Katalog

29MART 1998. SAYI627 lan birbas.kasına rastlamak, bclkı de, olanaksızdı. K.endideyimiyle,"Çeko"arulandaha düngibibelleğindetaptazcydi.Darbcdevrim ve iç savasjarbir yana, tspaııya lç Savaşı'ndan tutıın, ÇinJapon Savaşı, II. Dünya Savasji vc Vietnam Savaşı'na dek bırçok savaşatanıkolmuştu. Vıctnam SavasVnda ilcri gittiği gcrekçesiyle, Amenkan hükümctı 1967 yılında ülkesincgiris,ıniyasakladı. Ama Marthagördüklerinindısjındabirşey aktarmamış.tı: "Buinsanlar 1957'denberi Vietkonglularakarş.ı,koşullarıneolursaolsun,direnipyaş.amlarını sürdürdüler. Amabizimbombalarımıza karşı direnmeleri olanaksı/. Katolik mülteciler bilc bomba atılmadan köylerini terk etmediler. tnsanları yerlcrınden yurtlarından ediyor, sonra da onlara bir lokma cknıekbilcvermiyoruz. Ülkesindenkilometrelerce uzakta böylesi bır savaşa kalkı^mak koskoca bir ulusayaıaşır ıııı?" dc yayınlanan ıletisındc HcmıngMartha'y ı, bu konıı olduııı olası büvvay, "Gazeteci misin, yoksa yatayüleıni^ti. Yasjamının hıçbırcvrcsinğımdaki karım mı?" diye sesleniyordekendisinicinsel içgüdiilerınckapdu. İnsanın belleğinden silinmeyetırmadığından, öğütlcri gencllıkle cek sözcüklerdi bunlar. Bu olaydan yenibirsolukkazandırır,epeydeyaçok kısa bir süre önce Küba'da gcçcn rarliolurdu. günleri ise oldukça saf ve hoş say ılaMartha'nın durumuna gclince, bilirdi.Gündclikişegidipgelmeler, kendi deyimiyle, sürekliolarak seçidenize girmeler, bıldırcın avına çıklen ki^i olmu!j ve kaçına noktasına malar... Martha, istediği an evini terk gelinceyedekboyunegmiijti. Yıllar edebilirdi.Zatenekonomiközgürlüsonra, erkeklerinaslındakadınlarla ğünü çoktan elde etmişti; evin yarısı pek ilgilenmcdikleri.onları t'arklı bionundu. rer birey olarak görıneye pek yanaşmadıklarıyargısınavanyor.yinede Yine de, kocasının katı kurallanna erkekleri "dokunaklı vegülünç" bulboyuneğmeyi sürdürdü. duğunu dile getiriyordu. SahiplenHemingvvay yazılarına daldığı zamek,kişiliğineaykırıbirkavramdı. man evde radyo dinlemek yasaktı. Annesinin öğrettiği Çin atasözünü Paris'in düştüğü gün Hemingvvay benimsiyorve"Yalnızcaözgürkıldı Martha Gellhorn. Sahiplenmek kişiliğine aykırı bir kuvrumdt. "Çanlar Kımin İçin Çalıyor" üz.erinğınızşeyleresahipolabilirsiniz. Budeçalışıyordu. Marthaarkadaşlarınun ilk adayı ise insanın kendisidir. nın durumunu merak ediyor, radyoAklıbaşındahiçkimsebirbaşkaMtadakı haberleri dinlemek istiyordu. rafından sahıplenemcz," diyordu. Hemingvvay bu isteğini geri çevirerek, "Ispanya Iç Savaşı konusunda Cinselliğe kariji dcğildi; ama buyazacağım tek bir kitabım var, ama nun bedenin bey nin ulaşamadığı bir Fransayınedüijecek," diyordu. Evlibölümüyleilgiliolduğunudüfjünürliklcrı olaylı bitti. Normandiya'dan dü. Mesleğinde, özellikle savaş döLondra'ya döndüğünde Martha, nemlerinde, scvecenlik vc dostluk kendisinden önce dönen Hemingduygularıyla cinsclliğinden yararvvay'i bir olclodasındaünlü savaş tblanmagereğini duymuştu. Ona göre toğrafçısıRoberCapa'nınkarısıyla gcceleri yapılması gereken yemek, vakaladı içmck ve siyasal olay ları konuşmaktı.Cinsellikise,hoşlandığıni7biriyYazmak, beton çiğnemekglbi le birlikte yenen birakşam yemeğiGellhorn yaşamında, onunla ilgili nin"tatlısi"idi. yazıların çoğuna yansımamiij olan, Yalni7İığınnedemekolduğunuiyi