Katalog

12 CUMHURİYLTDERGİ "Geleneksel Türk resminde yüz/suret yasağının olup olmadığı tartışılır. Çünkü burada paradoksal bir boyut var" diyor Balkan Naci İslimyeli. "Suret" Sergisi, AKM Sanat Galerisi'nde süren İslimyeli'ye göre, suret kişiliğin temsil alanı... Dün ve bugün "Suret" NKDRKT TANYOLAÇ ÖZTOKAİ "Suret" sergisi modernlcgcleneğin bir huluşıııası... Geleneksel anlatım biçimleri ve konuları yeniden yorumlııvorsuııu/.. Batı resim geleııeğinde arketip önemli bir hazinedir.Surcttuvallerdeyeralanarketiplcre bakınca gelenekle güçlü bir bağgörüyuru/. Bu bagı tanımlar mısını/? ' (iclenck kavramına üç hiçimde yaklaşjyorum; birincisi sizekadarulaşançoğul değerlcrin küçük, bclirsiz katkılarla sizden sonrayailetilmesi, çok luklayinelcnmesi. Burada si/.in duruşunu/u belirleyen, gcncl bir katılmavcsaygıhalidir. Burada tanımlayıcısüzcük belki "tekrar". Anıahertekrarın içinde olano"kaçınilmaz"farklılıklarlageleneksel üıetimbirsonrakikuş.ağailetiliyor. Birdiğer yakla.şımdaisebudeğerlerebelliorandakatılıyorsunuz ama belli oranda bu dcğerler içindekcndinizcbiryeraçmayaçalışıyorsuııuz. Üçüncii yaklas,ımsa bcniın için en öncıııli olanı: Geleneksel yapıyı veüretimi biliyorveizliyorsunuz. Bunların içinde saklıdurankolektifbilinçaltınıkavramayaçalışıyorsunuz, kalıcı"ş.ifreler"isaptıyorsunuz özgürcc yararlanıyorsunuz. Burada sürecin hem içinde hem dışında konumlanıyorsıınuz. Sanat değil, üretim yaptığını düs.ünen halksanatçılaniçinbudeğerlcriyargılamak, bozmak, yeniden inşa etmek anlamsız bir şey. Onlarhiiyük biralçakgönüllülükle.kendilerinin bile t'arkctmediği küçük katkılarla o değerleri y inelemeye devam edcrler. Taki toplumodeğeılerdenvazgeçencdek. Burada bireyın alanı yoktuı, onun değerleri çoğul değcrlerle sınırlıdir. Peki bu insanları budeğerleretrafındatoplayatüjey, yalnızcaalışkanlık ve boyun eğmek mi? Gelenek/modernlikbağlamındaj>aliba sizi asıl ilgilendiren bu soru... Evet, bencebu soruylageleneksellemodcrni ilişkilendircn birsüreçbaş.lıyor. Modernite çoğulun içinden bircyi çekip alıyor ve ona bu süreçten bağımsız hatta ona karş ı ne üretilebilcceğini soruyur. Geleneğin yargıhınması hatta parçalannıası nıodern sanatın oluşumunun bir parçası ancak "karşı olma" durumunda bile birey in bu değerlerden bütünüyle kopamayaeağı çok aeık. Çünkü birey in öznel tarihinin olduğu kadar, sosyal tarihinin de parçaları onlar. Moderniteninbu sınırlı birey efsanesi de hızını kaybedince postmodernist söylemin eklektik yapısı dcvreye giriyor; bu, çok özgür ve ilerigeri devinenbiryapısalcılık. Bütüntarihsel veıilerden, değerlerden, biçemlerdcn özgürcc yararlanıp, bunlardan özgün bir yapı olusjturma cyleıni. Suretlere bakınca, arketip bizi bir ritiiele gütürü yor: Sanatçının ve sanatııı ritiielini bugünkü bağlamda değerlendirir misini/? Biçinısel veruhsalenıbriyolar... Her sanat bunlarmbüyütiilmcsindendoğar. Plastik ifade de kuijkusuz bir ritüeldir ve kaynağında arkctıpleryeralır. Bunlarıyansıtmaaraçları, buaraçlarıngetirdigisorgulanıalardcğişir. Ama insan her çağda, hcr luplumda kendi konumununbukaynaklarlabagınısorgular. Sanat bu suı gulanıay la haşlar. Ya^am da bir ritüeldir. Yaşamın içindekı bellıjcstlerbeni büyüler. Örneğinbirkadınınboynunuhafifçe ileriye uzatarak saçlarını ensesinde toplaması ya da Georges de la Tour'da gördüğümüz gibi incecik bir kadın clinin bütün saydamlığıylayananbirmumurüzgârdankoruması. Bedeninkendini