Katalog

PAZARIN PENCERESİNDEN Tapınakyosması Liyotani, kendini ve diğer kadınları ezenlerden, ırzına geçenlerden kat kat üstündür. Bir kadın destanı artın sekizi kadın hakları ve kadınerkek eşitliğinin benimsenmesi için yapılması gerekenler konusunda düşüneceğimiz, konuşacağımız günlerden biridir. Demokrasimize yönelen yobaz saldırılarına karşı çıkmanın en güzel yollarından biri de budur. Ben de bu giinde yeni bir yapıtı, "Kadın Destam"nı (*) irdelemek istiyorum. Dünyanm en eski dcstamndan, isa'dan 3000 yıl önce oluşmuş Gılgameş Destanı'ndan hareket edilerek yazılmış bu destan konusunda, yazar sunuş bölümünde şöyle diyor: "Kuşku duyulmamalı ki, bütün bu zaman parçalarında ve seçtiğim tiplerde, kahranıanlarda, günümüz insanı, onun acıları, haksızlığa uğramışlığı, anlaşılmamışlığı, anlatılmamışlığı var." Zaten "Kadın Destanfnı da önemsememın en bellibaşlı nedeni, çağlar aktıkça değişmeyecek, evrenselliğini yitirmeyecek bir konuyu işlemiş ve iyi bir Türkçe'yle, şiirsel bir dille, güzel işlemiş olmasıdır. Hareket noktası neden Gılgameş? Bunu anlamak kolay: llk destan olmasının yanında Gılgameş, Uruk'ta, ilk yazının yazıldığı, ilk yazarların yaşadığı bir kentte oluşmuş. Yazarın mesleğinin pirleriyle özdeşleşmesi, onların ürünlerine ilgi duyması doğaldır. Kutlu'nun, destanın bir yerinde "Hızlı yazıyorum, zamanım çok az. Çünkü kadının destanını yazmayacak hiçbir kamış. Ve insan için zaman hep azdır, ne tuhaf. En önemsiz işlerde bile zamanın yetersizliğinden korktum. Şimdiyse bütün yaptıklarımı ardımda bırakmalıyım. Hiçbir şeyi değiştirmeden ve atlamadan: ölü bir köpeğin köpekdişleri kadar korkunç gerçeği anlatmalıyım..." dedirttiği Uruk Kentinin Başrahibesi Nippukir (bir adı da Liyotani) ile ruhsal açıdan özdeşleştiğini algılıyoruz. Her iyi yazar gibi Ayla Kutlu'nun da söyleyecekleri çok, zaman yetmiyor... da bulunan otlarda, ağaçlarda, tılsımlı iksirlerdc ararlarken, sonsuz yaşam bitkisini ya da hayat ağacıni eldc etmck için yollara düşerlcrkcn, Kutlu'nun dcstanındaki baş kadın, ölümü dert edinmez, hatta çağlan aşmanın, kalıcı olabilmcnin yani ölümsüzleşmcnin sırrını bilir: Bunu, Uruk'un Başrahibesi açıklar: "Yenilmemck ve unutul M mamak için ölmem gerekiyor. Gerçekleri yarınlara ancak bu yolla ilctebilirim. Bunu yapıyorum. Yürümekten başka hiçbir şey bilmeycn tarihin bir molasında kadınlara ulaşmayı umuyorum. Onların bcni anlayabilcccklcri bir molaya kadar beklcmesini bilirim. Kaç bin yıl olursa olsun.. Bcni anlayacak olanlar: Kadınlar!.. Ey yazar anlat onlara. Onlara kadın diliyle anlat!" Kadının binlerce yıl öncc başlamış czilmişliği yanında onu crkektcn ayıran bu "yaşama bakış açısf' iyi scrgilenir bu destanda. Tanrılaşmak isteyen, sonsuz yaşamın sırrı peşinde koşan Krala şöylc seslenilir: "ölüm hcrkesc gelccek GılgameşAnncnin Tanrıça olması neyi değiştirir? Tanrılar da unutuluyor. Bu da ölüm değil mi? Dışanda yazıcılar yazıyor yaptıklarını, gcrçek gibi Bu da yaşamaktır Gılgameş.." Gılgameş Destanf nda kadınlann önemli, olayların akışını etkileyici rollcri vardır aslında. Hayır, hayır.. kadın tanrıları kastctmiyoruz. Sıradan, halktan kadınlardır bunlar: Destanların cn yıllanmışında Uruk'un kudrctli olduğu kadar gaddar ve zalim olan kralı Gılgamcş'e kafa tutabilccek olan Engidu'yu yüreklendirebilecek kimse bir sokak yosmasıdır; bu yosma, Kırların tanrıçası Aruru tarafından Dicle Nehri'nin çamurundan yaratılmış, bedeni bir maymununki gibi kıllarla kaplı, vahşi bir avcı olan Engidu ile sevişerek, ona "insan olmayı" öğretir. Buna, "kadının tadından ve sıcaklığından geçerek vanlır." Ayla Kutlu'nun destanında Engidu'yu cvcilleştiren, olgunlaştıran Liyotani'dir. için Uruk kentine varınca beklenmedik, ummadık bir şey gerçekleşir: Liyotani bir yana itilir. Engidu, Gılgameş'in İculu kölesi ve sevgilisi olur: "Kandırılmıştı Liyolani, kullanılıp bırakılmıştı. Uzaktı kır yaratığı, insan olmak kolay gelmişti. Gününü