Katalog

26TEMMUZ 1998. SAYI 644 ülkelerindurumunudüşünürseni7. Kımııçme sularmdan dem vurmuş, kimi de ırmaklarını sergilemiş. Expo98'inbirdiğerözelliğikonukülkeler için iki büyük sergı binasının yapılmıs, olması. Bunları Portekizinşaetmiş vemodüler olarakbölerekülkelerinkullanımınaaçmış. Diğer sergilerde ise pavyonları ülkelerin oluşturmasıisteniyor. Budaülkelerinsırtına binen maliyeti artırıyor. Expo98'de ııygulanan yöntem üçüncü dünya ülkelerinin sergiye katılmalarınıkolaylaştırmış. Portekiz yapılan sergiden sonra da kullanmayı planlıyor. Örneğin akvaryum ve 15 bin kişilik toplantı vc gösteri salonu işlevlerini sürdürecekler. Bazıyapılarmüzeyedönüşecek.Ülkelerın kullandıklan dev yapılar ise Lizbon'un çcşitli amaçlı sergi alanı olacak. Buyaklaşımıntemelindebirkentselgelişimstratejisi yatıyor: Expo98'i dc içinealan genış bölgcyi ycni bir ycrleşim alanı yapmak. Burası, terk edilmiş liman tesislerinın, mezbahanın, çöp döküm alanlarının, köhnc depolarınbulunduğuvebarakabozuntularına sığınmış binlerce göçmenin yaşadığı bir mezbelelikti. Şimdi buradakalitclikonutların büyük iş ve alışveriş merkezlerinin bıılunduğu bir cekim alanı oluşuyor. Bugelişmekentidengeleyecck. Lizbonhepbatıya, okyanusadoğrugelişmiş.BuolguPortekizliyidamgalamışolan"sırtinı Avrupa'yaçevirip denizlere dönmüşlüğün" bir simgesi neredeyse. Şimdi de, doğuda yer alan bu çekimbölgesiyleLizbonartık Avrupa'yayöneldiğınıvurgulamakistıyorsanki.Bukapsamlı projeyi gözleyince gene Istanbul'u anımsadım.Oradaböylebiryaklaşımınzerresinibilegereekleştiremedik.Politikveidari yapı hep kısa süreli, noktasal,bölük pörçük, kentsel hedefleri olmayan ve spekülasyonlabütünlcşcngirişimlerdekaldı. ycmckşölenidüzenlemişler;amabunayalnızca köprünün yapımında cmeği geçmiş olan teknisyenlerle işçilcri ve ailelerini davet etmişler. Bunda iki mesaj var. Biri, emek harcayanlarıselamlamak. Ikincisidekamuovuna "Köprünün sağlamlığındano kadar eminiz ki, sizden önce biz köprünün ortasında büyük bir kalabalık olarak yeralıyoruz"demek. Lizbon' un köprü serüveni burada bitmiyor. Kentin ortalarında yer alan birinci köprüye de, şu sıralarda bir demiryolu geçişi yerleştiriyorlar. İkinci ulaşım boyutu, Expo98 için yapılmış olan büyük ulaşım kompleksi. Bu merkez, sergiye ulaşan metronun, banliyöhattının ve otobüs hatlannın terminallerini banndınyor. Bu sayede sergiye gelenlerin (ortalama günde 50 bin kişi) hcmen ,^ hepsi toplu taşıma araclannı tercih edi ' ^ yor. Hatırlarmısınız,bundan20yılka ,. darönce.birgazeteBoğa/'ınAnadolu yakasında, birinci köprünün yanı başında 100 bin kişilik stad yaptırmak için kampanya açmıştı. Gazete "Ulaşım altyapısıyok"diyekarşıçıkanlara hakaretler yağdırmıştı. Bir dipnotu: Lizbon metrosu Avrupa'nın en modcrn ve başanlı metrolarından biri. Ayrıca