Katalog

26IHMMUZ 1498. SAYI 644 YAZI: IIASANÇAKIR lOIOĞRAh: KK/ADK KRTEM • stanbul'unsurunları tartı^ıldığındaikidebirortayaalılanbirsavagöreanasorungöçtür Taşradan lstanbul'ayığmsal göç Istanbul'un özcllıklcrıni bozuyor; göçönlenemezselstanbul'unsorunlarıçözülemez. Kcnttarihi ileazıeık ilgilcncnlerbilir: Dünyadaki bütün kcntlcr, I.slanbuldahil,göçlerin yaratığıdır. Sorunçıkarmasındiycgöçüönlemeyı dcğıl savunmak, akıldan geçirmck bilc boştur, yersizdir. Göç olacak, sorun da olacak. Mimarlık bilimi vc sanatı nc günc duruyor... Sıkıs,ıncatopulaşrayaatmakkolay. Bugiin Istanbul'un anasorunugöçdeğil, çağdaş Istanbulluların Istanburunfarkında olmayışıdır. Istanbul'daherkestaşralıdır: Yarımada'ya ilkinkonanlaryerdcnbitmediğinegöretaşralıydı. Ama,kiminncsiydi,neredengelirdi bilinmiyor; tapu dairesindc kayıtları yok. Kaydı olanlar, Yarımada'ya ilk antik gecekondulan kondurarak Bizantiyon kcntini kuranlardataşralı; Megara'lı göçmcnler. Sürekli prım yapan Yarımada Megara'dan gelengöçmenlercbırakılırmı'.'TaşranıngözüIstanbul'da."Şehirkurulduktan sonra sıra ilc Dara'mn, loııyenlerin vc Kserkes'm (Serhas)hakımıyctlerialtınadü^mÜ!),daha sonrada IspartaKralı Pausanıastararından zaptedilerekdışarıdangctırılmişhalkıledoldurulmusvegenışletılmıstır."diyeyazarl8 yy'da Istanbul kitabında P.G. Incicyan Bı/antıyon'un kurulusundan aşajiı yukaı ı lOOOyılsonraKoma'lılaı ktaııburakondu. Bizantıyon Doğu Roma'nın baskenti Konstantinopolısoldu Konstantmopol'ü kıır.ııı lardabesbellıtaşralı. Yiilnı/onlarmr' Helherington ve Formaıı' m By /ans adın ı verdiklerı kıtaptaisesöylelanıııılanırgoı,mcnler: "Ycnı kcnt dünyanm dört bueağındangelengöçmenlerlcdoluydu: bgeadalarından, Batı Roma'dan Makcdonya'dan, Dakia'danakınakıngelenınsanlarkenteyerleşiyordu. Anadolu'nun çeşitli yörelerındcn gclcnleı coğunluktaydı. Suriye'den Arabıstan'dan, Mısır'dangelenlerdeazdeğildi..." Taşranm Istanbul'akonması böylesüregclır: I.Vüncüyüzyılınbaşlanndatstanbul'u yagmalayanHaçlılarkonuyor Yarımada'ya. ] 5'inci yüzyılın ortalannda taşradan Istanbul'a başlayan göçe katılanları Kvlıya Çelebi saymaklabitiremez:"... Arnavutlan Silivri Kapısı'na, Safed Yahudilerini Has'töy'c,AnadoluTürklcriniÜsküdar'a,Tokat vc Sıvas Ilrmenilennı Sulu Manastır'a, Manısalıları MacuncuMahallesı'nc,Gcredcvc Eğridirlilerı Kğn Kapı'ya Bursalıları Ryup Sultan'a, Karamanlıları, Büyük Karaman'a.... Izmirlileri Büyük Galata.Fiıenkleri dc Kücük Galata'ya, Sinop vc Samsıınlulan Tophanc'yc, Akalı'dcn gclcn Ulahları AhılbendMahallesi'ne(...)ycrlcs.tirdi." Hakır'ın 17'ncı yüzyılda kaldığı yerden, 19'uncuyü/yılınsonlarındalstanburuscyr ü tcmaşa cdcn Balı Rumalı Edmondo dc Amicis sürdürüyor. "Istanbul halkını görmck ıçın Galata Burnu'ndan yarımadaya uzananköprüycgıtmckıcabcdcr... Köprüde duruncabırsaatıçındcbütün Istanbul'un gcçityaptığıgörülür. Bu.güncjindoğuşundan batısına kadar duı madan dinlcnmcden karşıla.