ifadesindekitörensel Balthaus güzelliği. İnsan acılarımda çilelerini deaynı güzellik vc/.cnginlikleya$ayabilir. örneğinçileçekmcritüelleri,ba;>ınsaçlarabağlananbiripleyukarı çekılmesi vetck bir şeyin "uykuya karşı" durmaksızın düşünülmesi... Bunlardaki sınanmış plastik ifadeyle resmimin ritüelini kar;>ıla^tırdım bu sergide. Çünkü resim de ritüeldir. Kompozisyon, bunu oluşturan boş ve dolu alanlar, figürün plastik jesti bu ritüelin parçalarıdır. Ya "ay na", ritüelin bir parçası mı? Benim resmim simetri üzerine kuruludur. Ben simetrinin içerdiği bakı^ıkiı konumda "Yansıma" duygusunun tasavvuf fikriyle uzlaşan yanını görüyorum. "Ikız" konumlandırmanınbirbirineçarpanüreyengerilimi,"ayna"nınyarattığıbilinçaltısanaluzamı.merkezleboşlugunbülünçarpısmalannı hissediyorum. Simetri belki çok modern bir ^emaolarakalgılanmayabilir. Hatta (nedensc) resimde kaçınılnıası gereken bir ş,ema olarakgörülür. Çünkü burada biçinısel karşıtlıklarveresmedevinimkazandırankontrastkurallarıkullanılmaz. Amabeneekarşıt ücğil, kariji karşıya olma durıımunun bütün içgcriliminesahiptir. Vearadaki boşluğa sizi daveteder. Bu, resmimin aura'sına çok uygun. İnsan kan>ısına aldığı ya da kars,ısında durdıığu her îjcyle "simctrik"tir. Siz onda kendinizi ararsınız, o sizde. Bir tür "yerine geçme" eylemi. Bu sergide bu ruhsal akışı biçim dilincdönüştiirdüm. Sanat eseriyle izleyenarasındavarolançokeskibirili.'jki. Aynı zamandada çok çağda!}.Hersanatsal ifade bence bir ritüeldir ve bu ncdenle neredeyse mistikbirboyııttaş.ır. Geleneksel açıdan hakınca Türk rcsmindeyü/./suret yasağının yadaçekiııcesinin önemli bir ö/ellik olduğunıı biliyurıı/.. (^eleneğe baglı bu > asak ya da çekinnıedurumuylasergidekiyapıtlarını/.arasındaki bağı bira/ daha açar mısını/? Geleneksel Türk resminde yü/Aurct yasağının olupolınadıgı tartışılır. Çünkü burada paradoksal bir boyut var. Yü/iiıı ü/erinde geriliduranesrarperdesininarkasındanevar1.' Bclki şamanist dönemden kalan ve y üzün sahibineait biı alan olmaktan çok. pek çok şeye dit bir yansıtıcıalan, bir sahne olduğu düşüniilebilir;boyalar,çi/gilcr, masklarveperdelerletekinsiz.değişken bir büyü alanı. Ote yandan Suret'in çi/imiyle bircanlandırma eyleminintamamlandığı vebununTann'yla yarışmaanlamınagelebileeeği içinsakıncalıbuluııduğudadiişiinülür. Suretintamamlanarakbüyüselbiı merke/,bir"put"yaıatmış olmanın sakıncaları buııa eklenebilir.Ama bence cn ilginçneden.suretinçizimiylebir kimlik sürecinin başlaması. Yani "suret"in insan kimligınin.kışiliğinin bir temsil alanı olması. Bireysel kimliği toplumsal kimliğiıı içinde erilmiş bir kültür için yüzsakınealı bir alan yaratabilir. Çünkü yüzüıı çi/.ımiyle insan yalnı/ca lann'yla yaıışıııaya başlamıyoı, toplumsal konunılandırnuılara da "baş"kaldırıyor. Benee birey ısteneinin de birey direncinin de ruhim alanı olarak görülenyü/ün ü/erinde yasaktan çok kuşkunun yuvalanmasıbuıılarlaaçıklanabiliı. Ama öte yandan ve belki de ay ııı nedeıılerleyüzbiı et'saııedir. Bütün biısöyleneedünyası neredeyse yüz üzerine kuruludur. Resim alanındaesirgenen biryü/ sö/ün, ya/ının elıne venlir. Düşleıde görülen düşlerin peşindengidilir. Birçi/ime,suıeteaşıkoluınıp yollaıa düşülür. "Suret" çi/.ilmez ama yü/binleıeekez"lıayaldençİ7İliı".düşlenir. Sergide bu paradoksal boyutıı yü/ ve kim "Sanatçının iiçyüzyıllık uykusunun resmidir" (iistte). "Sanatçının kendini eliniıı aynasındu /•firdü/'ünün resmidir" (en iistte).