sanatçıya saygıyı da vurguluyor. Istasyonların süslemesinı değişik sanatçılaravermişler.Onlanngeliştirdiği desenler duvar çinisi olarak metro istasyonlarını süslüyor. Zaten, Portekiz duvar çinileriyledeünlü. Lizbon'da neredeyse hercvinduvarında çinigörüyorsunuz. Bu da bana ünlii Gülbenkyan Müzesi'ni ve müzenin son dcrecededeğerli lznikçinileri koleksiyonunu anımsatıyorhep. Pessoa ile başbaşa fotoğraf çektiriyorlar. Pessoa'nın adını ilkkez lstanbul'daduymuştum. Onun şiirlerini titizbir mücevher ustası yaklaşımıylavebaşarıyladilimizekazandıran Işık Ergüden'den. Daha sonra da Selahattin Yıldınm bana saatlerce Pessoa'yı anlatmıştı. Selahattin bir zamanlar tanıştığı başarılı Lizbon Belediye Başkanı'ndandasözetmişti. Şimdi Cumhurbaşkanı olan Sampaio. Bunları düşünürken yerimden sıçrıyorum. Sampaiokarşımda.ABrasileira'yagiriyor. Çevrcsinde 2025 kişi. Bir iki televizyon kameramanı. Beş on gazeteci. O kadar: yollar saatlerce kesilmemiş.helikopterlerturatmıyor, polis sirenleri kulaklarda çınlamıyor. çekti. Gecekondu mahalleleri yok oldu. Şimdi canlı, dinamik, güleryüzlü, yaşama sevincidoluinsanlar var sokaklarda. Lizbon'un Istanbul kokması belki birazda insanındandolayı.Portekizli kendi ülkemin insanlarınıanımsatıyorbana;sakin,efendi, alçakgönüllü, çelebi, dostluğa önem veren insanlar. Bu bakımdan doğudaki ve kuzeydeki atak, gergin, biraz saldırgan ve biraz küstah komşularından farklılar. Portekiz bir yandan çağdaş teknolojiyle kucaklaşıyor (örneğin bilgisayar kullanımında Avrupa çapında örnek olan yaratıcı uygulamalar sunuyor), diğer yandan da geleneksele sahip çıkmasını biliyor. Örneğin, Lizbon'un tarihi merkezindeki eski yapıları Vasco de Gama Köprüsü... Lizbon'daki bu girişimin bir de ulaşım boyutu var. Tejo'nun üzerindeki ikinci köprü scrgi alanının hemen sınırında yer alıyor. Köprü şubatayındaaçıldı kullanıma. Ünlii bir Portekizli denızcinin adını taşıyor: Vasco deGamaKöpriisü. 17kilometreuzunluğundaki bu köprü Vasco de Gama'nın Hindislan'a ulaşan deniz yolunu buluşunun 500. yılını kutluyor. Güzcl biröyküsü de var. Açılış. törcnindc tam orla noktasına masalar kurup 1998"Okyanuslar Yılı". Portekiz ise okyanuslarla iç içe bir ülke. Dünya Okyanuslar Komisyonu'nun başında da eski Portekiz Cumhurbaşkanı Mario Soares var. Yüzyılın son uluslararası sergisi Expo98 ise tahmin edeceğiniz gibi Lizbon'da. Sergi okyanus, Lizbon ise Fernando Pessoa ve Istanbul kokuyor... Expo98 her gün sabahın 3'üne kadardevamediyor. Akşam serginin pavyonlan kapandıktan sonra ağırlık deği Lizbon "Oseanaryum "u ya da "Okyanuslar Pavyonu ", Avrupa 'nın en büyük akvaryumu. şik etkinliklerekayıyor. Her gün aşağı yukan 2025 etkinlik var: Müzik, tiyatro, dans, mültivizyon gösterisi, sokak gösterileri,şiirmatineleri. Expo98gerçektençokbaşanlı. Mesajıyla, stratcjisiy