Katalog

1 ŞUBAT 199K. SAYI 619 kcndini kutsuyor. Sudaarınıyor. 19 PAZARIN PENCERESİNDEN VeNepal RchbcrimizUNlSCOlarafındankorunmayaalınmadan önce bu cangılda binlercegergedanınavcılartarafından öldürüldügünü söy lüyor. (,'ünkü Doğu'da en çok satılaıı afrodizyak gergedan boynu/undan yapılıyormus,. îjimdi gergedan sayısı 800 civarındaymış. Gergedan ve yavrusu uzaktan son derece masum gözüküyor ama daha ik i gün önce önemli bir vukuat yapmişlar. Kan koca iki Japon turist yanlarına sopalı bir rehberalarak kampın çevrcsini dolaşmayabasiamışlar. Bir döncmeçtc karsjlarına kocaman bir gergedan çıkmış. (iergedan onlan onlar da gergedanı görünce çok korkmuş ve paniklemişler. Rehher heınen ağaca tıı nıanınıs., kadın tıırist dc, amaagaca tırmanmasını bılmcyen crkek turist ölmüş. Cangıl hayvanlannı uzaktan seyretmck daha iyi. O gün fil safari kisa sürüyor, asıl ertesi gün sabah erkenden yapacağımız safari daha uzun bir kapsamlı. Yeniden kampa dönüyoruz. Kampta ateşler yakılmış, fcnerler hazırlanmıs;, birden evet birden hava kararıyor. Veherşey fenerleryakılanakadarzifiıikaranlığa gömülüyor... Fenerlcr yandığında da kendimizi sihirli birortamda buluyoruz. Akşam yemeği altıda yeniyor, ardından atc.şinbaşjndasohbct. Herulustan ınsan var. Şarkılar, adres alıp vermeler ve saat dokuz olduğunda her şey bitiyor. Uykudan gö/ kapaklannız kapanıyor. I lemencadırlara girip cangıldaki binlcrce hay vanın gece seslcrini dinlcrkeııuyuyupkalıyoru/ Sabah Ncpalli hizmetkârlarbizi üyandırıyor. Çayınız heınen çadırın önünde ha/ır. Hı/lagiyinıptıllennolduğu bölgeye gidiyoruz. Çok gcçmedeıı de u/.un safari basjıyor. Irmakkıyısındasıralanını.ştimsahlar. Dallardandallara allayan her cıns maymun, yaban donıu/ları ve siirüler halinde gergedanlar. Aralarında ne ya/ık ki, Bengal kaplanı yok. Rehberiıni/ oıuı görmenin çok zorolduğunu söylüyor ama her an rastlayabilirmisiz de. Daha Hayyam neden yasaklandı? SELÇUK EREZ Bir tekneye, damacanalara, üzüme ve tabii zamana ihtiyaç vardır Teknenın ahşap olması daha iyi sonuç verir. Ama çoğmuz banyo küvetini kullanırız. Üzümün de tabii en tatlısını seçmelisin! Önce üzümü kirinden ayır; ama sakın V yıkama. Sonra, bunu ayaklarınla ez ezebıldiğın kadar ve sırlı toprak kaplara bastır. Şarabın "ayaklanması"na yani ayakla ezilmesine biz "leged kerdem" deriz. Şimdi mayalanmanın başlaması içın bu kapları sıcak bir yere taşı. Bu ış onbeş yırmi gün sürer. Mayalanma sona erince oluşan sıvıyı damacanalara aktar. Bu aktarma, Ay gökte, yenı belırmeye başladığında gerçekleşmeli. Damacanaların ağzını lyıce tıka. Aradan bir ay geçip, gece gökte yeni bir ınceay belirdığinde damacanadan damacanaya ıkıncı sıyı aktarmasını yap, çökelti geride kalsın. Üçüncü aktarma ağza hoş gelen şarabı sağlar.. Bir Tahranlı "ev şarabı"nın nasıl yapıldığını böyle tanımlıyordu.. Tahran'da ve Iran'ın başka kentlerinde herkes evinin bodrum katında böyle şarap uretiyor.. Sonra birbırimizi davet edip tadıyoruz bu ev şaraplarını. Sadece şarap mı? Ev