Katalog

Açlığa ve karanlığa karşı su ASUMAN ABACIOĞLU 2000'de Türkiye hâlâ içme suyu ile atık suyunu birbirinden ayıramadığı içia bebekler bağırsak enfeksıyonlanndan yaşamını yitinrken, günümüzden 4 bin y ıl önce Anadolu'da kurulmuş olan kentler, kilometrelerce uzaktan içme ve kullanma sularını pişmiş toprak borular içinde getiriyor ve atık sularını ayn kanallarla uzaklaştınyorlardı. Üstelik sanatsal açıdan da görketnlı görünüşe sahip olan bu su sistemleri, binlerce yıl sonra günümüzde bile kullanılabilecek kadar sağlam yapılardan oluşuyordu. O dönemin mühendisleri suyu sadece kilometrelerce uzaktan getirmekle kalmıyor, akarsuların yönünü değiştiriyor; barajlar, göletler, tüneller, kanallar, sarnıçlar, seddeler, bentler ve kehrizler inşa ederek, suyu kontrol altına alıyoı, ondan yararlanıyorlardı. Büyük olasıhlda her yağmurda, kentlerin caddeleri sular altında kalmıyordu. Anadolu'da var olan 4 bin yıllık sumühendisliği birikimine karşın Turkiye, bugün su kaynaklannın değerlendirilmesinde, "Su akar, Turk bakar" dedirtecek kadar geri kalmışhk içinde bulunuyor. Dere taşkınlanm kontrol edemiyor ve sellerde can kaybını engelleyemiyor. DEÜ Mühendislik Fakültesi tnşaat Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ünal öziş dört bin yıllık geçmişin "hidrolik uygarhklar" olarak nitelendırıldiğine dikkat çekiyor. öziş, yağış yönünden daha elverişli, iklimi uygun, ancak bu boyutlarda akarsulan olmayan Anadolu ve diğer Akdeniz ülkelerinde büyük su yapılanna olan gereksinımin daha geç geliştiğini belirterek, buna karşın, uygarlıklann kesişme alanı olmuş Anadolu topraklan üzerinde son 4 bin yıl boyunca gerçekleştirilmiş olan su mühendisliği eserlerinin, Türkiye'yi tarihi su yapılan açısından dünyamn en zengin ve ilgi çekici açık hava müzelerinden biri kıldığmı söylüyor. Öziş, günümüzpozitifbilim anlayışının Anadolu'da Ege Bölgesı'nde gelişmesine, MÖ 6. yüzyılda Milet okulununkurucusu ve o çağlarda dünyanın yedi en akıllı adamından biri sayılan Thales'in katkısından söz etmeden de geçmiyor. Öziş, kurak ve sulak dönemlerle ilgılı yorumları, birakarsuyun yatağını değiştirmesi gıbı yönleriyle Thales' ı, bil inen en eski su mühendisi olarak tanımhyor. Orta Anadolu'da MÖ 2. binde Hitit; Doğu Anadolu'da MÖ 1. binin ilk yansında Urartu; Batı ve Güney Anadolu'da MÖ 1. binin ikinci yansı ile MS1. binin ilk yansında Helenistik, Roma, erken Bizans; MS 2. binde Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde inşa edilmiş pek çok su yapısının kahntısı bulunuyor. iş'in verdiğibilgiye göre, Anadolu'daki en eski baraj kalıntısının, Uzunyayla'nın sulanması amacıylaMÖ 2. binin sonlanna doğru Hitıtler tarafından yapılan Karakuyu baraj ı olduğu sanılıyor. Yine Hititler döneminden kaldığı sanılan Boğazkale (Hattuşaş) yakınındaki Gölpınar barajı, ilginç bir yeraltı su derleme yapısı. Prof. öziş, Anadolu'nun doğusunda özellikle, Van yöresinde MÖ 1. binin ilk yansında Urarrulann çok önemli su sistemleri geliştirdiklerini söylüyor. Urartu döneminin en önemli su yapısı ise, Van'ıngüneyinde Engil çayı pınarlarından dernemdeki başkentTuşpa'ya (Vankale) ileten, 56 kilometre uzunluğundaki Şamran sulama kanah. Prof. öziş, kanalın MÖ 800'de inşa edildiğini ve günümüzde de 2 bin hektan sulayan bir sistemin parçası olarak kullanıldığını belirtiyor. Öziş,' bu yörede daha başka barajlardan da söz ediyor ve sonraki başkent Rusahinili (Toprakkale) ve çevresıne su temıni için Rusa gölünün hacmini arttırmaya yönelik iki baraj kahntısı ile Tuşpa kenti ve lenen 23 metreküp/saniye suyu, o dö Bergama tkiz Tiinel (üstte). Prof. Dr. linal öziş (aağda).