le, uygulamalarıy la, etkinlikleriyle. Yorgun bir günden sonra kente dönüyorum. Ortaçağdan kalma dar sokaklarda dolaşırkcn yanımdan 28 numaralı tramvay geçiyor. Kentibirucundanötekinetarayanünlü tramvay. Ne kadar da Istanbul'un eski tramvay larnı andırıyor. Kasabalı kafanınkaldırıpattığıtramvayları. Lizbon sahip çıkmış onlara. Hâlâ çalıştırıyor. Gözüm uzaklaşan tramvaya takı Imışkenbirbelediyeotobüsügörüntüyükesiyor. Birdcn Lizbon yeniden Istanbul kokmaya başlıyor. Otobüsün arkasını kaplayan kocaman birreklamda Istanbul var. Birdc LizbonluyuTürkiye'ye çağıran bir slogan. Imza Pacha Tours. Daha sonra bir taksi şoförü olay ı özctliyor: "Pacha Tours Istanbul'u Lizbon'agetirdi. Lizbon'udalstanbul'a taşıdı."Biraraacentanınmüdürüolan Sergide, doğal olarak dökülen vefykıran sıtlar dikkat çekiyor. Abdullah Çoruhlu ile konuşuyorum. "Gcçen yıl 10 bin kişi gitti Türkiye'ye" di "NcoluyorT'diycsoruyorum. "Cumhurbaş ve mahalleleri korumak ve iyileştirmek için yor. Bu küçük ülke için büyük rakam. tşin kanı, (bir başka ünlü şair olan) Camoes'in yürütülengirişimlerbaşdöndürücü.(!stansırn ne, peki. "Türkiyc çekici geliyor. Daha heykelineçelenkkoydu. Şimdi de burada bir bul'da bunu beceremedik.) Gene örneğin, ucuz. Sonra iyi bir hizmetlekarşılaştılar. Bu kahve içecck"diyorlar. Lizbon bütün kaldınmlarında (bizim Istanraya 25 rehbergetirdikve onlara Portekizce Portekiz son on iki yılda çok değişti. Daha bul 'da asfaltlama adına öldürdüğümüz) moöğrettik. Buranın halkı Türkiye'ye gidince önce kente gelirken dikkati ilk çeken şey ge zayikdöşemegeleneğinibaşarıylasürdürükendi dilindehizmet alıyor. Başkaülkelerde yor. niş gecekondu mahalleleri olurdu. Lizbunubulamıyor." bon'unköhne bir görüniimüvardı.Sokakta Yakın zamanlara kadar yabancıların burun durgun ve solgun yüzlü insanlar görüyordukıvırdığı, Avrupa'nın arka bahçesi olarak Lizbon'un çok eski bir kahvesi olan. A nuz. Artık geeerli değil bugörünüm. Portegördüğü ve ciddiyc almadığı fakir bir ülkeyBrasileira'nınönündekiaçıkhavabölümiine kiz Avrupa Birliği'ndenyararlanmasınıen di Portekiz. Expo98 bunun artık değışmiş gidip oturuyorum. Yanımdaki masada bir yazar: Portekiz'in büyük şairi Fernando Pes iyi beceren ülke oldu. Salazar'dan sonra, olduğunu belgeliyor. Bu ülke küçüklüğün, onun iilkeyi 40 yıl içinekapadığı köylülükfakirliğin veazgelişmişliğinbirkaderolmasoa. Daha doğrusu normal hoyuttaki bron? ten hızla sıyrıldı. Gereken altyapı reformla dığının yaşayan örncği. Bu bakımdan Lizheykeli. Beııim gibi o da bir masada otururını başarıylagerçekleştirdi. Düşükenflasbon bcnde hcp umut, mutluluk ve huzur duyyor. Yamndabronzdan boş bir iskemlc. Sevyon veişsizlikoranlarıbakımından dikkati gusu yaratıyor.^ gililcr ve turisller o boş iskemleye oturup