Katalog

16MAR7 1W SAYIS71 Mısır, Ariddi)lu, Hıııl ve dahd sonra Yunan'dakıbelıınleınelerdegorduğunıuzsınek kaydı traşlı y uzlere Asur'da rastlamak kolay değıl ananın yenı doğmuş. oğlu sayıldığmdan, hılal.geıu, boğanınboynuzuduraym zanıanda 'Ay boynu/lu boğa' tanımı bu ılışkıyı gostermıştı Islamıyetsığırtapımınıyasaklarama kutsal boynuz ımgesı, eskı çağlardan berı ozdeştutulduğuhılalımgesındcsurdu Bınlcrceyıllık Ay tapımlarından gelen hılalı,Islamıyet, toplumların ortak belleğınden sılemeyeceğı ıçın kabul etmek zorunda kdldı ve kendıne aıtmış, gıbı gosterdı Yenıçerıbaşlıkturlenıçındeakçedenkocaman tekboynuz bıçımınde yapılan ya da boynuz bıçımlı kocaman ıkı tuydcn susu olan başlıklar, bektdşı ocdğınd bdğlı yenıçerının cfır ddlı vc boynuz bıçımlı boruyu ottunne geleneğı, Hacıvatve Karagoz'un başlıklarındakı boynuz ızlerı, Anadolu'dayakın zamana kadar sığır boynuzunun evın gınş kapısı ust une kobueğılııngununıuzdedesuruyor Önceonun cınsıyetını ve erı^kınlığını belırtıı Çunku onlarkadınlaçocuktayoktur Sdkalgenellıkle dunya n ımetlerıne yuz çevı ren (') tektanrılı dınlere yakın dururken, bıyık erkek cınsellığıne, gucune, onuruna ı^aret eder Anadolu'dd bıyığa tukurmek, bır erkeğe yapılacak en buyuk hakarettır "Uç %eyc dokunulmaz.kddınınsaçına, erkeğın bıyığına, dtın kuyruğund " (Osman Şahın, Kan, KaynakYayınları ) 15 SOZCUKLERIN GUCU Eski çağlann ınancında boynuz, hılal, ucu kıvrık asa vb gıbı ımgeler/nesneler tılsımlı olduklarından bırbırlerıne kolayca dönuşebılırlerdı Onlara ad olan sozcukler de aynı bıçımde tılsımlıydı ve bırbırlerıne kolayca dönuşebılıyorlardı Tek tanrılı dınlerın kıtaplarında Tanrı dunyayı sözle (kelam) yaratır Bu ınanç, eskı çağlardakı tılsımlı sozden, sözcuklerın yaptırım gucune sahıp oldukları ınancından kaynaklanmaktaydı 'Pala' sözcügunu araştırdığımızda karşımıza eskı tapımların kutsal nesnelerıne ad olan sozcukler çıkıyor, ya da kutsal kışılerıne Ekl çaglarda Mezopotamya'da Baal, Bel, Bol (Aramıler'de), boğada bedenleşen, kara bulutlara bınıp fırtına getıren tanrıların adları Eskı Yunan'ta Peleus, Bellos, Bellorophon boğa soylu tanrısal kahramanlar Hınt de Bala Rama, mıtsel bılgenın adı Orhon Yazıtları'nda ıse (İS 732) Balak, Alp adlı kahramanlara rastlanır Eskı Orta Asya Turklerınde Balı Balıbey adlı pek çok şaır var Ve Bektaşılığın kurucusu Balım Sultan Belıer (Fr) koç Bull (Ing ) boğa Bell (Ing ) çan, sığırın çanından gelen sozcuk Ball (Ing) top, boule (Fr) yuvarlak, top, eskl çaglarda boğa tanrının boynuzları arasında taşıdığı Ay/Guneş yuvarlağından kaynaklamr Belldam (Ing ) nıne, boğa tanrının eşınden Balad, balo, balalayka eskl kuttörenlerdekı