Katalog

ŞUBAr 1998. SAYI620 yatta şiddetin, günlük bı lincın reddettiği bir kültürel yapıtaşı olarak karşımızaçıktığınısavunuyor. Edebiyat sanatıkapsamında.cstetikbiryapıyakavuşturularakkarşımızaçıkartılan şiddet, o anlamda rahatsız da etmiyor. Ve Mattenklott şiddetin rahatsız etme düzcyininbirazdaiçindesunulduğupaketleorantılı olduğu iddiasında. Uzmanlann üzerinde birleştikleri bir başka nokta da şiddet fenomenlerinin psikolojik analizlcrinin yapılma süreçlerinde, psikologların bile duygusalbirkilitlenmeyaşadıklan.Buolgu da analizlerin sağlıkları açısindan ciddi bir tehlike oluşturuyor. Çünkü uzmanlara göre, ahlaki ve gelenekscl/toplurnsal değer yargılarının gölgesialtında'yapılançalışmalarda(denekleraçısındandabucalışmalarıdeğcrlcndirenleraçısındanda), tespitlerin ve çıkarımlann bilimsel olma özellikleri yokdenecek kadar az.Bukonuda isimlerin gizli tutulduğu anketler bile gerçeklerakamsal anlamda cakışan sonuçlara varmaktan çok uzak. özellikle erkek denekJer şiddetin kötü, dehşct verici ve insanlık dışı olduğunu söyleyip, yazmaktan usanmıyor. Şiddet eylemlerini gcrçekleştirenleri de kınıyor. Şiddeti gerçekleştiren ya da şiddete maruz kalan olmayı hiçbir erkek üstüne almıyor. Bu konudaki tek istisnayı sokak çeteleri ve onların üyeleri oluşturuyor. Bu çetelere ait bireyler, isimlerinin gizli tutulduğu durumlardagereekleştirdikleri şiddet eylernlerindenzevkaldıklarınıaçıkcaifadeediyorlar. Bu grupların yaş ortalamasının 17 olduğunu belirtmekte yarar var. Çünkü grup içinde yaşı 25'in üzerinde olan üyeler aynı itiraflardabulunmaktazorlanıyorlar. Kültürlerin gelişimi içinde, şiddet ve zorbalıkla hükmeden olabilme uğrıına bırlikte yaşamın yok edilmesi olgusunun insan tarafından aşılıp aşılmayacağı isebilinmiyor. Külrüradıaltındabin yıllardırgeliştirilen olguyu, ınsanı doğanın /ulmünden koruyan ve birlikte yaşamı mümkün kılan bir fenomen olarak nitelersek, birbirine yaşamsal destek olan yapı taşlarının ba7ilannı bu kaynaştığı yapıdan çekip çıkartarak arındırmanın zorluğunu da anlayabiliriz. Ayrıca biıçok bilim adanıı da kültiırün ey lemciler, yani ey Iem yapanlar, tarafından oluştur ulduğununaltını çiziyor. (,'ünkü insanlığıntari hselbelleginin eylem ve eylemciden oluştuğu tespitini yapıyorlar. Eylemlerin ardından giderken ise acı, üzüntü, psikolojik yaralanma, korku gibi duyusal özell ikler arada kay nay arak kaybol uyor. Böylecebellekeylemıyaparkcn, karşıtarafınmaddimanevi hiçbir kaybını veri olarak almıyor. Göttirrgen Üniversitesi sosyoloji ana bilim dalı profesörlerindcn Wolfgang Sofsky, kültürlerin zemın anlamındaölümve şiddet üzerinde yapılandığınıiddiaediyor. Kültürlerin başlangıç noktalarında Sofsky'ye göre yıkım var. Yıkımdan sonra yerleşim, toplıımsal birliktelik, kişiliğino toplumkurallarına göre oluşumu ve ardından maddi donanım ve kültürel formların ürctimi geliyor. Sofsky de, kültürlerin insanın doğadan korunmasına ve birliktelik oluşturmasına en önemli etken olduğunu savunurken, kültürlennorganİ7asyonveotoritckavramlarını da yarattığını ve bu kavramların ise pasif ya da aktif anlamda şiddetle bağlantılı olduğunu söylüyor. Örneğin güçlü devletlerin ıçte pasi f d ı şta akti f şi ddet ögeleri ü/erınde kurgulandıklaııııı ıddia eden Sofsky, güçlüdcvlct kavramınm tarihsel konumıından da ılerı gelen insanları ürkütüp, boy un eğdirme etkisine sahip olduklarını ve bunu gününıüzde örnekleriylc gördüğümüz üzereçoksıkkullandıklarınıanlatıyor. Ve uzmanlar, şiddetin bu kadar global kıstaslarla hakimiyet kurdıığu dünyamızda, devleteait, toplumsal ya da bıreysel şiddeti tabu olmaktan çıkarıp, ciddi bir şekilde masaya yatırmak gereğine inanıyorlar. Psikoloji çevrclcri insanlann içgüdüsel olarak donanımlarına dahil olan şiddet olgusundan kurtulmanın ilk adımının onu analiz etmek olduğundadabirleşiyorlar. Birçoksosyalçcvreyegöreyü'lıyıllarm tanım sloganı 'global kimliğe tepki krizi' olarak tarihegeçebılir. Buyıllardahcpimi/in de bildiği gibi insanlar kendi ırkından, dınin >ks yapan insanlur