ş.ıp kari'jiitı, bitmc/ tükenıncz bir insaıı akıntısidır... Kalabalık.hcrgrububırhalkıtcmsılcdcn, bııı ıcııklı kocaman dalgalarhalmdegcçer Sadece mıllet vc diıı çcsıllilığınc dikkat etmck bılc ınsanı scrscmlclır... Istanbul eskıdcn nc ıdıyse sımdı dc odurdcncbilir; üç k ı tanınpayitahtı vcyırmı tâbı memlekctinkralıçesi.Fakatbufıkırbılcman/aranmhüyuklüğüııiıanljtmayayctnıcz.cski kıtayı jlliisl cdcn büyük bir afctın scbcp olduğu göejerm karsılayııası gıbı bırşcydırbu. Bılcnbırgö/ bu ummanın ıçındc Karanıan vc Anadolu, Kıbrıs ve Cîırit, !>am veKudüskıyafctlcrinı, Düı/üvü, Kürdü, Marunıyı, llırvatı vc Nil'dcnTuna'ya, Fırat'tan Adrıyatik Dcni/i'nckadaı yayılankarmakarışıkcemıyetlerın say ılamayacak kadar çok olan çcşitlerini birbirındenayırabılir." ZO'nciyüzyılınsonunadagru, bugün, Galata Köprüsüiizerındekıtayıaltüst cdcn bir afctin scbepolduğu göçlerin karşılaşması gibi"birmanzarailckarşıkarşıyayı/ Istanbul halkı, binlcrcc yıldır, binbirtiirlü altüstlük ıçindc,akınakın Istanbul'umeskcntutmaya gelentaşralılardanharmanlanageliyor. f'vtiya Çelcbı, "Istanbul bir insan madenidir",dcr. Çağdaş lstanbullularo"insan madeni"ninfarkındaolmadı:Gclencyüzçcvirdi.Gidenealdırışetmedı.Kentınesahipçıkmadı. Istanbul'un sesinekulakasmadı. 15 PAZARIN PENCERESİNDEN I Enstrüman edinme yasağı SKI.ÇUK KREZ Camılerde secdeye varanlar alınlarını, kutsal yerlerın toprağından yapılmış levhalara değdırırler Çok namaz kılanın alnında, bu tuğlalara dokuna dokuna oluşmuş, yanığı andırır bir kara leke vardır.. Ordan anlaşılır dindar olduğu . Sonra, dındar bir kımse, kadınlarla konuşurken onun yüzüne bakmaz, önune bakar. Kadına bakmanın on kadar kuralı vardır Humeynı'nın "Rısale ya da Tozıhal Masael" kitabında bunlar yazılıdır Daha binlerce ışın nasıl yapılacağı belirtılmıştır bu kitaplarda. Dans muzığı, aşk şarkıları, Hınt popüler muzığı yasaktır. Bir ara muzık enstrümanlarını edınmek de yasaklanmıştı Bir cınayet ışler ve bir erkeğı oldurursenız "kan parası" ödemek zorundasınız Bugunku ederı 2 mılyon tumen yanı 5000 dolar kadardır. Yok eğer bir kadını öldurmüşsenız, karşılığında bunun yarısını ödersınız! . Memur olmaya kalkarsanız Islamı kaıdeler konusunda yapılan sınavı geçmek zorundasınız. Unıversıtede "Humeynı'nın Vasıyetı" Muslüman olmayanların da ızlemek zorunda oldukları bir ders olarak okutulur Pakıstan'a gelınce 1930'da Şaır Ikbal, Muslumanların ayrı bir Hınt devletı olmalarının gereklılığını savunurken ılerı surduğu gerekçelerden bırı, "Arap emperyalızmının etki ve baskısından ancak bu şekılde