danslı, ezgılı şölenlerden gelen sozcukler En eskısı balbale, Sumer'de kutsal evlilik tbrenınde rahıbenın soyledlğı aşk şarkısı, tanrıların karşılıklı dıyaloglarından oluşur Bâlig (Fars) boynuzdan yapılma ıçkı kadehı Pala, hılal ya da boynuz gıbı eğrı çızgıye sahıp enll kılıç Balta, eskı boğa tanrıların kullandığı alet Hemen her mıtosta kutsal Ay baltalar var Balta yenıçerı Bektaşı ocağında da kutsaldı ve dergâhın duvarına asılırdı Labra, Luwiler'de Ay baltanın adı, ardıllarında labrls ProtoHattl kültürunde Labarna hukumdar demek Lıber, (Lat) şarap tanrısı Dıonysos'un karşılığı Labarum, Blzans askerlerının kalkanlarının ustunde tılsım diye taşıdıkları boynuz/balta motıfı, daha sonra Blzans Imparatorluğu'nun sımgesı olur Lıbasyon, tanrıya yapılan ıçkı sunusu Islamıyet donemınde Hz Alı'nın ıkı çatallı kılıcı, çıft boynuzun ve bıyığın da ımgesı Bektaşı hattatlarının yazıyla yaptıkları resımlerdekı Alı portrelerınde yuzun alt kısmında ıkı çatallı kılıçla (Zülfıkar) bıyık oluşturulur Bazen de aynalı yazı larda portreleşen Alı yazısı yıne bıyığa gonderme yapan çlft yüzlü Ay baltayla bıtlrılır Alı adı da eskı Arap tanrısı Hubal'dan, Bal ın B'sız söylenışı (Âlı, (Ar) yuce anlamında, bâlâ, (Fars ) yuce, yuksek) Bır de daha yakın tarıhten ornek verelım Amerıka'da efsaneleşen kovboyun yanı sığır çobanının adı da Buffalo Bıll 4| Anadolu'da ilk bıyık İÖ 730 Anadolu'da Hatlıler'ın yaşadığı Orta Bronz(,ağı'ndakı (lü 2500220) betımlemelcrdcsavas.çı erkek yu7İcrıtıraş,lı Asurlu tucarldrın Anddolu'ydgclmclenılc Anadolu'dd kolonı çağı başjıyor Bu çağı tetnsıl eden Boğazkoy ve K.ultepe'den çıkan heykellerdekı kazınmış yuzlerde takma keçı sakallara da rastlıyoruz Anıagenel olarak erkeklersakalsız ve bıyıksız I lıtıt, Alacahoyukduvankabartmasında(lü 14 yy )veya7ilıkaydTapındğı'nın(l0 12751250) ana sdhnesınde tanrı tdkma sakallı, bıy ıksız, kral ısc bıyıksız, sakalsız, Malatya, Arslantepe (gev Hıtıt) kent kabartmasında (10 1050850), Zıncırh'de (10 832810), Kargamış, Sakçeozu, Urartu, Tell Halaf ve Karatepe'de, bi7e ulaşan betımlemelerde erkek yuzlerı daıma kazınmış ya da sakdl var dma bıyıkkdzınmış. Sdkçeozu'ndekı bır sfenks bajjinda vekıngerı bır bıyık goruyoıuz (lö 730sıralaıı) Bunusaymaz sak Anadolu'da (betımleme lerden yaptığım saptamalara gore) ilk sakdl bıyık orncğı Ardmldijmıi) Ivrız kdbdrtmasında yer alıyor(tO730) Burada sakal çok belırgın bıçımde gosterılen bıyiklabırlıkteçıkıyorkarsjimıza ' Ah, şu biz kara bıyıklı Türkler' Soz bıyıktan açılınca Demırtdi} Ccyhun'undcnemesınındsıl unuturuz "Orneğın.gervektende'nerdeyse, bıyığı terleyen herkes bıyık bırakmıştır', ulkede (Mıllıyet gazetesı, 13 Ekım 1985) Pİ AR'ın araştırmalarınagorede, 15yaşınustundekı erkeklerımızın%66,8'ıbıyıklıdır Kadınlarımızın da % 6()'ı bıyıklı erkeklerı beğenmektedır"(F Yayınlan) Nasrettin Hocafıkralarında... "Bır gun Hoca'ya,' Ey Hoca' Kışının sakalı uzun olmak olsaahmak olur' demıs,ler MeğerHoca'nınsdkdlı uzun olmak ıle sakalın tutamlayıp muma tutar Parradak butun yanar, yuzı, gozı yulunmıştavuğadoner Pazaravarupol kışıyeayıtdı 'derçekımi!}, sakdlıuzunoldndklıazolurmı^ Hele ben dhmaklıkdankurtuldum' demış " (Pertev Naılı Boratav, Nasreddın Hoca, EdebıyatçılarDerneğı) Hoca.kendındegulunçleşy^*»>. tırerek,sdkalınakılldilii}kı0y \ sı olduğu ındncıyld dldy / ı I edıyor Ama bıyığın guf J J lunçleştırıldığı bır Hoca f l fıkrasınahıçrastlamadım Hayat ağacına dayanmış keçı heykelinden uyrınti (Sumer) /Fildişi Kıyısı 'ndan ağaç goksel tanrıça maskesu Keçi sakalı ıse yaşam gutünti simgeliyor. /Sağda Mısır'ın kuruıusu Narmer, takma kei,i sakalı var. Not AnaBrıtannıca da sakal olmaksızın ilk bıyık la lö 2650 de Mısır kaynaklarında karşılaşıldığı yazılı Bır ıkı ornekle sınırlı kaldığı kanısındayım Tek başına bıyıkla karşılaşmak ıçın bu yazıda sözu edılen dö nemlerden daha yakın zamanlara gelmek gereklyor (1) Eskı çaglarda sığırın ve davarın bırçok coğrafyada tapım gorduğu bılınıyor Herodot Mısır'ı anlatır ken sığırın yanısıradlşıkeçının tekenın koçun data pımgorduğunu anlatır (HerodotTarıhı ıkıncı kitap) Çızımler YILDIZ CIBIROĞLU Bıyık ve kutsal boynuz ' Dunya ükuzun boy nuzları uzennde duru ruyucu yor' sozuboynuzunonemını vurguluyor 11 1 s ı m Tektanrılıdınlerlebırlıktesığırtapımları olarak asılması boynuz ımgesının tslamıgozden duşuyoı AmaPaleolıtıkÇağ'danbe yete kars, ın pek oylc gerıleınedığmı gosterırı bınleıceyıl kutsal vetılsımlısayılansığınn yor en onemlı ımgesı olan boynuz, uygarlık ve Eskı pagan uygarlıkların en kutsal, en mıtolojı ureten coğrafyalarda, heryenı buluuzun omurlu ımgelerı olan boynuz ve hılalnan nesnede oyle çok tekrarlamıs, kı, belkı dc den, hılal, camı alemlerınde kımlık değıştıbuyuzdentoplumldrınortdkbclleğındcdererek yaşamayadevam ettı Boynuz ıse ddhd nnızlcrbırakmi!} oncekı tapımlarda kutsal boğayld, koçld, te' Dunyd okuzun boynuzlan ustunde duru keylc ozdei; tutuldn genç erkeğın yuzunde yor'sozu,boynuzunnedenlı onemlı vegızıl otağkurdu Hılal dı^ında,bıyığınkıınlığınde guce sahıp olduğunu anldtmaya yeter Bu kerıdınısurdurur 'Koçum','tosunum','boınancınilk kaynağı Mısır'daınekleozdeş tuğa gıbı guçlu' tanımlan genç erkeğı gostenr tulantanrıanalardı Bukadinldrbaşlarında bugunde Anadolu'da Burmabıyık,koçun bır çıft ınek boynuzu ve onların arasında burma boynuzuna gonderme yapar Ay/Gunes. dıskını tasjirlar Geıvekte bu beTahsın Yuccl 'BıyıkSoylcnecsı ndeoznetımleme, evrcndekı rıtmın devamını sağlaleştırdığıbıyığı<>oylednldtıyor " yanaklayan bırbuyuydu Ataerkı 1 evrede ınekana rın ıkı yanından, ben dıyey ım uçer, sız deyın nınyennıboğa/oku7tanrı aldı Dıskdcartık doıder santım dı^arı ta!