votkası da üretiyoruz: Vışneden, hurmadan, kuru üzümden damıtma teşkilatı kurup votka yaparız! Tabii en kolayı bakkallarda satılan alkolsüz biradan alkollüsünü üretmek.. Kapağını açıp içine azıcık şeker atarsın. Yirmidört saat sonra nefıs akollü biran olur Ancak dikkat et; bir şışeye yarım çay kaşığından fazla koyma. Şekeri fazla kaçırırsan oluşan gaz bira şişelerını bomba gibi patlatır; duyan olur, başına dert açarsın.. Iranlılar evlerinde niçin böyle şarap ve votka üretiyorlar? Cevabını Yurdanur Aksoylar Çetırge'nin "Namludaki Karanfilden Şerıatalran" başlıklı (Bilgı Yayınevı, 1997) çok iyi açıklıyor: 1981 tarihli Kısas Yasası'nın 121'ıncı maddesi, "Bir kişi içerek veya başka bir yöntemle az ya da çok, saf veya başka bir şeyle karıştırılmış olarak şarap aldığı takdırde sarhoş olsun veya olmasın cezaya mahkum edılecektır." der Maddenın altına eklenmış nota göre de her uyuşturucu ıçkı şaraptır! Pekı cezası nedir? Seksen kırbaç! Bu ceza tabii sadece ılk seferi için . 134'üncü madde, "Bir kışı bırkaç kere şarap ıçtıgı ve her defasında cezaya mahkum olduğu takdırde, üçüncü defasında öldurülecektir." demektedir. Çetirge'nın kıtabında Iran'da, Humeyni Devrımı'nden sonra ıçkı yapımı ithali ve bulundurulmasının yasaklandığını, bütun içki stoklarının ımha edildığını de anlatıyor. Abadan'da o kadar çok viski şişesinı kırıp imha etmişler ki sokaklarda nehir gibi viski akmış, şehır gunlerce vıskı kokmuş.Ömer Hayyam'ın, Şirazlı Sadi'nin memleketınde ıçkıyi yasak edersen işte böyle olur, halk evının bodrumunu şarap ve votka ımalathanesıne çevırır! Defınemız şarap, köşkümüz meyhane. Sarhoşluk Ve susuzluk en eskı dostlarımız. Bir hırka, bir kadeh, bir ruh ve bir yürekle ne topraktan sakınırız, Ne ateşten, ne de sudan! diyen Hayyam, Iran'ın ulusal şairlerinden ve Iran kültürünün simgelerinden değil midir? Evet, ama şu anda şiirlerınin basılması, okunması yasak edilmiştir! I Oysa halk, bu nefes kısıcı atmosferden sıyrılmak, zaman zaman boğucu yaşamını unutabilmek için her zamandan çok muhtaçtır içkiye: Ta9alarından kurtarır seni şarap! Yetmişiki tarikat Arasında tereddütten alıkor, unutuşun Ülkesınde, unutturur seni sana! dememiş midir Hayyam? Iran'da bugün ulusal kimliği oluşturan simgelerden "din" adına yasaklanan, Hayyam'dan ıbaret değildir: Humeyni iktidarının ilk yıllarında, Nevruz'u kutlamak da, Islamiyet öncesi devirden kalma bir mıllı anane olduğundan yasaklanmıştı; bugün ateşten atlamanın cezası falakaya yatırılıp kırk sopa yemektır! Sonra bu yasak, ulusal niteliklerini yitirmemek ıçın direnen Iran halkının dayatması sonucunda yavaş yavaş delındı.. Iran'ın milli takvımı ne Mıladıdır ne de Hıcrı.. Islamiyet öncesi devirden, Persler'den kalrnış olan Iran takvımi Şemsidır ve bu yıl o takvime göre 1357'dır. Iran Islam Cumhuriyeti'nin iktidar sahıplerı, Şemsı takvim yerine Hicri takvimi koymak ıstemışlerdir! Bugünkü Iran'ın köktendinci iktidarının da tıpkı bizim köktendinci partilerin yönetıcileri gibi "din" uğruna milli harsı