Katalog

uydu. Tiyatroya karışmadı. Şehir Tiyatroları yine bu dönemde düzenli olarak oyun sahnelemeye başladı. Halit Fahri Ozansoy'dan Reşat Nuri Güntekin'e, Musahipzade Celal'den Vedat Nedim Tör'e, Yakup Kadri Karaosmanoğlu'na, Halit Ziya Uşaklıgil'e, Cevdet Kudret'e, Necip Fazıl Kısakürek'e, Nazım Hikmet'e, Cevat Fehmi Bâşkut'a kadar pek çok yazann oyunlarına yine bu dönemde kapısını açık tuttu. Bedia Muhavvit, Vasfı Rıza Zobu, Behzat Butak, Raşit Rıza, Hazım Körmükçü, Galip Arcan, Şaziye Moral, Neyyire Neyir, Hüseyin Kemal Gürmen, Muammer Karaca, Ulvi Uraz, Avni Dilligi I' in isimleri de tiyatro tarihine bu sahnelerdeyazıldı. Tiyatro ve polltOca... 1933'de ilk kez sahnelenen "Lüküs Hayat" müzikali son on yildır yeniden, üstelik aralıksız perde açan, ilk sayısı 15 Şubat 1930'da yayımlanan tiyatro dergisini 444. sayısına ulaştıran Şehir Tiyatrolan, lstanbul Anakent Belediyesi'ne bağlı, katma bütçeyle yönetilen bir kurum. Bu da tiyatroyu her seçimle liberalden sosyal demokratlara, hatta dinci politikaiara devredilen belediye yönetimleriyle karşı karşıya getiriyor. Belediye başkanlığı gibi kendısine verilen bir erki tiyatro üzerinde sınamaya kalkışanlar da çıkıyor Aytekın Kotil gibi; "Burası mezbaha, parklar bahçeler müdürlüğü olsaydı yapabileceğim birşeyler vardı. Zlhnl Kttçüman Ama ben tiyatroya müdahale edemem. Çünkü bu benim işim değil" diyenler de. Ancak her müdahale, karşısında bir mücadele buluyor. ŞehirTiyatroları, baskıcı devlet yönetimine de müdahaleci yerel yönetime de "geleneksel özdirenci"yle yanıt veriyor. Kısacası politika, tiyatronun bileğini bükemiyor. Siyasetperdeyikapatamıyor. Geleneksel dokımmazlık "Bizim tek sorumlu olduğumuz kurum Cumhuriyet Savcılığı'dır. Özerkliğimizin sınırı da eğer cezaya giriyorsa bu kurumdur" diyor rejisör Engin Uludağ. Türkiye'de siyasi tansiyonun yükseldiği 196970'li yıllarda yaşadığı bir olayı da Şehir Tiyatroları'na yönelik baskı ve sansürün bir örneği olarak anlatıyor. Bu yıl da Necati Cumalı'nın "Tehlikeli Güvercin" oyununu sahneye hazırlıyor Uludağ. Oyun, Rusya'dan kaçan, ayağına yüzük bağlı bir güvercinin, bir Anadolu kasabasında bulunmasını, casuslukla suçlanıp yargılanmasını anlatıyor. Epik tiyatronun bir örneği olarak da oyun sahnelenirken 61 Anayasasfnın temel maddeleri yazılı pankartlara yer veriliyor. Bez pankartların altında da şu söz: "Bu sözler tüm demokratik anayasalarda yer alır." Oyunun C U M H U R İ Y E T D E R B İ 1 5 M A Y I S genel provası sırasında belediye yetkilisi Kadri llkay, "Bu yazılar olmasa"diyor. Sanat Yönetmeni Vasfı Rıza Zobu itiraz ediyor: "Bunda birşey yok." Ve oyun yıllarca sahneleniyor. 