>ıyor, uçları kıvrıla onun boynıi7İarı ardsındaydı Dahdsonrdbu kı vrıla y ukselerek nerdeyse gozlerının düzeboynu7İdr,tdnn((,d)ldrın,kralldrmbds.lıkldyıne ulaşıyordu" (Bıyık Soylencesı, Can rında ycrlcı ııu aldı ve onların olumsuz kışıler Yay ) olduklarını gosterdıler Boynu/boğdnınsıldh^gençgucungoster(\.utsal bo) nu/un bıçıınını, heı yenı bulu gesıydı Boğa, hdsınıldrını boynuzgutuyle nan nesnede tekı aı lama geleneğı, bu ımgede (tosldyaıak)yendıktensonraıneğıdollerdı bulunduğunaınanılantılsımlıguçtenyarar Boylece boynuz boganın cınsel başarısına Ijnmakıçındı I skıuygarlıkldrdanbızeulakatkıda bulunur, erkeklık onuru onunla kurşan ya7ilı belgelerden,boynu/un buyuyaptulurdu Yukardakıgençlık,guçluluk,cınselmaddkullanıldığmıoğrenıyoru7 lık, erkeklık onuru gıbı erkek dunya gorııBoynuzun bı<,ımmı tekrdilayaıı nesneler !juneditmtemlergeçmi!>çağldrdaoznelede (.oğunlukla kutsaldı Bunlara ornekler ş.cn boy nuzdan, ozneleşen bıy ığd mıras Harp tek ya da (,ıfl boynuz kullanılarak yapı Bıyığınkutsallığının, bugunde dokunullıtdıeskıçağlaıda Tanııyaıçkısunulankamazoluşununkaynağında,(gokcısımlerı dehboynuzdandı Rıt onadlııçkıkaplarıda ıle ozdeş olan boğa, koç, teke tapımlarından boynuzaoykunur I skıHınt'teevlılıktorcnı gelen)esknnançlaryatıyor Burçlarddayru boynuz şek 1 ındekı den 17 kabuğu otturulcrek tapımlardan gelıyor başldtıhrdı Hıtıt'te tanrılar ve kralldr ucu Tdhsın Yucel'ın 'Bıyık Soylencesı'nde bıkıvrık boynu7 bıı.ımlı, dsdyı (kdlmuş) kulyık yerınegeçen sozcukler Zemberek, çıfte IdnmiijUrdı Istdnbul Boğazı'rıın Halıı, <,' (.engellı, karapala, sustalı Bıyık ımgesı kıntısı boynuz bıçımlıhafıfbır yayoluijturhalk sozlerınde de sılaha donuştu ' Ben adaduğu ıı,ın Antıkçağla Bızans donemınde mı bıyığımla kesenm', 'senı bıyığıma asa(Khrysokeras) Altın Boynuz adını aldı llırım' gıbı deyışlcr, bıyığın,gerıleyen boynuz ada'da Akha yığıdı Pdnddros'un yayı teke ımgesının yerınıalmdsıyldihntılıydı boynıi7undanyapılmış.tır llkoraklar,yabaIdr, Ay yuzlu baltalar, pdlalalar bıçım bakı Erkeğln yüzündekl klmlik kartı mınddn boynuzd oykunmuşlerdı Sakal, bıyık kımlık kdrtının olmadığı çağlardaerkeğın yuzunde td^adığıbırkımlıktı, Eskı uygarlıklarda 'yenı Ay' ınektanrı Takma sakallı, primitij Sumer tanrıçası (solda). Lapis ve lazuliden yapılmış bir harp ayrmtısu