Katalog

28OCAK2001.SAYI775 lık zorunlu eğitim uygulamalannın kız çocuklarının eğıtimine nasıl bir katkıda bulunduğunu incelemeyi gerektirir. 16 Ağustos 1997'de kabul edilen ve 199798 öğretim yılından başlayarak, ilköğretimin 8 yıla çıkanlmasını öngören yasayakadar Türkiye'de 5 yıl zorunlu ilköğretim uygulanmıştı. 192324 ders yılında ilköğretimdeki oranı yüzde 18 olan kız öğrencilerin, beş yıllık ilkokul döneminin son yılı olan 199697'de oranlan yüzde 48' e ulaştı (Tablo 2). Bu dönemin sonunda, UNICEF' in karşılaşürmalanna göre Türkiye 'nin kadınlar için net okullaşma oranı olan yüzde 94, dünya ve Ortadoğubölgeleriortalamasından vesınır komşulanndan daha yüksekti. Türkiye'de 5 yıllık dönemde hem ilkokul çağındaki kızlann tümünün okullaştınlamadığı hem de okullaşma oranının erkek çocuklann gerisinde kaldığı görülüyor. Aynca 5 yıllık dönemde bile Türkiye'deki ilköğretim okullaşma oranı Avusturya, Italya, tspanya gibi zorunlu eğitim süreleri 9 ve 12 yıl arasında değişen Avrupa ülkelerindeki oranlara kıyasla çok geride. Aynca Türkiye'de yalnız kayıtla değil, bundan da önemlisı okulda tutmayla ilgili sorunlann üzerinde durmak gerekiyor. Kız çocuklan için bu dönemde zorunlu eğitimi tamamlama şansı erkek çocuklann gerisinde kalmıştı. Örneğin, 199495 ders yılında, her 100 erkek öğrenciye karşılık 120 kız öğrencinin ilkokulu terk ettiğı hesaplandı. Oysa aynı dönemde ortaöğretim ve yükseköğretimde kız öğrencilerin okulu terk oranlan sek de gerek orta gerekse meslcki teknik cğitimle ilgili önemli gelişmelerin 19. yüzyılın ikinci yansında gerçekleştiği yadsınamaz. Var olan harem selamlık gelenekleri içinde kadınlann cğitimlcnne olanak sağlayan kız öğretmen okullannın (1870) ve kız sanayi mekteplerinin (1869,1878) kuruluşu bu gelişmeler arasındadır. II. Abdülhamit döneminde de açılmasına devam edilen kız okullannın sayısı kadınlann eğitim taleplerini karşılamayayetmemiş, tkincı Meşrutiyet'e gelindiğinde kadın örgütlerinin, kız çocuklannın eğitim giderlerinin karşılanmasında ve kızlar için özel okullar açılmasında büyük katkılan olmuştu. Kadınlann lise düzeyinde eğitim almalan ise 1911 yılında açılan idadi ile başlamış, ancak tzmir ve Ankara'da bile kız I iselerinin açılması için 1922 yılına kadar beklemek gerekmişti. UNESCO'nunkarşılaştınlabilmeözelliği taşıyan son verilerine göre Türkiye'nin ve kimi Avrupa ve bölge ülkelerinin ortaöğretim net okullaşma oranlan Tablo 3 'te gösteriliyor. Avrupa ve bölge ülkelerine kıyasla Türkiye, 8 yıllık eğitime geçiş aşamasında, hem ortaöğretime kadın katıhmının sınırlan hem de bu düzeyde kadın ve erkek temsilındeki farkıngenişliğiiledikkatçekiyor.Bunedenle Türkiye'de ortaöğretimin yaygınlaştınlmasını da daha çok bir kadın sorunu olarak tanımlamak yanlış olmasa gerekır. Ortaöğretimdcki kız öğrenci dağılımımn en dikkati çeken özelliği de ilköğretime kıyasla katılım sayı ve oranlanndaki düşüştür. Ancak verilergenel ve mesleki teknik öğretıme göre aynştınldığında, genel liselerdeki kadın oranının ilköğretimdeki kadın oranlanna benzerliği dikkati çckiyor. Buna karşılık mesleki teknik eğitim daha çok bir erkek alanı görünümünde... Verilergenel liselerdeki kız öğrenci sayılannın ve oranlannın düzenli olarak arttığını gösteriyor. Genel liseleri meslek teknik eğitime tercih eden kız öğrencilerin, bu alanda geleneksel olarak kendilerine yakıştınlan sanat ve öğretmenlik dallanna yönelişleri/yönlendirilişleri dikkat çekici. 