Katalog

20 SUBAT 2000. SAYI726 •.>••:.»•••' 19 suyollan olduğunu söylüyor. lstanbul'a, 1518. yüzyıl arasında toplam uzunluklan 130 kilometre olan çeşitli uzunlukta 15 suyolu inşaedildiğinibelirtiyor.MimarSinan'ın 16. yüzyılda inşa ettiği; Edime'ye su ileten Taşlımüsellim, Istanbul'da Süleymaniye'ye su ileten Süleymaniye suyolu, yine Jstanbul 'da Belgrad ormanlanndan derlenen sulan Topkapı Sarayı 'nakadar ileten Kırkçeşme suyolu, Sinan' ın su mühendisliği alanındaki dehasının somut kanıtı olarak gösteriliyor. öziş, Kırkçeşme suyolunun 35 metre yükseklik ve 258 metre uzunluğundaki Mağlova kemerini Sinan' ın başyapıtlanndan biri olarak nitelendirerek, bu suyolunun iki düzine kemeri ile büyük bölümünün günümüzde de aynı biçimde hızmet gören bir suyolu sistemi olduğunu söylüyor. Tstanbul 'da 16201839 yıllan arası Osmanh döneminde inşa edilmiş olan Topuzlu, Ayvat, Valide, Kirazlı gibi bentlerin tümünün de günümüzde çahşır durumda olduğunu kaydediyor. Öziş'e göre, antik döneme ilişkin yeterli bilgi olmasa da Osmanh döneminde toplumun birkesimi suyun kalitesiyle çok ilgiliydi. Damak zevkine düşkün olanlar, pınarlardan ve kaynaklardan memba sulan diye anılan içme sulannı arardı. "Günümüzde, bir kente çağdaş sistemle su getirmişseniz, musluktan akan suyun içilebilmesi de esastır" diyen öziş, ancak Türkiye'de hâlâ bu açıdan bir takım sorunlar bulunduğuna dikkat çekerek, damak zevki aramamn yanında, daha sağlıklı olduğuna inanılan şişelenmiş suyun tercih edildığinı söylüyor. öziş, yine dc Türkiye'de musluk suyu içen milyonlarca insan bulundugunu kaydediyor. Antik kentlerin çoğunda içme kullanma suyu getiren borulannyanısıraciddibirkanalızasyon sısteminin varhğını gösteren kanıtlar bulundugunu kaydeden öziş, "O dönemde kullanılan sulannkontrollüboşaltımı için de önlem almışlar" diyor. Urartu dönemine ait fazla bir bulgu ohnasa da Hitit döneminde bınalann içinden kanal larla su getiren ve kullanılan sulan uzaklaştıran borular bulundugunu belirten Öziş, arkeologlann genellikle ikinci planda ele aldıklan su ve kanalizasyon sistemleri konusunda daha aynntıh araştırma yapılsa, bu konuda çok ilginç bulgulara ulaşılabileceğine dikkat çekiyor. öziş, "O dönemde, bugünkü teknik bilginin kınntısmm olmadığı göz önüne alınırsa, geriye baktığımızda yapılan şeyler hakikaten müthiş" görüşünüdile getiriyor. Türkiye'nin, günümüzde su kaynaklan potansiyelinin çok kaba bir şekilde dörtte birini kullanabildiğini belirterek, eğer "aç, açık ve karanlıkta" kahnmak istenmiyorsa, kalanını da değerlendirecek yatınmlann yapılması gerektiğini sözlerineekliyor.^ Çevresine sulama suyu sağlamak için Doni gölü ve Engizer çayı üzerindeki, halen kullanılan üç küçük barajın ilk ikisinin de büyük olasıltkla Urartu döneminden kaldığını söyluyor. Anadolu'da Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait ilginç su yapılanna ilişkin, Roma döneminden kalma "tltiz Tünel" diye anılan ve Bergama çayının üzerini kapatan yapıyı örnek gösteren Ünal öziş, "Bu tünel, dünyada turünün en büyük örneğidir" diyor. Tünellenn üst bölümünün, Bergama Serapis Tapmağı' mn "Kızılavlu" olarak anılan büyük avlusunu oluşturduğuna dikkat çeken öziş, 200 metre uzunluğundaki ikiz tünelin MS 1 veya2.yüzyılatarihlendiğinibelirtiyor. Bergama'nm çok sayıdaki su iletim sistemine bir başka ilginç örnek de; Helenistik dönemdeMadradağ'da 1150 metre yükseltideki üç ayn pınardan, üç pişmış toprakboru hattıyla44 kilometre uzunluğundaki iletim hattı ile su