kurtulunabılıneceğıydı" Hındıstan'dan kanlı mucadelelerle ayrılındı Mılyonlarca ınsan oldü, yuz mılyon Muslüman goç etmek zorunda kaldı, tum Hındular ve Sıhler Pakıstan'dan kovuldular Varılan nokta? Mavlana Maududı'nın Cemaaı Islamı'sı ve kuralları yururluğe gırdr Islam tum Hındıstan'da egemen olmalı ve kuralları eksıksız uygulanmalı Sonuç? Hırsızlar ve camıye gıtmeyenler meydanlarda kırbaçlanıyor, mahkemelerde kadının şahadetının değerı, erkeğınkının yarısı. Tarıh, Hındu geçmiş reddedılıyor. Hındıstan'la ortak tarıh yerıne Islam tarıhinin okutulması ıstenıyor... Pakıstan köktendıncılerinln öğretılerıne kulak veren nerdeyse Muslumanlar gelmeden once Hınt yarımadasının ormanlarla kaplı ve ınsanların yaşamadığı bir yer olduğuna inanacak.. Muslumanlar kendılerine birer "Arap ecdat" uydurmaktalar: Bir bölumü kendine "Seyyıt" yanı "Peygamber sülalesınden gelme" sıtatını yakıştırıyor, bazıları değışık formuller buluyor: Yazar, gozlemlerının ulaştırdığı sonucu onsozde ozetlıyor Islam koktendıncılerı, her ülkede ulusal kımlığı yok etme, tarıhı değıştırme, dınden olanların kendı dılını, öriünu reddedıp Arap kımlığınin benımsemesıne çalışıyorlar. Erdoğan Aydın, "Nasıl Muslüman Olduk''" (Başak Yayınları, 1994) kitabında Osman Turan'ın Selçuklular ve Islamıyet eserınden aktararak soyledıklerinı anımsadım' "Türklerın Islam alemıne hakım olmaları, Turk kulturunden zıyade Arap ve fars kulturunun ınkışafına yardım ottı. Arapça'dan sonra Islam dünyasının ıkıncı kultur dılı olan Farsça Turk ilim ve kultur adamlarının da dılı halıne geldı Ne zamandır kı Selçuklu Imparatorluğu dağıtıp onun yerını halkla daha ıçlı dışlı Anadolu beylıklerı dlır, ondan sonra lurk kulturunun tekrar canlanışı başlar Tabıı bu durum da uzun surmez, Osmanlı'nın yukselışıne bağlı olarak Turklugun aşağılanması ve ŞerıatçılığınAraplıgın katlıamlar pahasına dayatılması gerı gelecektır " (s. 204) Koktendıncılerın asıl nıyetı at oynattıklan tum Islam ulkelerınde yaptıkları gıbı sader.p aklı ve mantığı degıl Ataturkle, Cumhurıyotle yenıden kavuştuğumuz ulusal kııltuı ve kımlıgımızı de yoketmek, yorıne Arap ulusal kımlığını koymaktır Buna karşı dırenmek, Istıklal Savaşımızın devamıyla eşanlamlıdır ^ s Naıpaul, Trınıdat'da doğmuş, onemlı bir yazardır Anası ve babası Hıntlıdırler. 1981 'de blam ulkelerınde yaptığı gezılerde edındığı ızlenımlen yansıttığı "An Islamıc Journey" kıtabıyla dıkkatlerı çekmıştı; bu yılda yayımlanan ve bu ılk kıtabın devamı olduğu onsozde açıklanan "Beyond Belıef" adlı yapıtında (Lıttle, Brown and Company Londra. G B 1989) Endonezya, Iran, Pakıstan ve Malezya gıbı Muslüman ülkelerıne yapılan son gezılerde edınılen ızlenımler aktarılmaktadır Bu çok satan kıtabın bıze oğreteceklerı az değıldır Berıgel, daha beri, daha heri /Bu vol vu Endonezya'da gerçekleşenleri, Bandung'da dalında hocalık yapan ve ruculuk nereye clek böyle ' /Bu hırgiir, bu sa elektrık muhendıslığı olan Imaduttın'ı anlatarak aynı zamanda ımam va$ nereye dek ?