19992000 ders yılı verileri üzerinden yaptığımız hesaplamalarda, genel liselerden Anadolu Güzel Sanatlar Liselerindeki kız öğrenci oranı en yüksek,Fen Liselerindeki en düşüktür. Mesleki teknik ortaöğretim kurumlan, erkek ve kız öğrencilerin okul türlerine dağılımında, cinsiyet aynmının belirgin biçimde arttığı kurumlar... Bu durum daha çok mesleki teknik ortaöğretim kurumlannın yapısı ile ilgili. öğrencileri, geleneksel olarak erkek mesleği diye düşünülen mesleklere hazırlayan Erkek Teknik öğretim'in, 1196,geleneksel kadın mesleklerine hazırlayan Kız Teknik öğretim'in ise 636 lisesi var. Bu okullara, karşı cinsten öğrenci alınması yo 13 Tnhln 1, Yıllnra va Rlnaiyaia îîftra nkııma ya^rna bilan niıfııs nrani (%) (6 ve daha yukan yaflaıj SayımYılı Kadın 1935 1945* 1955 •; 1965 1985 Tablo2. Beş yıllık zorunlu ilköğretim döneminde kız öğrenci oranlan (%) Toplam öğrenci 341.941 Kız Kız öğrenci öğrenci oranı 62.954 Erkek 29.3 43,7 55.9 64.1 76.2 86,5 94^ Dönem 19231924 9.8 16.8 25.6 32.8 50.5 18.41 l 19961997 6.853.273 3.256.328 47.51 î 1975 eğitimsiz kadın oranlannın en yüksek olduğuyöreleraym: Diyarbakır, Erzurum, Şanlıurfa. Bu üç bölgede okullaşamayan kız çocuk oranlan, hem Türkiye genelinın hem de aynı yörelerdeki okula kayıth olmayan erkek çocuk oranlarının çok üstündc. Diyarbakır, Erzurum ve Şanlıurfa bölgelerindc okula gitmeyen 283 bin 248 erkck çocuğa karşılık, 439bin58kız çocuk var. Okula kayıth olmanın, devamı sağlamakta ancak kısmen yeterli olduğunu düşündüğümüzde sorunun boyutlan daha da genişliyor. I I W ' 7 ve ustu yaşlardakl nütus P "12ve üstu yslar ^ f ^ 1 1999** • 68.2 77.4 V/ ' v 1 r w J Kız çocuklan hâlâ eşK katılamıyor Türkiye'de ilköğretim, II. Mahmut'un 1824 'teyayımladığıfermanla zorunlu hale getirilmiş, gerek Osmanlı gerekse cumhuriyet döneminde yapılan düzcnlemelerde zorunlu ve parasız ilköğretimde kız ve erkek Tablo 4 Din eğitiminde cinsiyete göre dağılım Dönem 19931994 19961997 19992000 Toplam öğrenci Sayı % 160.720 192.032 134.224 100.00 100.00 100.00 Kız öğrenci % Sayı 52.055 78.609 67.448 32.39 40.93 50.25 Erkek öğrenci % Sayı 108.665 113.423 66.776 67.61 59.07 49.75 öğrenciler açısından fark gözetilmemesi ilkesi korunmuştu. öğrenim yaşının dinsel açıdan kız ve erkek öğrencilerin aynlmasını gerektirecekbirzorunlulukdagetirmemesine karşın, Osmanlı ilköğretim kurumlannda da okuyan kız öğrenci sayılan çok kısıth ve erkek öğrenci sayılannın gerisinde kalmıştı. Cumhuriyet döneminde ilköğretimin, geleceğinin kadınları açısından daha eşit, daha güvenli, daha saygın bir yaşam sürecinin kapılannı açmak için yeterli bir aşama olup olmadığını sormak, öncelikle beş ve sekız yıl Tîibb'J. Qlka]3/i 73 öiiBİyai3 yüra 1 yr îîiöîjrsiiın nai; ohulJşj^nju jry/ılyrj (%) Ülke Almanya Avusturya Gürcistan Fransa Iran Suıiye Yunanistan Türkiye 43.2 ^ Kız 88.5 88.7 73.5 95.3 68.t ^\%I\K Erkek 88.3 87.7 74.9 v 94.3 W4.1 l wmmm erkek öğrencilerin yansı kadardı. Sekiz yıla geçişin kız çocuklarının eğitimindeki en önemli gerilim konusu olan, ergenliğe ulaşan kız çocuklannın okul dışına düşmesini azalttığı ya da ilköğretim süresini uzatmanın kız öğrencileri okuldan koparmadığı görülüyor. 