Katalog

4EYLÜLI994.SAYI44I hava. Işsiz güçsüz şoformuavin oturmuş gclcn gcçcn kadınlan illifat yağmuruna boğuyor. Adamların takılması bile kibarca, gurur okşayıcı. Belki bu ncdenle lüm kadınların yürüyüşünde gururlu bir alıııı var bu iilkede. Öğle üstü Chichicastenango yolundayız. Allı üstü delik dcşik, lavanı kontrplakla onanlmış minübüsün tüm camlan çatlak. Derken bir pazar yerinde durdurup içine bir de DDT sıkıyorlar. Hani bizim ciğerler, kanscr filan. Anlatabilirsen anlat dcrdini. Böylecc, dezcnfcktc cdilmiş olarak yolumuza devam edıyoruz. Neyse ki manzara güzcl. Dağlar nefis. Her şeyi unutuyor insan. Chichicaslenango, MayaQuichc Dağları'nda 154041 yıllannda kurulmuş şipşirin bir kasaba. Ovanın en mcrkez ycrinc karşılıklı iki kilisc dikilmiş. Ortada büyük bir meydan. Kasabada 1.000 kadar 'Ladino' yaşıyor. (Bugünkü anlamında 'Ladino' Kızıldcrili olmayan ya da olup da kültürcl bakımdan tümüylc Ladinolara karışmış olanlar için kullanılıyor.) Kızıldcrililer ise çoğunlukla kasabanın çevresindeki köylerde yaşıyor ve ancak pazar günleri iniyorlar buraya. Sayılan 20.000 kadar. Kasabanın ilginç adı şuradan geliyor: Chichicas burada yetişcn ısırgan otuna benzer mor birçiçek, Tenango ise 'yeri' demek. Yani bu çiçeğin yetiştiği yer. Gerçe San Tomas da diyorlar. Hıristiyan ve çoktanncı (Pagan) gelencklcrinin birbirinc karıştığı böyle bir kasabaya ne denli uygun. Minibüsten iner inmez pansiyon göstermeyc çalışan köylü çocukların saldırısına uğruyoruz. Seçtiğimiz San Tomas Oteli kasabanın tck iki katlı yapısı. Odalarında gömme banyo bile var. Çelişkiler içinde bir başka çelişki! Şömincnin kenanna ince bir mumluk bırakılmış. Balkona çıklığınızda dorukları sis kaplı dağlar karşılıyor sizi. GEZİ 13 Dağda yaz tatili geleneği yok oluyor. Uludağ'da otellerin çoğu kapalı, açık olanlar da bomboş. Yolcusu kalmayan patikaları çalı çırpı kaplamış. Hıfzı Veldet Hoca'nın diktiği Kars kavağı, gizli öyküsüyle birlikte yalnız kalmış dağları seyrediyor. sız ağaçları görerek içiniz sızlıyor. Artık koca birsanayi kenti olan Bursa'nın ucundagündelik piknik alanlannda bile incin top oynuyor Yayla kültüründen gelmiş bir toplum, kentte bu geleneğini tümden yilirmiş gözüküyor. Uludağ'a cumhuriyetle birlikte gelen bir kültürün ancak izleri kalmış gözüküyor. Uludağ'ın simgcsı, Büyük Otcl'in Velidedeoğlu'nun 90.doğum gününü kutlamaya gelen grubumuz dışında ncrcdc ise müşterisi yok. Hocanın yaşam izlerini yakalamak üzere 5 çayı saatinde otelin önündeki havuz başında bir bir toplanıyoruz. Taşların arasında az sayıda olsa da hocanın mor dağ menekşelerini bulup sevinç çığlıklan atıyoruz. Hocanın kızdığını bilerek menekşeleri koparmıyor, basmamak için de sandalyelerimizi mor menekşeleri güvenceye alacak biçimde yerlcştiriyoruz. Yanı başımızda çok sevimli, biraz bodur, değişik bir ağaç var. Meriç Velidedeoğlu özel bir sevgi ile Kars kavağı olduğunu açıkladığı ağaç hakkında bilgi veriyor. Bu yükseklikte iğne