12 Eylül sonrasında yine Necati Cumalı'nın bir oyununun, "Şafak Karakolu"nun genel provasında yaşananlar da Engin Uludağ'ın anılan arasında yeralıyor. Beyoğlu'nun arka sokaklannda birmeyhane işleten kadının, mafyayı engellemek için kendi avanesineüniformagiydiripbirkarakol inşa etmesini ve düztni sağlamaya çalışmasını anlatıyor Şafak Karakolu. Sahnenin açılmasından birgün önce, genel provayı belediye adına yüksek rütbeli üç subay izliyor. Oyunu izledikten sonra, oyuncuların ellerini sıkıp gidiyorlar. Ertesi gün tiyatronun müdürü Sulhi Tekiner,'' Bu piyesi oynayamayacağız" diyor. Nedenini soruyorlar. "Çünkü" diyor Tekiner, "bir kenar mahalle işletmecisinin kendi gücünü kullanarak kamu düzeni sağlamaya çalışmasını askerler istemiyor." Uludağ, rejisörlüğünü yaptığı bu oyunu hazırlanmış olması nedeniyle sahneye konmuş sayıyor ve ekliyor, "Bizde müdahale ola Vasfl Rıza Zobu, bazan karşı çıktı, baıan ••••Iz kaldı. maz. Bir devlet adamı bu yetkiyi kendisinde bulamaz. Burada düşünen atesmi izlemesini, yenilikçiliğini "özel bir damlarvar." kanunla" korumak istiyor. Seksen yıllık tarihinin birikimini "küçük politik oyunBaharNoktasıvBi402 tardan" uzak tutmak ıçin buna gereksin12 Ey lül'den sonraki bir başka müdahamesi var. leyi ise Cüneyt Türel anımsatıyor. TepeRepertuvar Kurulu ve Sözen döneml... başı Deneme Sahnesi, Shakespeare'nin "Bir Yaz Gecesi Rüyası"nı, Can Yücel'in Oyuncusu, dansçtsı, orkestrası, yevmiyeli, konuk sanatçısıyla toplam altı sahneçevirisiyle "Bahar Noktası" adıyla sahnede altı yüz yetmiş bir kişinin çalıştığı Şehir lemeye hazırdır. Şehir Tiyatroları'nın da Tiyatroları'nın rekendi otoritesine girdiğini sanan askeri pertuvarını ise bir yönetim Başar Sabuncu'nun yönettiği bu kurulbelirliyor. Reoyuna dirökt müdahale edemez ama propertuvar Kurulu Şevaları izleyen kurmay genç subayların akhir Tiyatroları'nın lında başka "Sürprizler" vardır. Provadan içinde medcezir sonra bütün oyunculan kutlayıp giden bir oluşum. Hem kurmaylar ertesi gün gösterirler bu sürpdevlet yönetimine rizlerini. Oyunun en önemli oyuncularınhem de tiyatronun dan Gökhan Mete ile Haldun Ergüvenç'in başında olan kişinin görevlerine 1402 sayılı yasaya dayanarak yaklaşımlarınagöre son verilmiştir. Yönetmen Başar Sabunbir kaldırılıyor, bir cu'nun da. Yedekteki oyuncular harekete kuruluyor. Muhsin Engin Uludağ geçirilip sahne açılır. Bu kez üç isme daha Ertuğrul'un ilk göçıkarılır, 1402 davetiyesi. Tiyatronun da reve geldiğinde kaldırttığı kurulun ikinci çözümü hazırdır. Bir oyuncuya iki ya da kez oluşumu ise 1950' li yıllara denk düşüüç rol yüklenerek sürdürülüroyun. "Kim yor. Bu süreci şöyle özetlıyor tam elli yılyoruldu bilmiyorum ama" diyor Cüneyt dır Şehir Tiyatrolan'nda yer alan Zihni Türel, "bizdevamettik. Müdahale akameKüçümen: "Muhsin Ertuğrul 1947 yılınteuğradı." da bir tatbikat sahnesi olarak çalışan Devlet Tiyatroları'nın Genel Müdürlüğü'ne özsl yasa bir zorunluluk getirildi. Orayı da kurdu