Katalog

S A G Ü R H A N A T U Ç K A N Aykırı bir dâhi: Leonardo Leonardo da Vinci ölümünden yaklaşık 500yılsonra Stockholm 'üfethetti. Sanatçının hem Haliç hem de Istanbul Boğazı üzerine planladığı ve kendi el yazısıyla 2. Beyazıt 'a sunduğu köprüprojeleri de îsveç 'te sergileniyor. S tockholm'ün merkezindeki Kültürevi'nin önünde çok uzun bir kuyruk vardı. Her yaştan Stockholmlu, çiseleyen yağmur altında, ikişerüçer kişilik kümeler oluşturmuş olarak sabırla bekliyordu. Kültürevi'nin meydana bakan yüzünü, içerdeki serginin başkişisinin adını taşıyan bir bez afış damdan kaldırıma dek kaplamıştı. Afışte Leonardo da Vinci yazıyordu. Bu sergi için Kültürevi'nde özel olarak açılan giriş kapısına "Vinci Kapısı" adı verilmişti. 250300 metre kuyruğu oluşturanlan; insanlık tarihinin en önemli ressamlarından biri • nin ürünleriyle birlikte, akıl almazboyutlaraulaşmış.bir& çok alana 500 yıl önce ilk kcz girmiş olan bir dahinin yaşamı bekliyordu. Evet, milyonlarca krona sigortalanmış olan, önünde eli silahlı birbekçinin aralık . sız olarak beklediği ve dış koşulları kontrol altında tutmak için bir ltalyan uzmanın özel olarak bulunduğu "Kakımlı Kadın" tablosu, serginin can noktasıydı, doğru. Ne var ki, da Vinci'nin yaşadığı 14521519 yıllarında kimsenın aklının ucundan geçmeyen helıkopter, uçak, tank gibi araçların krokileri; anatomi konusunda büyük bir incelikle yaptığı çalışmaların notları ve karakalem çızgileri, bu sergiyi bir sanat olayından ötelere, benzeri görülmemiş bir insanlık olayına götürüyordu. Sergide, bu ilginç yolculuğu kolaylaştırmak için bilgisayarlar kullanıltyor. Dahinin yaşamının birçok kesiminidileyenizleyicibilgisayarekranınagetirebiliyor. 12 kişinin tam 1 yılıaşkınbirsüre bu sergi için çalışmış olmasının nedenini, gezdikçe daha iyi anlıyor insan. <^wyk Laonardo'nun kal*mlnd«n k*ndl portrasl. Mtmboynıız'aköppü Leonardo da Vinci'nin not defterlerinden "L" olarak tanımlananda, 15021503 yıllarına ait küçük bir köprü projesi de var. Defterde aynen şöyle yazıyor: "Pera'dan Konstantinopol'e; 40 braccia eninde, 200'ü karada, 400'ü denizde 600 braccia uzunluğunda ve ağırlık noktasını kendi oluşturan köprü." Isviçreli bilim adamı D.F. Stüssi, günümüzölçülerine göre köprünün yüksekliğinin 24+4 m, uzunluğunun da 240+60+60 m. olduğunu saptamış ve gerçekleştirilebileceğini belirtmiştir. (Köprünün uzunluğu, bazı kay naklarda 345 m. olarak yer alıyor.) İlk bakıştabuproje.da Vinci'nin aklınaesen birçok projeden biri gibi gözüküyorsa da gerçekleştirilebilir olduğu kanıtlanmış. 1560 yılında Leonardo da Vinci üzerine bir kitap yayımlayan ltalyan yazar Giorgio Vasari, köprü önerisinin, Sultan 2. Beyazıt'ın Roma'ya gönderdiği elçi aracılığıyla Michelangelo'ya yapıldığını yazıyor. Ne var ki, 1952'de Topkapı Sarayı'ndaki arşivleri inceleyen Franz Babinger, köprü önerisinin, Leonardo da Vinci'nin kendi eliy le yazdığı bir mektupla 2. Beyazıt'a getirildiğini günışığına çıkarmış. Mektupta ltalyan buluşçu, dört teknik projeyi birlikte öneriyor: özgün bir model üzerine yapılacak rüzgâr değitmeni; gemılerin suyunu boşaltmak için bir çeşit pompa; Galata ile lstanbul arasında bir köprü (bu konuda Anadolu yakasına bir "rüzgâr köprüsü". Babinger ve yardımcısı Heydenreich bu öneriye tarih olarak 15021503 yıjlarını gösteriyor. "L" deflerinde, Pera/GalataKonstantinapol/ lstanbul köprüsü yanında, söz konusu rüzgâr değirmeninin ve pompanın da projeleri çizili. ö teki "rüzgâr köprüsü" konusu açıklık kazanmamış ama dahinin, ilk kez bir boğaz köprüsü düşünmüş kişi olduğu açık... Bu projenin orijinal cizimini taşıyan sayfayı edinmek için Japonların 50 milyon dolar ödemeyehazırolduklarıbiliniyor. Buprojeye göre yapılan bir model, Milano'daki müzede bulunuyor. Haliç Köprüsü konusunda yanılmış olsa da, Giorgio Vasari'nin yapıtı, da Vinci'yi kendi çağdaşlannın nasıl değerlendirdiği konusunda eşsiz bir kaynak oluşturuyor. Vasari, da Vinci'nin teknolojiningelişmesine katkıda bulunması konusunda şunları yazıyor: "Bu denli başına buyruk ve aklına estiği gibi davranan biri olmasaydı, çok daha fazla şeyleröğrenebilirdı. Bırçok işe girişip sonunu getirmedi. Yalnız yontularla uğraşmadı, birçok yapı projesi ve maket Kakımlı Kadın (14831486) Milyonlarca krona s lerle ilgilendi. Çok genç olmasına karşın, Piza'dan Floransa'ya uzanacak Arno kanalının ilk önerisini o yaptı." Gerçekten de, Leonardo da Vinci'nin projeleri akıl almaz bir çeşitlilik taşıyor. örneğin, bisiklet diye bir taşıtın olabilceğini ilk kez o düşünmüş. Beton dökme makinesiyle kaynak makinesi arasındaki ilgi nerede, bilmiyoruz ama her kisini de güzelce çizmiş. Su ve rüzgâr degirmenleri, törpü makinesi ve bir türlü bitiremediği bir zaman makinesi... Ayrıca, ünlü bir cerrah gibi insan anatomisinin üzerine eğilmiş, defterlerine harita çizer gibi, bedenin DERGİ 1 0 N İ S A N 1 9 9 4S A Y I 4 2 0 12 C U M H U R İ Y E T