/Sen bensin i$ le, ben senim aktanr Imaduttın, Cumhurbaşkanı Suharto'nun ışte. (RıiKiinün DılıyleMevlanuA. Kadir) yakını olan Araştırma ve Teknolojı Bakanı Habıb ıle çalışırlar; Endonezya'da tasarlanmış Gclccek çağtn Istanbullulan bu çağrıya ve uretılmış bir uçak yapma sevdasını kulak vcrirmi? Cumhurbaşkanı ıle paylaşırlar Bu fakır ulkede Yıl 1874, Istanbul, Anııcıs yazıyor: 19 yıl ıçınde 1 5 mılyar dolar harcanır ve "Önümdc genıs; bir nchir gibi Altınboynuz ancak İspanyolların yardımıyla bir uçak yapılıp uçurulur ama bu gırişım ekonomik açıdan göriiliiyor. Ikıyüksck sahilinü/crindcbiribaşarılı olmaz Başka model bir uçağın yapımı bırıne mtıva/ı olarak u/anan vc sckı/ mıllık ıçın yıne çok para ve zaman harcanır N250 tcpclcn,vadılerı,körfezlcn,bıırıınlan ıçınc olarak adlandırılan bu uçak uçurulur, Habıb, alan sıra sııa kasabalar var; kat kat y üksclcn 12 Islam Bırlığı Konferansı'nda, bu uçağın ılk uçtuğu gunun bundan boyle "Ulusal y üzlcrcc bina vc bahçe; renk rcnk cv, cami, Teknolojıde Yenıden Uyanış Gunu" olarak saray, haınam, köşk sctlcri ve bunlann arakutlanmasını teklıf eder sından upuzun fildısi kuleler gıbi semaya Necmettın Erbakan'ın bu "kıçında donu yüksclen bir sürü parlak külahlı minare. olmayanların başlarına nasıl K ovlcrı ve ıskelelen çclcnk çclcnk saran scl fesleğen takıp dolaşabıleceklerını" \ ı Korulukları tepelerden denıze kadar kaanımsatan gırışımden ne raiılıkçizgilerhalındeınıyor;hertarafadakadar çok etkılenıp bugun ğılnııs hcrtaraftan fışkıran gürbirycsıllık tcboyle savurganlıklar pclcıısüslüyor,çatılarınarasındankıvrılıyor sonunda ekonomik açıdan cıddı sıkıntılara gırmış bu vckıyılaradoğrumcylediyor...Buharıkulâulkeden nasıl ılham alınması dc manzaranın hususiyetlerini nasıl kavragerektığını ılerı surdüğunü malı." hatırlarız. Istanbul 1950'li yıllara kadar hemen heSuharto, yönetımının ılk men Amıcis'ın gördüğü gibi kaldı: Yıl 1948, yıllarında Islam koktendıncılığıne yuz mımar(Istanbul hayranı) Le Corbusier Isvermezken zamanla bunlara tanbul'da: "Istanbul'u gayet iyi tanıyorum. gıderek yuz vermış, sonunda Son gelişim eskı rejım zamanında, yanı onlarla yaptığı ışbırlığine epeyceeski olduğu halde( 191 l)oradagörrağmen kendını düğüm güzellikler hâlâ gözümün önündc. kurtaramamış, cumhurbaşkanlığı yitırmış, Istanbul 'unçehresinı hatırlatanacele ileçıyerını Islamcı ahbabı B.J zilmiş krokileri hâlâ saklıyorum. Ne güzel Habıbı'ye bırakmak zorunda rcnkli vccanlı birşchriniz var..." kalmıştır Yıl 1998, cllı yıl sonra bugün, o "güzel" Bugun Endonezya, gıderek şehırdcn eserkalmadı ncrcdeyse. 