dahabirçok sıradışı olaya tanık oldu. bilen Martha, bu duygunun zamanla ()rncğin, Birkenau toplama kampıyüstcsindcııgelinebildiğıneınanıyorla ılgılı ılk hclgcscl kanıtlar, savaş du. Yaşamınıncııkoıkunçyalnızhğıbaşlamadan hcmcn önce gızlıcc elde nıtekbaşınadcgilde,evliykenyaşadı.TonıMatthevvsılegerçekleştirdi Marhla, Gary Cooper ve Claudvltc Colhert'le Hollpvood'da. edilcrck ona teslim edilmi^ti. Gcllhorn bu belgelerle uçağa binmi1), f gi ücüııcü evliliği dokuz yıl sürdü. uçak tam kalkışa gcçccekkcn durYa/amadığı i(,in meslcğindekı konuınuş.tu. Bır gcstaposııbayıoııu uçakmunuyitırdiğiduygusunakapıldığı, tanmdırınce,"lş.teşımdısonumgclbo!>a harcandığına inandığı koskoca di," diye düşündü. Ama sııbay yalbırdokıi7yıl. Martha'nınsosyeteye nızcaonuııMilvvaukee'dekiakrabacvsahipliğiettiğı,a!>cılı,hizmctı;ili, lannıtanıyıptanımadıgmı, onlara bir esjiyle kapı altından atılan notlarla not iletip ilctcrneyeccgini öğrenmck iletişim kurduğu garip birdönemdi istemişti. Paris'tc kimsc öykü.süylc bu. ilgilcnmcdi. Bu olaydan altı yıl sonOna ıki savasjta eülik eden ikıncı ra Gcllhorn, kamplannboşaltılniasıkocası Eîrncst llcnnngvvay konu.su na biz7at tanık olacaktı. ise asla açılmaması gcrckcn birkoÇclık gıbı güçlii kıs.iliginin yanı sınuydu. Gellhoın, buevliliğıyle ilyilı ra, ga/etecılıgınc cpcy katkısı olan onca yanlıs; yorumlara kar^ın, ya;>aamadostlarınıkimi7amanbıktıran, mıboyuncabukonudahepsııstıı. Uıı katı ve zorba bir yönii de vardı. Fox, tutumıı.bırbakıma, Hcmingway'ın ona cv bulmak için girilnıc/ bir yolla yaşamının bir parçası olarak göı ülsapması için nasıl direttiğini hiç mcsi ve kendi bas,arılarının bir solukunutmuyordu. ta silinmcsi korkıiMindan kaynaklanıyordu. Onayı alınmadan ya7ilan Birde.tersini hiçkabulctmediği, "tıksındirici" yaijamöyküsü veonu körüköriinesaplantılan vardı. Örncbirbartahurcsindcbic.iiMİibacaklağin, ona göre Israillilersoylu vcsııçrını (bu doğruydu) sallayan boyalı suz, Filistinlilcr vc hcmcn hcmcn bir kadın olarak yansıtanTV dizisinc tüm Araplar da hor görıneye bilc fa7İasıyla üzülmi'üjtii. değmeyecek aşağılık insanlardı. Bu konuda üstiine gidildiginde gö/iinü llcmingway ilc Miami gezisindc bılckırpma/dı. Yaşamınınsonevrcbirrastlantı sonucutaniijmı^tı. Ya/asindc ya/mayı "beton çiğnemek" gırınkendisincgazctccilikkonusunda bi bır şcy olarak görıneye başladı. Bir yardımcı olma öncrısı göğsünü kazamanların o akıcı vc kesin tavrı nebartnıı^tı. Hcmıngvvay Ispanya'da ıcyc gitmişti1' l^lcr zamanla tıeden ona destek vcrmiş, bir süre sonra Martha (îellhorn, hvp güçlii ama yalnızdı... kolaylaşmamıştı'.' Bclkı de.çogu yadostlııkları a^ka dönü^nıüştü. Ile7ar gibi, ılk günlcrdeyaşanan sancılarıunutmingvvayoıuı Madrid'dcbirotelodasınakıri cıkarınanıııyapıldığı gün basın kartını namuştu; ya da. lck tıp habcıicrin egemen oldulitleyip pokcroynamaya gidincc tedirgın olsılelindenaldığını vecıkarmasüresinccasnıu^tu. Lv lilik ti7ikscl açulan kısa ama ha kerlerı taş. lyan gemiden hiç çıkmadığını an ğu bırdünyaya yazılarını kabul ettirmek güçleşmiîjti. Scsını duyurabilmek için çok daha jjindi.Nevarki, Martha U7un bir süre suçun lattı. Martha onun peşindengiderekgizlice yoğunbirçabaharcamak/orundaydı. kendisindcolduğunudüşündü. Fox,ilis;kilebindiklcri savaşdonanımı