvınak gcrekccek. CUMHURtYET/BİLGİSA YAR SAYFA 7