yapraklı ağaçlar dışında bir ağaç yetişmediğini anlatıyor. Söyleyince çevrede başka bir geniş yapraklı ağaç bulunmadığını fark cdiyoruz. Kars kavağını ormanın içinde, otelin bahçesine Velidedeoğlu Hoca dikmiş. Pek çok yerde sürdürdüğü agaç dikme geleneğini, kendisine ait olmayan bir yerde, ormanın içinde değişik bir ağaç türii yetiştirme hevesi ile gerçekleştirmiş. Yaşatmak için sevgisini vermiş. Kars kavağını bu yükseklikte bir dağda yaşatabilmck, kışın soğuk günlerinde gövdesini sıcak katranlı bezlerle sarmak gerekmiş. tğne yapraklı ormanın içinde, Büyük Otel'in bahçesinde, geniş yapraklı, doğaya direnme olarak yaşatılmış bir Kars kavağı, yaşamının sevgi, üriin dolu yıllannda Uludağ'dan geçmiş Velidedeoğlu'ndan bir iz olarak kalacak. Kışın kayağa gelen otel müşterilerinin çoğunluğu, bu ağacın ayncalığını, özelliğini bılmcdcn belki de sadece sevirnliliğine, güzelliğine takılıp kalacaklar. Belki de bilen biri, bir garson çıkıp öyküsünüanlatacak. Velidedeoğlu Hoca'nın yaşam sevincini, doğa sevincini, vericiliğini, bir felsefeyi, kültürü yansıtan bu ağaca gözleri dolu dolu bakacaklar. Kimbilir belki de bir başka gün birileri, cumhuriyet kültürü için çok önemli ve anlamlı olan bir yaşam biçimini, bir geleneği, bir felsefeyi yeniden canlandırmamn adımlarını atarlar. Uludağ yine, giderek daha çok doğası, havası kirlenen kentlerimizde yaşayanlar için, soluk alma, sağlıklı yaşam ve üriin verme kaynağı, yaz aylannın da tatil merkezi olur. Oteller yaz aylarında da eskiden olduğu gibi çağdaş yaşamı seçmiş insanlann, üreten aydınlann uğrak merkczini oluşturur. Çaydan sonra Meriç Velidedeoğlu'nun rehberliğinde otel çevresinde kısa bir yürüyüşe çıkıyoruz. En yakın artık kayak pistlerindcn hiç ağaç kalmamış tepeye doğru çok harap bir kulübe gösteriyor. Kullanılmaz birhalde. Oysaorası birzamanlarMuhsin Ertuğrul'unen çok sevdiği ve uzun süreler yaşamayı seçtiği yermiş. Türk sanat vc özellikle tiyatro, sinema kültüründe bir simge, kimlik, usta olan, çok önemli eserleri, izleri bulunan Muhsin Ertuğrul, dağda iz bırakmada Velidedeoğlu kadar şanslıdeğil. Kimbilir hangidüşlerini, eserlerini yarattığı kulübe ne yazık ki ogüzelliklerden hiçbir iz taşımıyor. Muhsin Ertuğrul'un artık insanlann kullanmadıklan kulübesi, Uludağ'da bir kültür ve yaşam biçiminin olsa olsa • Cumhuriyet küKürünün Izlerl Mor menekşe, ulu bir dağ ve Kars kavağı... ŞÜKRANSONER Dünya Savaşı yıllannda, Hitler'in Nazi Almanyası'ndan kaçan biH lim adamlarına Türkiye kucak açıyor. Yeni yeni oluşan üniversite kültürümüze, bilim ve sanat yaşamımıza önemli katkılan olan Alman profesörler, güncel yaşamlan ile de cumhuriyet kuşağına örnek oluşturuyor. Sağlıklı yaşam, verimli üretim için, tatil yapmanın, doğa ile iç içe yaşamanın bilincine varmış bu insanlar, Tiirkiye'nin doğal güzelliklerini bir bir keşfetmek ve değerlendirmektc zaman yitirmiyorlar. Yaz aylarında deniz ve kıyı şeridi ile yetinmeyip geleneklerinde var olan, insan sağlığı için denizden de belki daha yararlı ve önemli dağları keşfetmektegecikmiyorlar. lstanbul'ayakınlığı ve tüm olanakları, üstün nitelikleri ile Uludağ, doğal olarak en çok çeken merkezlerden biri oluyor. lşte Ord. Prof. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu Hoca'nın da Uludağ'ı keşfedişi, üni versıtelerimizde kucak açtığımız bu yabancıkonuklanmızsayesinde oluyor. Hocanın 90.doğum gününü kutlamak üzere, bizi Uludağ'a davet eden eşi Meriç Velidedeoğlu, aynı zamanda Uludağ'a Cumhuriyetle 2 imgeler Hıristiyan, dualar... Pazar yerinde ne ararsanız var: Giysiler, incik boncuk, işlemeli masa örtülcri. Latin Amerikalı bir grup kurmuş film makinclerini, deterjan reklamı çekiyor. Dominikan Kilisesi San Tomas ise Kızılderililcr için bir Mckke. Esans yakıp gül petallarıyla bezenmiş bir tablonun önünde dua cdiyorlar. İmgeler Hıristiyan, dualar Pagan. Karşı dağda bir yatır var. Adı Pasquale Abah. Gün doğarken yerlilcr burada kokulu ot yakıp ayin yapıyorlar. Kara taştan ufak boy bir iki yontuya gül yapraklan bırakılmış. Mumlar yanıyor. Küçük kılavuz. Pasquale Abah'ın 'hcr derdc deva' olduğunu söylüyor: Evde kalmış kızlara koca, yağmur, ekin.. ve belki bir gün tüm evrene banş! Bizim de birçok dileklerimiz var, yalnız bir yanlışlık yapar da tanrıyı kızdırırız diye korkup vazgeçiyoruz. Yine de anlatılmaz bir duygu bir Kızılderili tanrısına merhaba demek! Chichicastenango'dan ayrılacağım gün şofbr, muavini kapıya yolluyor. Adam vahzımi climden kavrayıp atıyor otobüsün üstüne. Yoldayız bile. Bahşiş için arkanı dönsen ortada adam yok. Başı dumanlı dağlar gcridc kalan. Ve yazgısını Dağlar Tanrısı Pasquale Abah'a bağlamış çilekeş Kızıldcrililcr. ^ birlikte gelen bir kültürün yok olmak üzere olduğunun, izlerini de gösteriyor. Dağ ve turizm deyince ilk akla gelen Uludağ'da, yazın bu en güzel günlerinde oteller bomboş. Çoğu kapalı; açık olan birkaçında çok az müşteri var. Onlarda da ağırlık, açılmayı günah saydıklan için yaz aylarında denize girmeyi reddeden dinciler ve Arap turistler. Kışın moda olduğu için, çoğu kayak yapmadan en şık giysileri ile lüks otelleri dolduracak kalabalıklar, karla kapanan çirkinlikleri görmeyecekler. Ancak lüks otel inşaatlan ve kayak pistleri için yasal olmayan, akıl almaz bir ağaç kesimi, orman yağması yaşanmış. Yctmemiş, çevre yeni yeni otel inşaatlannın çirkin beton y ıgınları ile kuşatılmış. Otellerin yeni dinci müşterilcri ile uyum için bir de cami inşaatıbaşlamış. BirzamanlaryeşilBursa'nınbircennetgibi ayaklar altına uzandığı cn güzel manzaralı köşeden, artık beton yığını ve kirli havanın çöktüğü bir Bursa manzarası var. Bir zamanlar çağdaş yaşamın temsilcisi otel müşterilerinin yürüdükleri uzun patika yollar, yürüyen insanlar kalmadığı için tamamen çalı çırpı, makilerle kapanmış. Güzclim çam ormanlarının içine girdiğinizde çok fazla haslalıklı, bakım Meriç Velidedeoğlu, Hıfzı VeldetHoca'nın 90. doğumgünüiçindostlanyla, Uludağ'da.