gün cden gözdesiydi Gılgameş'in Onun yıkılasıya sarayıyla gözü kamaşmiş bir yosma olmuştu." Liyotani ne lanetler ne beddualarbesteler... Destanların en eskisinde Gılgameş'lc Engidu Lübnan ve Amanos Dağları'nı kaplayan sedir ağaçlarının korucusu Huvava'yı yok edip memleketleri için gcrekli odunları getirmeye giderler.. O çağlarda Mezopotamya'da kentleri koruyan duvarlan, tapınaklan, tufanlarda içine sığınılan gcmileri yapmak için oduna, tahtaya ihtiyaç büyüktür. Kadın Destanı'nda Liyotani de katılır bu seferc. Engidu, Huvava'yı yok ettiğindcn tanrılarca ölüme mahkum edilir; sonra Gılgameş, Liyotani ile sevişir; Liyotani, Gılgameş'ten gebe kahr.. Üstün bir toppak yosması Sonunda Liyotani'nin bilgeliğinin yüceliğinc tanık oluruz: Bu tapınak yosması kendini ve diğer kadınları ezenlerden, güçlülere, güçsüzlerc sunanlardan, ırzına geçenlerden kat kat üstündür; üstünlüğü aklından, gördüklerini, duyduklannı çevresindcki krallardan, başrahiplerden hatta yarıtanrılardan daha iyi irdeleyip değerlendirebilmesindcn kaynaklanır. Bize şöylc seslenilir: "Tuhaf bir yazgısı var yapılanlann Yaratıcılann bütün eserleri bitmez. Tümden yok olmaz insan Aşar zamanı, aşar öfkeyi ve zulmü Ölmeyen şey başka bir varlıkta sürdürür kalıtınıSevgisini, mutluluğunu ve günahlannıHiç kuşku duymuyorum: Yazdıklanmın başına ne gclirse gelsin Liyotani ile NippukirMn duygulan. Bir gün keşfedilecek.." Kadın destanı konusuyla, yazılışıyla, diliyle çok gelişmiş, ince bir eser. Bu yıl Kadın günündc, kadını adam saymayanların bağınp çağırdıkları bir evredc, bir kadın tarafından yazılmış böyle bir yapıt okumak bcni mutlu etti. Kutlu'nun tek eksiği, destanda adı gcçcn ycr, tann ve kişi adlan konusunda bilgi vercn son bölümdc Sümcrlilerin bugün yeryüzünün herhangi bir ycrinde bir cemaat, bir topluluk olarak yaşayıp yaşamamakta olduğunu belirtmemiş olmasıdır. Belki de Bekaa Vadisi'nde, ya da Amanos ormanlarının gizli bir köşesinde yaşamaktadırlar.. Bu da cndişelcnmcme yol açıyor. Destanı okuduklannda "Tann ve peygamber bellediklerimizden böyle bahis açıyor, onların erotik ve bencil yaşamlannı böyle sergiliyor..."diye Kutlu için idamfermanı yayımlamalarındankorkuy.orum... ^ * Aylm KutluJKmdm Dmntmnt/ Bllgl Yayınevl/1994. D E R G İ 6 M A R T 1 9 9 4S A Y I 4 1 5 Sevişerek insan olmayı öjjretmek Bu eylcmın, yani bir erkcklc kadm arasında gerçekleşen bir cinsel alışverişin böylesine önemli mctamorfozlara yol açması, bir görüşe göre Adem ile Havva arasında cennettc gerçekleşen olayı andırır: Havva'nın clmalan, aslında Adem'c analann süt dolu memelerini çağnştınr. Erişkinlik çağında Havva'nın ona sunduğu clma da anası saydığı bu kadına karşı oluşmuş ve bilinçaltına itilmiş cinsel dürtülerin etkisiylc ısırılmış olup Havva'nın memcsini simgeler. Tann baba onu ccnnctten bu yüzden kovar; bu ilk Oedipus Kompleksi vakasıdır (Beatrice MarbeauCleircns, Les Meces imaginees, p.67) Engidu nasıl yola gelir? Destan bunu şöyle anlatır; "Güzelliği bir gecenin hazzından oluşmuştu. Oysa o.. Sonu ne olursa olsun, bir şeyler başlayacak Engidu ile ve onunla varolacak... tstekle doldu içi ycnidcnKelcbcğin kanatlannı çırpması gibi doğallıklaAttı kafasından kötü düşünceleriYalnızca gövdcsinin sesini dinliyordu. Gusilimler çalıyordu uzak ağaçlann dallarındalaylar söylüyordu güzel sesli küçük kızlar... Soluğundan taşan bütün duygulan ve güzellikleri aktardı sırtına crkeğinin.." Engidu, Gılgameş'c haddini bildirmek ölümü dept edlnmeyen kadm Gılgameş1 te, bu yeryüzünde yazılmış ilk dcstanda konu, insanoğlunun ölüm korkusu, ölümc çarc arayışı değil midir? Bundan bir Kadın Destanı çıkarmak nereden akla gelir Ayla Kutlu işi ince bir yerden yakalamış: üestanların en eskisindc erkcklerin, Gılgameş'in, dostu Engidu'nun aslında aynı sevdaya düşmüş olan tüm diğer mitolojik erkişilcrin ölümsüzlüğü dağların tepclerinde, denizlerin dibinde ve ormanlar Oılgamif Dastam'ndan... 20 C U M H U R İ Y E T