ve temsilleri başHer müdahale geri püskürtülse de politilattı Ertuğrul. Ama bu süre içinde Vasfı kacıların baskıcı müdaheleleri Şehir TiRıza Zobu ve yandaşlan kendilerine beleyatrolan'nı yaralıyor. Geleneğinde yeradiyeden adamlar bularak onun yetkilerini lan, bağımsızlığını, dünya tiyatro aktüali aldılar. Ertuğrul da şapkasını aldı gıttı." Aradan üç yıl geçtığinde yani 1950'de Demokrat Parti yönetime geliyor. Kendi adamını, müdürünü, müdür yardımcısını, bir Avusturyalı rejisörü tiyatroya yerleştirirken edebi kurulu da yeniden oluşturuyor. Zihni Küçümen'e göre bu Zobu ve ekibinin başansızlığına karşın bir önlem. Ama yine de ne oyunlara ne de kurula karışılıyor. 1958'de bütçeye Şehir Tiyatrolan için bir lira konuluyor. Amaç, bütün başarısızlıklara rağmen sahne kapanmasın. 27 Mayıs sonrasında Istanbul Vali ve Belediye Başkanlığı görevini üstlenen Kemal Aygün yeniden Muhsin Ertuğrul 'u görmek istiyor Şehir Tiyatroları'nın başında. Ertuğrul da yine aynı şartla, "Repertuvar Kurulu kaldırılsın'Ma gel iyor göreve. Ertuğrul görevini sürdürürken 30'lu yıllarda tiyatroya atılan kuşak iktidara soyunuyor. Dönemin politikacılarıyla sıcak ilişkilerbu kez tiyatronun içinden bir baskıyı davet ediyor. Yeni bir yönetmelik hazırlanıyor ki içinde "Genel Sanat Yönetmenliği" makamı >ok. Ertuğrul'a bir kez daha şapkayı alıp gıtmek düşüyor. 6973 yılları arasında yeniden Vasfı Rıza Zobu'lu bir yönetime geçiyor Şehir Tiyatrolan. Sonra Belediye Başkanlığı'na Ahmet lsvan seçiliyor ve Muhsin Ertuğrul bir kez daha göreve çağrılıyor. Zihni Küçümen bunları anlattıktan sonra sıra 12 Eylül'e geliyor. AskerlerGenel Sanat Yönetmenliği'ne Zobu'yu uygun görüyorlar. Genel prova sırasında birkaç oyunun seyredilmesinin dışında "müdahale"ye ilişkin pek birşey yok Küçümen'in anılarında, ama 7 Nisan 1981 de unutulur gibi değil. O gün askerler gelip konuşma yapıyorlar tiyatroda, "Aranızdan vatan hainlerini attık. Artık rahatlıkla çalışabilirsiniz". lşte bu konuşmanın alkışlanması unutulmuyor. Onca mücadeleleıle kaldırılan Repertuvar Kurulu Anakent Belediye Meclisi'nin 20 Mart 1990'da onayladığı yönetmelikle yeniden oluşturuldu. Aynı yönetmelikle hem Repertuar Kurulu'na hem de Yönetim Kurulu'na Şehir Tiyatrolan tarihinde ilk kez tiyatro dışından kişilerin alınmasının yolu açıldı. Sanat yönetmenının öteden beri oyunculuk ve yönetmenlik deneyimine sahip kişiler arasından seçilebileceğini öngören maddenın kapsamı da değıştırilerek, yazar, eleştirmen, araştırmacı, çevirmen, öğretim üyesi veya öğretım görevlilerinin de sanat yönetmeni olarak atanmasına olanak tanındı. Bugün, sekseninci yaşında her türlü politik kapristen korunabilmek için kendi özel yasasını istiyor Şehir Tiyatrolan. Çünkü bütün gelenekler gün gelip yerini "hayat"abırakabiliyor. •*(( 1 9 9 4 S A Y I 4 2 5