getiren sistem. Su, 376 metre yükseltideki, iki bölmeli, çökeltme havuzu ve yükleme odası görevıni üstlenen yapıdan, ; \ 90 metre derinliğindeki vadiyi "kurşun bo• rulu basınçh ters sifonla" geçtikten sonra *330 metre yükseltideki akropole iletiliyor. Öziş, bu iletim hattınm yaklaşık 200 bin bo; tusunun killi doğal malzemeden, ocakta pişirilmek suretiyle üretildiğini söylüyor. Bergama'ya Bakırçay pınarlanndan su ileten bir diğer sistem ise, Roma döneminde Soma yakınındaki Turgutalp pınarlanndan 40 su kemeri ve 6 tünel yardımıy la su getiren 53 kilometre uzunluğunda bir kanal. Daha sonra bu sistem uzatılarak 65 kilometreye ulaşıyor. Antik dönemde Foça 'ya Muradiye yönündensuileten bir başka kanal ise 100 kilometre uzunluğunda. Efes'e su getiren dört sistemden ikisinin 40 küsur kilometre mesafeye ulaştığını belirten öziş, Artemis Tapınağı 'nın bulunduğu kesimc MÖ 500 tarihlerinde kurşun borulu ters sifonun yer aldığı sistemle su getirildiğini söylüyor. Priene, Milet, Iassos, Alabanda, Nysa (Sultanhisar), Afrodisias, Laodikya(Eskihisar), Hierapolis (Pamukkale), Patara, Perge, Aspendos, Sıde, Phaschs gibi antik kentlerin suyollan ve atık su kanalizasyon sistemleri de Helenistik ve Roma dönemlerinin antik su yapılan ve su sistemlerinin ilginç örneklerini oluşturuyor. Prof.Dr. Onal öziş, Anadolu'da ve dünyada Roma döneminin "parmakla gösterilecek yapılan" arasındayeralan Antakyayakınlanndaki Çevlik tüneline de değiniyor. Antik Seleuceia Pieria limanmın alüvyonla dolmasını önlemek için akarsuyu birbarajla çeviren, iki parçalı tünel ve kayaya oyulmuş ka Anadolu'da blnlerce yıl önce inşa edllmlf olan su yapılannın bir bölümü hâlâ kullanılıyor. Antik kentler, yüzlerce kilometre uzaktansu getirirken, atık sulannı uzaklaştıran kanalizasyon sistemlerini de kurmuşlardı. Oysa bugün Türkiye hâlâ fçme, kullanma suyu ve kanalizasyon sorunlanyla boğusuyor... Çevlik TünelL nallarla "tünelkanaltünel" biçiminde yapılan sistem, toplam 800 metre uzunluğunda. Yapımına MS 1. yüzyılda Roma tmparatoru Vespasianus zamanında başlanan, oğlu Titus zamanında devam eden tünel, MS 2. yüzyılda Antonius Pius devrinde tamamlanabiliyor. Bu yüzden tünelin girişinde Vespasianus ve Titus, çıkışında ise Antonius'un adı yerahyor. Roma döneminin en uzun suyolu Ünal öziş, bütün Roma döneminin en uzun su sısteminin, Pınarhisar'dan tstanbul'a, Istrancadağlannıngüneyindensu getiren, toplam uzunluğu 240 kilometreyi bulan sistem olduğunu vurguluyor. Roma imparatorluk başkentinin MS 4. yüzyılda Istanbul'ayani Konstantinopolis'etaşınması ile, gereksinimi karşılamak için bu görkemli su sisteminin kurulduğunu belirten öziş, "Bu, Roma döneminin o tarihe kadar bilinen en uzun suyolu. Kartaca'yaTunus'taki Zaguan pınarlanndan su getiren 130 kilometrelik sistemin neredeyse iki katı bir uzunluk; müthiş bir şey" diyor. öziş,busistemdengünümüze Mazlumve Bozdoğan adıyla bilinen iki su kemeri kaldığını belirterek, bunlardan Bozdoğan kemerinin üstünden Osmanh döneminde, Mimar Sinan'ın Süleymaniye suyollan da dahil 34 suyolunun geçirildiğini söylüyor. tstanbul'da sayılan 6O'ı aşan ve toplam hacimleri bir milyon metreküp düzeyine ulaşan kapalı sarnıçlann en büyüğünun MS 6 yüzyılda Jüstinyen tarafindan Ayasofya yakınında inşa ettirilen 336 sütunlu, tonozla örtülü, 8 metre ıçyüksekliğindeki Yerebatan Sarnıcı olduğunubelirtiyor. öziş, Osmanh döneminin en uzun ve en ilginç su yapılannın Mimar Sinan' ın getirdiği Ayvat Bendi... Mağlova Kemeri...