Katalog

CUMUURİYET DERGİ Salacak tstanbul'dan soyutlanatnayacak sorunlaryaşıyor. Eskinin izİerigitgide ortadan siliniyor. • . ı* Salaca'daki Salacak. YAZI: MURAT ŞAHİN FOTOĞRAFLAR: KAAN SAĞANAK E Salacuk, saraylıırın, btıhçtierin, ka^klerbı, yalıtanıt yer aldığı ı>iizidf biryordi... ski Istanbul'un tam karşisında, Üsküdar'tn kıyısında, boğazın Marmara'ylabuluştuğuköşedeyeralan, Harem'le Şcmsi Paşa arasındaki o meşhursemt: Salacak. Hani şu camlarında hcr gün yangın çıkan Üsküdar' ın batıya bakan penceresi. Kız Kulesi 'ndeki sevgili Hcra'ya ulaşmak için boğazı yüzerek geçmek isteyenLeandros'unboğulduğumukaddes ağızın( 1 )altdudağı. Hertürlüolumsuzdeğişime rağmen, güneşin batışını en güzel izleyengöz. KırımSava^ıyıllarındalstanbul'a gelen La Baronne Durand'ın "...Sabahları hayale sığmayan erguvani sisler, güneş batarkendeateşlcriçinde..."dediği(2)yer. Salacak. Has Istanbul, cski Salacak Iskelesi.Şemsi Paşa Camii, Kız Kulesi, GalataK.iilcsi vc gün batımları arasındaki gerilim, sunduklanınanılmazdeğişiksahnelerbirçokşaire, ressama, edebiyatçı ve fotoğrat sanatcısınakonuolmuştur. Nicefilmde Salacak settır vc arkasında kcntin kötü gidişini gizlcycn çerçevedeki resim, Kız Kulesi ve eski şehrin silüeti.asırlaröncesindenboygösterir. Bugünün Istanbul'u düşünüldüğündc, insan kendinı burada bırnevı şıpşak fotoğrafçıdakı fondaki "Istanbul hatırası" perdesinin önündeduruyormuşgibihisseder. Ba/ıkaynaklarda"Salactk"olarakdageçen "Salacak" isminin nereden geldiğı konusundapekçokrivayetbulunmaktadır. Kesin olarakbılinmemekleberaberscmtinbuismi fetıhtensonraaldığısanılmaktadır. Buisim Mesncvı'yıçcvırcrckaçımlayan(şerheden) Abdülbakı (Jölpınarlı'ya göre ölii çekenler vcya ölü çekilen dört kollu açık tabut anlamınıtaşıyan"Salaca"dangclmcktedir. Salaca, "... I lâlâ Anadolu'nun birçok ycrlcrindckullanılan dört kollu bırtahtadır. Ölüyiıbu tahtanın üzerıne yatrrıılar, üstiinii >alla, örtiiylc örterler... Istanbul'da, Üsküdar'daki Salacak, sarayda ölenler, o (oradaki) iskeleden karşıya geçirildiği için bu adla adlandırılmıştır..."(3)Salacak'ınsözlükanlamının"teneşir" olması bu savı destekler nitel iktedir. KöküölümedairhÜ7İinlübiranlamtas.ıdığı söy lenen Salacak gerçekte tam aksıne pck çok kişinin yaşamında ve anı lannda önemli birmutlulukmekânıolarakyeraltnıştır.Çiftekayalardan, Salacak plajından denize girip, tenekede midye pişirmek, belediye gazinosunda, çay bahçelerinde silüet ve güneşin dansmı izleyerek caygazoz içmek her ne kadar geçmişte kaldıysa da, bir içecekle her akşamçeşitlinazlarniyazlariçindebatangüneşi uğurlama partılerine gelen insanları var hâlâSalacak'ın. Vebumekânhâlâsevgililerin eokça rağbet ettiği harika bir "mise en scöne". I arıh kıtaplarına bakıldığında Salacak sarayların, bahçelerin, çekek yerlerinin, kayıkhanelerini, köşklerin, yalılann ycraldığı, kayalardan soğuksuların aktığı güzide biryer. Bizans Sarayları, manastırlar, liman, Osmanlıdöncmineait Üsküdar (Ayazma), Ayşe Sultan, Şcmsi Paşa(Şerebafad), Kavak vc Koca Mehmet Paşa Sarayları, Fatma Sultan ve Ayazma Bahçclcri, Tayyar Paşa Yalısı ve diğcrlcrı... Bugünbubirikimden birizbile yok.(4) Geçmişten günümüze, denızden ıçeride kalan Çürüksulu Ahmed Paşa Yalısı (denizden bakıldığında bir setın üzerinde yeşillekaynaşmışaşıboyasırengindekiahşapbina) kaynaklarda fetihten hemen sonra Fatih'in Akşemsettin adına yaptırmış olduğu belirtilencami,onseki7incıyü7yılın ıkinci yarısında barokrokoko tar/ında yapılan Ayazma Camii veonunkuşevleri,yakıntarinteçokkötürestoreedilereksahıpçıkıldığı iddia edilen çeşmeler ve plastik etkideki kaplamalıbirkaçahşapbinaile kötü bir koca ilc evlendirilmeye çalışılan (!)(S) Kız Kulesi kalmış. 1859'daŞirketiHayriyetarafından yapılan cski ahşap iskclckazıklı yol gcçirilirken ortadan kaldırıldı vedenızlcaraMnayol giren iskele binası kahvehane olarak kullanılmayabaşlandı.BirdeSalacak'ınbirbölümünü oluşturan "Ayazma" mahallesi, üzerinde yükseldiği soğuk sulann ıpucunu adındataşıyor. Kötü koca ve Kız Kulesi... Sekscnli yıllarda yapılan ka/ıklı yol ilekıyınıntümifadcsi,kullanımı vesakinlcribüyük ölçüde değişti. Şemsı Paşa sahılındcki iri yarı TEKEL binası kamu yararına bir düzenleme ile yeniden ele alınabilecekken yıkıldı. (Dünyaca ünlü Italyan mimar Aldo Rossi'ninbubinayada yer verdiği, Üsküdar Meydanı Yarışması'ndayaptığı öneriler ne yazık kı dıkkate alınmadı.) Hiçbir ınsani, mekânsal detay düşünülmeden hayata geçirilen kazıklı yol, kendi kötü, uygularnası bir o kadar kötü bir karar oldu. Ne topografyanın avantajları, ne yayanın kıyıyla rahatça buluşturulması,nemedenibirdinlenceeğlenceolanağı ile binası, neustacadoğal eğimıniçindekaybedilmışbırtuvalet.. Bukaba ürctilmişçözümbirçokolumsuzluğudaberaberindegctirdi: Bir/amanlarÜsküdarclan yalnızca gecekondu muhıti Ümranıye'ye kalkan az gclişmişliğin tcmsilcilcrındcn olan minibüslerin bugün Salacak 'tan da vızır vızırgeçmesi; insanların üzcrinde sabahları koştuğu fakat koşmak bir yana y ürümcsi yer ycrımkânsı/halc gelen, bir turlumedeni bir standarda kavuşturulumayan kıyıdakı troluar.daha sonra bataklığa dönüşenbalıkçı barınağı vc oıuıtı dcı nıc çatma yapı laşması; binalardakatyiikseklıgınınyıllarıçındeartlırılmnsı;yctmezmişgibı Sınan'ın Scııısı Paşa Külliyesi'nin yanıbaşına koııduıulaıı çay bahçesi ve oradaki tarihı parçalarından biri