spor mu yapıyor yoksa şiddetin büyüsünde mi kaybolup gidiyor? Uunoktadabelirtmemizgerekirki, şiddet yıp,boks, Uzakdoğusporlanve"catch"delı altına tanımlanabilen her olay polisiyc bir nen Amerikan boğuşmasına kadar sürerken ka değil. Bunu kabullcndığimiz için de normal eğlence düny asında insanlann ayakvremizdeki şiddet olaylarındaki aşın artılarının kaydırılıp düşürülmesi, çamura bualgılıyoruz. Örneğin eskidcn babaerkil bir lanmalan,suyaitilmcleriyadabaşlarınıallede babanın otoritesi olarak doğal gördüçak kirişlerevurmaları gibi'şakalara'kadar ımüztutumlanbugünaileiçi şiddet adıaluzanıyor... Bu sayılanlan okurken ıçimizden ıda sınıflandırabiliyoru7. Hskidcn sadece ' ne kadar basit ve zararsız örnekler' dıye geısaların müdahale edebileceği ya da canı çirdiğinizidebiliyoruz... Ancak buzararsız ızın ve malımızın tehdit altında olduğu duörneklerdcn yola çıkarak, zarar vermek ismlarda şiddetten bahsedcn bizler, artık tendiğindeyapılabilecekleridüşünmckbile lygusal saldınları, ilişki içi davranışları insanın kanını dondurabiliyor. ttailgisizliğibilepsikolojimİ7İ tehdit eden Sonyıllarınnaklensavaşyayımıvekatliısıirlarolarak şiddet adi altında niteliyoruz. amfuryalarındandahatırladığımızgibigeŞiddet kavramınm yelpazesi bu kaırgenişleyipiçeriğibukadardolduIduğunda ise, işyerinde çalışma ardaşlanmi7in bizlcre aldığı tavırdan, uldaöğrencilerinbizetakındığıtuma kadar birçok davranış biçimini Mctanabaşlığı altında toplayabiliıruz. Ve şiddet dc ası 1 bu noktalarda ıem kazanıyor. (,'ünkü dinlerken, .uduğumuzda ya da seyirci olduguuzda bizleri sarsan şiddet olgusu, ıltürcl yapılanmamız gereği bazı ekani7malanmızın düğmesinc bası»rveahlak, ılkc,ınsanlık,duyarlılık bi söy lcmlcrin yoğun bir şeki lde çöImesineyolaçıyor. Buöğretilerkarşası ıçinde ise şiddeti uygulayanın da ekranda, perdedc veya yaşamda Idete seyirci olanın aldığı kcyif ya da IU tepkisiz bırakan içgüdülerden hsctmeye sıra kalmıyor. Tabii bu koıdatabularadokunmamakgibiciddi rtoplumsal hassasıyetın ctkilerini de ızardı ctmemek gerekiyor... Değişik alanların uzmanlanna gö, şiddeti birinci planda cazip hale gecn yine giinah kcçisi medyagibi göıküyor. Ancak gösterenseyreden ilisindeseyredeniradesinindeağırEvimizin içindeki şiddet kutusu da televizyon. ;lı etkisinin unutulmaması lazını. rek Körfez Savaşı gerek Bosna Hersek gö>syolog Birgitta Nedclmann'agöre,şidderüntüleri insanları karşılarına mıhlamış ve karşı tutumumuz, toplıımsal kültürümüaylarcatelcvizyonlarınbaşındankalkılamaınşiddetekarşıgelenekseltutumuilckenmıştr. l.ğerNazi katliamları vekamplarda geçmişimizde(aileiçi,okul,ilişkilerveiş yaşanandehşettelevİ7yonlardannaklenvcışamında) şiddetle içiçe yaşadığımız süçlerin ve bu süreçlerin nc tiir şiddetle örün rilseydi.onlardahiçkımıldamadanseyredilir ancak sonuçları değiştirecek toplu tepkilüolduğıınuntoplamı .Vehaberleriseyre•rken kınadığımız şiddetin, normal 'eglen lerebüyükolasılıklayolaçmazdı.Uzmanlar bu durıımu kültürlerdcki ahlak kusurlan ile ' programlaı ında rating patlamasına neilıntılendirıyorlar. •nolmasının dabunoktaylaeiddibirilintivar. (,'ünkü yapılan araştırmalar farklı külBerlinli edebiyat bilimleri uzmanı Gcrt rlerin eğlence anlayışlarında ağırlıklaşidMattcnklott'agöre, ölüınün, cinayetin, şid•tin ycr aldığmı ortaya koyuyor. Buna ör det cyleminin en çok yer aldığı alanlardan bi•kler spor adı altında avlanmaktan başlaride edebiyat... Böylcce Mattenklottedebi Şiddetin vurduğu mülteci çocuklar... den, dılini ve tarihıni paylaşan insanlarla gruplar kurup, diğerlerinı dışlama eğılimı içine girdiler. Savaşlar hatta din savaşları çıktı. Bu Frcud'un birtespiti olan 'küçük ayrımlannnarsizmi'üstbaşlığındançokdahaağır birdurumdu (hâlâ da sürmektc). Oysabarışın vemedeniyetingeleceği,hakim kültürlerin politikacıları ile entelektüellerininişbirI iğinden geçiyor. Bunun yolu da bu etkin kültürlerin din, sanat, edebiyat, felsefe ve bilimsel başanlarınınalışverişindevcortaküretilerindeyatıyor.^ Psycholof;ie Heute 'den çeviren: AŞKINELÇİ