1874'te, Islam dınının ağır bastığı bir ulke halıne gelmekte, son Galata Köprüsü Ü7cnnde Istanbul 'unbas,ına gelecekleri düşünen Amicis, Istanbul' un bu ayaklanmalarda Müsluman çoğunluğun Çınliler'ın dükkânlarına ve ışyerlerıne günkü halini görseydi, şaşkına dönerdı. Issaldırmalarıyla belırgınleşen başka dınlere karşı tanbul Amicis'inkestırdiğındenbeteroldu: hoşgoru yoklugunun sergılendıgı dıkkatı "Gclccektcki Istanbul'u, korkıınçvc gam çekmektedır Imaduttın'ın, 1979'da Kanberra'da yapılmış olan Endonezya lıhaşnıctiylcdünyanıncngülcryüzlüşchriBuyukelçıhgı'nın, Hındu mımarısının nitelıklerinı nın harabclcrı ü/crındc yüksclccck Şark' ın taşımasını ılerı derecede eleştırdıği Londra'sını gorür gıbi oluyorum. Tcpclcr bılınmektedır. Bugün Endonezya'da dü/leştırılcrck, korular ycrlc bir edilecek Borobudur'dakı Budıst, Pambanam'daki Hındu rcngârenk kiiçük cvlcr yıkılacak; ufuk, koy anıtlarının sımgeledığı Hındu ve Budıst geçmiş reddedılmekte, Muslumanlığa koyu bir yöneliş nundan binlcrcc fabrıka bacasının vcchram nedenıyle Arap dılı ve Arap harsı benimsenerek şeklindeki kulecalısınınyükseldığı, saray ış ulusal kımlık torpulenmektedır. ycri vcimalathancdızilcriyle hcrtaraftan kcIran gozlemlerı de ılgınçtır. Iranhlar, Şah sılccck; u/.un düındüzbiıbiıınc bcn/crsodevrıldıgınde Hindistan'dakı gıbı demokratık bir rejime kavuşacaklarını beklemektedırler kaklar Istanbul'u bırbırincnıuva/ı kocanıan ancak umdukları gerçekleşmez, dunyada yollaraayııacak;tclgraricllcrigüıültülüsclıorneğıne az rastlanır baskıcı bir rejım çıkar rin damlannm ü/crındc bÜYÜk bıı örüıncck karşılanna Bırçok Iranlı yurtdışına kaçar. ağıgıbı ıcı ıçcgcçccck..." Kaçamayanlar'? Yaşamlarını sürdürmek ıçın dındar gorunmek zorundadırlar. (.'agda.'v Istanbullular, Istanburundünva Nasıl anlaşılır bırının dınıbutun olduğu? ca namlı gü/clliğinin farkında olmadılar Önce gorunuşunden Islamda erkekler sakallı Ö/cllıklc 1950'lıyıllarddiıbuyanayaptıklaolmalılar Sakal kesmenın de usulu vardır rı "ımar faalıyctlcri" ılc Istanbul'u llaclı Sakal makasla kesılır ama plet kullanılmaz yağnıasııulanbeteryağmacttılcı, ınolo/la;) Kur'an mı buyurur burıu'' tırdılar.gü/ellıklerınıhoyıalçabo/dular; İs Hayır, hadısler Bunlar eskıden var mıydı'' tanburaçağdasbirgü/cllıkdckat.ımadılar, Evet ama devnmden sonra onemsenmeye > anını yorcsini "uyduruk nıodern" mahallcbaşlandı Bugun memur olmak ısteyecek, bir lcrlcdoldurdular... ışe başvuracakların bir sure bekleyıp sakal (iclccck çağııı Istanbullul.ııı Islanbul'uıı uzattıktan sonra başvuru ıçın gereklı resmı çektırdıklerı bir gerçektır. Dahası da var: iizcrıncyığılanmolozukaldırırmı?^