Katalog

13 Savaş, sadece doğayı ve canhlan yok etmekle kalmayacak, günümüz sisteminin temel taşlannın atıldığı Irak sınırlan içindeki uygarlık tarihi izlerini de silecek. Prof. Dr. Mehmet Özdoğan, Beyrut'u, Körfez Savaşı'nı, Bosna'yı örneklerken "Şiddetin ve insan drammın yaşandığı yerde hiç kimseye kültür varlığını anlatamazsınız" diyor. varlıklan üzerindeki olumsuzetkisi düşünülürse, faturanın daha da ağırlaşacağı kaçınılmaz. Ne olup bittiğini tam olarak bilmiyorum ama.tahminetmekzordeğil.Özellikle merkezi otoritenin olmadığı kuzey ve güney Irak'ta, enıinim şu sıra yağmalanan bır sürü yer var. Hiçbir şey olmasa bile müzenin bakımsızlığı ciddi bir sorun yaratacaktır. Savaşta, kültürel varlıklara zarar gelmemesi ve korunması yönündekiuluslararası hukuknasıl işliyor, ne ölçüde geçerli olabiliyor? Kültürel varlıklar açısından önem taşıyan alanlar, özellikle müze binalan bombalanmaması için işaretleniyor. Uluslararasıhukuk, bu varlıkların dokunulmazlıklan gibi birtakım ilkeleri ve şartları ortaya koymuş ama savaş koşullarında hukukun geçerli olmadığını yaşanan deneyinılerden biliyoruz. Bunun en canlı örneği Lübnan. Iç savaşta ve ondan sonraki dönemlerde, Beyrut'un tarihi çekirdeği tamamen yok oldu. Bir zamanların çok önemli müzelerinden biri olan Beyrut Müzesi' ndeki bazı eserlerin üzerine beton kılıflar giydirilerek bazı önlemler alınmaya çalışılmasına karşın, tahribat ve kaybın boyurunabaktığınızda, özellikle, savaş öncesi, sırası ve sonrasındaki yeniden yapılanmaya yönelik belgeleme çalışmalanndan, savaşta kültür varlığının koninmasının pek mümkün olamayacağını görüyorsunuz. Insancanınınkıymetinin olmadığı yerde tarihi değerleri kimse umursamaz. lnsanıngözüdöndüğü andan itibaren, kâğıt üzerinde istediğiniz kadar "ben bunu çok seviyorunı" deyin, hiç işe yaramaz. Lübnan'da şimdi, tarihi çekırdeğin yeniden inşası yönünde, UNESCO ve Dünya Bankasf nın desteğiyle çok büyük bir proje yürütülüyor. Ama bunun her ülkede yapılabilmesiolasıdeğil. Irak için ne öngörüyorsunuz? Diyelim taraflar çok iyi niyetli, kültüre insan canından daha önem veriyor. Bütün müzelerin üzerine de işaret konuldu. Ve bu müzeleri ıska geçip başka yerleri uçuran akıllı bombalar var. Ama bunlar işe yaramaz çünkü Irak dümdüz bir yer ve tekçıkıntılardahöyükler. Diğeranlamdabu höyüklerarazideki, siper alınabilecek, tuzaklar kurulabilecek, arkasınabombalaryerleştırilebilecek.dolayısıyladahedefalınacak noktalar. En modern silahlar kullanılsabile, stratejik konumlarından dolayı kaçınılmaz olarak tahrip edilecekler. Körfez savaşında da bu böy le oldu. Gelen duyumlar, Iraklılar'ınhöyüklerini siperve askeri malzemeler için kullandığı yönünde. Aslında savaş olması bile gerekmiyor. Askeri manevralarda bile, genelde top mevzilerinin kurulduğu yerler yine bu noktalar. Çukurlar açılıp, toplar höyüklerin içlerineyerleştiriliyor. Ciddi bir savaşta, Irak'ta hiçbir şey kalmaz. Ciddi bir savaş derken... Savaşın süreceği her gün, dünya kültür mirasından birbölüm eksilir. Irak'ta diyelim lObin kültür varlığı varsa, bir