yoketmeyı, onun yerine Arap kültür ve harsını koymayı amaçladıklarını kavrıyor musunuz? Bir zamanın Berberilerı gıbı ya da Ispanyol işgalı ve hegemonyası sonunda eski kültürlerini unutan Fılıpınliler gıbı Iranlıların Iranı Iran yapan ve Türklerin de Türkü Türk kılan haslet ve özelliklerinı atıp Araplaşmasını ıstıyorlar köktendincılelran halkı bu zorlamalara dırenmektedir: Evlerde içkı ımal etmekte, polısı, jandarmayı atlatıp kafayı çekmekte, Hayyam'ın şiirlerinı okumakta ve Humeyni ıle yandaşları konusunda fıkra uretıp birbirlerine anlatmaktadırlar: Montezarı helıkoptere binmiş: Pilota "Hava çok soğuk, üşüyorum; şu pervaneyi durdursana!" demış. Büyüklerden bırinı bir futbol maçına götürmüşler, iki halftaym seyrettikten sonra yanındakilere, "Yahu bir tek topun peşınde ne koşturup durursunuz bu garibanı, hepsine bir tane verın de rahat rahat oynasınlar!" demiş. Kafası büyük sarıklılardan biri buyurmuş: "Amerıka bızı tehdit ediyor: Buğday vermeyeceklermiş.. Vermezlerse vermesinler; bız ekmeğı peynır ıle yerızü" Demokratik geleneği zayıf olduğundan, nıhayet ordusu bızimki gibi olmayıptereddütler ıçınde kaldıgından ve Şah'a bağlılık gösterilerınden başka refleksler edınemediğinden gelip tepesine çöküvermişler ama Iran öyle boş, öyle beşon yılda, ıkı kuşakta külturu yok edilecek bir memleket değildir kı! Bugün, bu rejım varken bile, uluslararası nitelikte, birinci sınıf grafik sanatçıları yetıştıriyorsa, Abbas Kiarostami'nin 'Zeytin Dalları Arasında'sını (1994) Jafar Penahı'nin 'Beyaz Balon'u (1995), Mohsen Mahbalbaf'ın 'Gabbeh'ı (1996) önemli uluslararası toplum ıçınde, Hayyam'ı okuyabilen, ona çağdaş nazireler yazabilen, eskı renklı kimliği ıle efendi gibi yaşamaya devam eder! Bizse Iran halkının bu haline bakar ve kendimiz için yararlı dersler çıkarırsak kendi tepelerımızi aşar, onun başından geçenleri çekmeden düze çıkabılırız! ^ Katmandu önce lannlann sonra yoksullunn buşkenti. Oliim Tanrısı Kuli, ^cııc hirinin başını koparmış. unululurbirduygudeğil.O sabah vaktinianlatmak olanaksız. Kentin Ganj kıyısına inen yüzlerce merdiveninde binlerce insan duruyor. Birrenk ve bir insan cümbüşii. Nchrin üstündeki bulut henüz kalkmamış, bu nedenle Ganj kıyısında suya girerek günlük ibadetlerini yapanlarsanki bırhayal perdesindeymişgibiuzakveinanılmazgörülüyorlar. Nehrin üstü, ibadet yapan Hinduların nehrinakıntısınabıraktıklan,kutsallotusçiçeğiiçindeyananadakmumlarıyladolu. Ve biryerlerdenbirmüzikgeliyor. Binleree insan, nıerdivenlerin üstünde, suyun içinde iki gün önce bir Bengal kaplanı ırnıağın öte yakasındaki köylerden birine baskın yapip bir kız çocuğunu kaçırmış.. Rchberimiz bu hikâyeyi anlattıktan sonra ekliyor: "Bir Bengal kaplamnın, insan ctinin tadına varırsa ona yeniden kavıiijabilmekıçinyapmayaenğı s.ey yokluı. Şu koskoca ırmağı bile geçebilir..." Nerede bu dünyanın en yırtıcı hayvanlarından biri olan Bengal kaplanı? Nerede?^ BüyülüBir Yolda (Iran, Pakistan, Hındistan, Nepal), Işıl Özgentürk, Telos Yayıncılık