yüklübirgcmiyle rındc umduğusıcaklık vcscvecenliğı hulup Yazarlıgın kcndisine vcrdiği cn hüy ük zaAtlanlik'i aşmıştı. (gemıdeki sıkı güvenlik bulmadığınısordıığunda,yas,ammınenatecjrarın nıkotin zehiı lcnmcsi olduğunu söyleönlcmlcrınc karsjin, gözlendiği kamarada bir li tutkusunu "kapkara bır buza" dönü^türen yandansıgarasınıiçiyor.biryandan yazıyor yen Martha Gcllhorn, ancak okuyup yazajjey in ne olduğunu sonunda anlamiştı. du). Daha sonra göndermcsi için ona emanet mazduruma gelince sıgara vc viskiden va7geçebildi.^ cttiği yazıyı göndermediğini ögrendi. KısAnlattıklaıındaııHemingvvay'ınbugcnc kançlıkkrizinekapıldığıbirgün,Kuzey AfveyctencklıgazctcciyidclicesinckıskandıThe Independent 'den çeriren: rikaaskeritelgrafıylatümordukantinlerinğı gün gibi ortadaydı. l'ox'a, Fransa'ya askcRİTA IRGAN Ayakta kalabilmek için... Martha Gellhorn haberciliğin"duygusal ve ruhsal gerekliliğf'adını vcrdiği dürtüyle, 1930 yılında, 22 yasjndayken ailcsini terk edcrck Paris'cgitti vcbumeslcğiniölümünden bıryıl önccsine dek .sürdürdü. Yıllar sonra bir giinFox'a,"Şimdi yas,amımadönüpbaktığımda,nekadannakatlanıp ayakla kalabileeeğııni görmek amacıyla kcndimlekedininfareyleoynamasıgibioynadığımduygusunakapılıyorum,"demis.ti. Geçtiğimizyıl görme duyusunu neredeyse tümüyleyitirdiği,yazıyazamadığı,beynidışında, bedeninin iyice çöktüğü bir döncmdc bırradyoprogramıiçinyenidenziyaretettigi Güney üal'dc kcndısinı çok ctkileyen 1984madencileıgrevi ileılgılıanılarınıdilc getirdi. Gclllıorn bu anılarını dıle getinrkcn, hcr zaman olduğu gibı, çaı pıcı birtakım ayrıntıları da su yü/iinc çıkarttı. Duyduğuna göre, madenlerın bır bolümü, içlerindcki makineleıiebirlıkte.apartoparkapatılmıs., ortalık "pas scline" dönüşmüştü. Gellhorn Fox'a yazdığı mcktubunda, "Bu kadın (Thatcher) tekın biri dcğil. Sağduyu ve msancıllıktanyoksun hırslı bırkadın."diyoıdu. (icllhorn'a göre, Thatcher vc Reagan'da eksık olan vıcdandı ve vicdan insanın diis, gücününbirürüniiydü. Martha'nınbiçimini bclirleyen, çözümleyicı bır yaklaşımdan çok, y ürcği. anıları ve kcskın gözlem yeteneğıydı. Savas, habereiliği mesleğineyeniatılangençlcreöğüdüşuolabilııdi: "Çeteycdıkkatcdin.Olayı kendi gözlerinizlegöriipdeğerlendınn Bu, herzaman kurallarınbıryoluolmaklakalmayıp,ayni7amandaengüvenilirbilgiyieldeedebileceğinizbiryöntemdir." Martha'ya göre olay ları cn iyi bilenlcr, oııdarı cn cok ctkilcnen kıırbanlar, göçmenler vcyerlcrındciH)lanlaıdı."Göıkemlıscnaryo hepvarolacaktır. Yaşammıböylesibir'Görkcnıli Senaryo'nun,ondahıçbirpayıolmayan vckendi istenılerı dı^ında gcli^cn kiiçiık ınsanları ncdcnli dcı indcn ctkiledığını gözlemeklcgc(;lı,"dıyordu. Dokunaklı vegülünç erkekler... Martha ılkkezkarçılasjtığıkadınlarlasıkı fıkı olmazdı, hele hclc, çcvrcde erkekler varsa...Çokki^ionuniçin"kadınlardanho!)lanma7" dcyip geçcrdi. Oysa ki, cok sayıda kadın dostu vardı. l.ady DianaCooperileThc Indepcndent gazctcsının yayııı yönetmenı Rosic Boycott onun yakın dostlarındandı. Onu görnıeyc gidcnler kapıda sıcak bır kucaklaşmayla karjjila^ırlardı. Geng dostlarınıngönülsorunlarıkonusundaöğütlervernıcyc lıcı an hazırdı ()nca ronıanda okumıı^ olmasına kaı^ın, ronıantık aşkı bırtürlü kavrayaınadığını,hicya^anıadığını,yinedebununÖ7Ünüanlamayaçali!)tığınıdilegetiren