günlük bir savaşta bunun 500 tanesi gider. Bu bir ay sürerse, bunu 30'la, bir yıl sürerse 360'la çarpmak gerekir. Sonuçta geriye hiçbir şey kalmaz. Kalamaz. Savaştan sonra insanlann düştüğü psikolojik durum da kaybı arttıran en büyük etkenlerden biri. Kafkaslar'da yaşandığı gibi. Kafkas topluluklannın, bağımsızhklannı kazandıkları ilkanda, özellikle birbirlerinegirdikleri o karışıklık döneminde, halkın ilk yağmaladıklan yerler müzeler, eski eserleroldu. Ve dünya pazanna korkunç miktarda Kafkas malzemesi akmaya başladı. Daha önce devletin, merkezi otoritenin korkusuyla yağmalanmamış höyükler ve ören yerlerinde kaçak kazılarbaşladı. Neden? Çünkü insanlaraç kalıyor. Para yok, ekonomi yok. O zaman herkesin gözü zemeye yani eski esere yöneliyor. lran'da, Hümeyni döneminin başındadaçoksayıdaeser, Batı'yaaktı. Dolayısıyla.böylesinetaraflann bol olacağı Irak savaşında kültür varlıklannın ne boyutta kayba uğrayacağını kestirmek zordeğil. Diyelim savaş bitti, Saddam ortadan kalktı.herşey sütliman. Birkerebir sürü muhalif grup var. Sayılan 50 ya da 60'ı bulanbu gruplann ikndar çatışmalannda, herkesin birbirine girdiği yerde hiçbir şey kalmaz. Bombalamaya bile gerek yok. Kültür varlıklarını tahrip ve yok edenlere ya da bir şekilde sorumlu olanlara yönelik yaptınmlar, ceza uygulamaları yok mu? toprağa, eski esere kayıyor. BalkanElbette vardır. Birleşmiş Milletlar'da da aynı şey oldu. En azından ler kararlarında, UNESCO anlaşBulgaristan, hatta Romanya'dan bi malarında muhteşem hükümler liyorum, Sovyet, daha doğrusu Do mutlakayazılıdır. Amabukime ve ğu bloğu dağıldıktan sonra yaşanan nasıl uygulanacak? Dahaönemlisi karışıklık döneminde, inanılmaz nasıl kanıtlanacak? Öncelikle o boyutta tümülüs yağmalandı. Oto yerlerin resmen sağa sola kayıtlı olrite boşluğu olup, koruma kalktığı ması gerekir. Hepinıiz biliyoruz ki, anda, yoksunluk içindeki insan do örneğin, herhangi bir ülkede diyeğal olarak kolay para getirecek mal lim bin tane kültür varlığı varsa, bundan ancak yüz tanesi resmen belgelenmiş, kayda geçmiş, kanıtlanabilir nesnelerdır. Ya diğerleri? Bunlar, elbette bilım adamlan tarafından tanınan, ancak, kiınlık kartı olmadığından dolayı yasal olarak görülmeyen yerler. Üstelik genelde bu yerieşimlerin kazısı yapılmadığından, henüz, buralarda ne tür bilginin olduğunu da bilmiyoruz. Yani, olası yok edıldığinde neyi kaybettiğımizi bile öğrenemeyeceğiz. Kaydı var diyelim, savaş bitti, toz duman ortadan kalktı. Birbaktınızj, o kadar iyi bilinen Babil'in her tarafıbombaçukuruyladolu. Vadiyok olmuş. Bunu kim bombaladı? Ikı tarafın da gayet rahatlıkla yapacağı bir şey. Orada siperi kim kazdı, savunanlarmı, saldıranlarmı, yoksa aradaki başka bir grup mu? Kim vurduya gitme şansı çok fazla. Afganistan örneğini hepimiz yaşadık... Buda heykelleri dünyanın gözü önündebombalandı. Üstelikyıkılacağı önceden anons edildi. UNESCO dünya miras listesindeydi. Yani nüfus kağıdı en güçlü** Irak bombalanırsa hepimizln tarihi da yok olacak... Samarra, "llclczoıı Miıtare" 9. yüzyıldan ayakla kalan bir anıt...