5. sınıflardaki kız öğrenci oranlannda ise ilginç birgelişme izleniyor. Bindelik say ılarla da olsa 5. sınıflardaki kız öğrenci oranlan sürekli azalıyor. Bu azalmanın ne ölçüde sekiz yıllık uygulamaya geçişle ilgili bir direnç ya dabaş etme stratejisi olduğu, kız öğrenciyi 6. sınıftan kaçırmakla ilişkilendirilip ilişkilendirilemeyeceği aynca incelenebilir. İlköğretimde kız ve erkek çocuk oranlan eşitlenemedi. 19992000 ders yılında ilköğretim öğrencilerinin yüzde 54'ü erkek, yüzde 46'sı kızdı. Beklenilenin aksine köy ve kent öğretim okullarındaki kız öğrenci oranlannda önemli bir fark görülmüyor: Kız çocuklann ilköğretime katılımında asıl farkı yaratan, bölgeler arası gelişmişlik düzeyi. Buna göre Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da kızlann katılımı öteki bölgelerden daha da önemli bir sorun olarak duruyor. lunda 1975 yılındanbuyanaherhangibirengel bulunmamasına ve Kız Meslek Liseleri ' nin, bir süredir endüstriye y önelik programlar açmalanna karşın, uy gulamalann geleneksel cinsiyet bileşimini değiştirmekte ancak sınırlı biretkisi olduğu görülüyor. Kız Teknik öğretim Liselen'ndeki öğrencilerin 87'si, Erkek Teknik'tekilerin sadece yüzde 10'u kadın. Adlannda cinsiyet belirlemesi bulunmadığı halde Öteki alanlarda da öğrencilerin geleneksel kadın ve erkek mesleği tercihlerinin geçerli olduğu görülüyor. Anadolu Sağlık Meslek Liseleri yüzde 87 kadın oranıyla tipik bir kadın alanı. lşitme ve ortopedik engellileralanındaki özel Eğitim Liselcrinde ise kadın oranı düşük: Yüzde 28. Ticaret ve Turizm öğretimi 'nde kadın katılımı yüzde 49. Bu son örnektc, alt dallardakı dağılımın incelenmesi, yine farkh okul türlerine göre kadın erkek oranlannın farklılaştığını göstermektedir. örneğin Aşçılık Meslek Liseleri 'ndeki öğrencilerin yüzde 93'ünün erkek olmasına karşılık Sekreterlik Meslek Liseleri'ndekı öğrencilenn yüzde 9O'ı Vız. Mesleki teknik eğitimde bu açıdan sıra dışı olan bir gelişme, din eğitimindeki kadın yoğunluğu. Yüzde 50 ile bu okullardaki kız öğrenci katılımı erkek öğrencilerin önüne geçti. Bu olgunun ortaöğretimde I Tablo 5 Farklı öğretim alanlanndaki kadın öğrenci oranlan, lisans (%) Öğretim alanlan Dil ve Edebiyat Matematik ve Fen Bilimteri Sağlık Bilimleri Sosyal Bilimler Uygulamalı Sosyal Bilimler Teknik Bilimler Ziraat ve Ormancılık Sanat Yenl kayıt 65.3 46.7 62.3 45.5 49.2 22.7 28.6 54.2 Toplam öğrenci 57.8 46.6 53.3 40.0 43.0 23.0 32.1 55.2 199 Q^""V^ / 9 69 m z n jjr^^. .V^Jf eu sSnA ^STn^tJİ ^ V Wk 5 . J ^ T ^ O ' ^* 95 4. 90 54.1 Ortaöğretim | Türkiye 'de kadınlann ortaöğretimden y ararlanmalannı sağlayan ilk girişim 18 5 8 'de tstanbul'da ortaokul niteliği taşıyan bir kız rüştiyesinin açılmasıydı. Kadınlann meslek eğitimiyle ilgili deneyimlerinin daha 1843 yılında ebelik kurslanylabaşladığını düşün • 41.9 25.9 44 1 W l fl \ K ^BA3 ^S^M.0 40.2 62.9 J1 £!L*J