Katalog

S E R D E A M N Y A T Ü C E L BİZANS RESİM SANATINDA İKONA G rekçe "Kikon" sözcüğündcn türemiş, olan ikonalarda İsa, Merycm, Yuhanncs (Vaftizci Yahya), Hıristiyan azi/.leri ve kutsal kitaplarda yer alan bazı dinî olaylar rcsmcdilmi^tir.lkonlar üzerindeki görünümlcr Bizaııs ikonografyastndan öğrenilınekte. Buna görc Meryem, Mcryem ve Çocuk İsa, Yctişkin İsa, (,'armıhta1 isa, Isa'nin vaftizi, Meryem ilc Yııhannes. Yuhanncs, Meryem'in öliimü, İsu'nın dırilisj, İsa'nın görününiüniın değişmesi, İsa'nın Lazaros'u diriltmcsi. kutsal ruhıın havariler üzerine inıji, ihrahim sofrasında üç mclek, Canavarı öldüren A/i/ Cîeorgios, Doktor A/ı/lcr, A/.iz Nikola, A/i/ Haralambos. Üv Aziz ikonolarda resmedilen ve sc\ilen tasvirler. tür. En eski ikonanın Mısırlılar'ın mumya resimlerinden yararlanılarak yapıldığı söylenirse de bir diğer sav M.S. VIVIII. yüzyıllarda Hıristiyan azizlcrinin bebck şeklindeki manken ve eşyalannın halka gösterilişinin ikonalann öncüleri olduğundan söz etmektedir. Bu arada ilk ikonanın lncil yazarlarından Lucas tarafıhdan yapıldığında inanılmıştır. Bizans'ın en eski ikonası, Musa'nın Tanrı ile konuştuğu kutsal yer olarak bilinen Sina dağı üzerindeki manastırda bulunmuştur. İmparator Büyük Contantius'un annesi Eleni'nin kurduğu söylenen bu manastırda 2000'den fazla ikona vardı. Buradaki en eski ikonalar Mısırlılar'ın mumlu boyama ile İkonaların yapılışı Ikonalar, çam, akağaç, tomruk, ıhlanuır gibi hafıf ve recinesi/ ağaçlardan yapılını^ tahlalara resmedilmis,. Buınınla bcrabcr cııdcr de olsa kenıik, 111di>ı. mermer, Ui!}, tenckc ve bakır üzerine vapılmıs ikonalarla da karşılaşilınaktadir. Ikona yapımında öncelikle tahlanın ü/erine sürülen tulkal ve alçı karı^ınıı yü/eyi sertleştirir, sonra da süııger taşı ilc perdahlanarak resim yapnıaya uygun bir ortam sağlanır. Ba/en bıı tahlanın ii/erine keten türünden be/lenn yapıs.tmldığı da olurdu. Resimlerin ana çi/gileri ince bir fırça veya sivri uç,lıı madeni kalemlerle çi/.ilir, sonra da mumlu ve yumurtalı boyalardan >ararlamlırdı. Boyaya ş,elYaflık ka/andinlınak içjn ba/en /cmin altın varaklarla kaplanır. ba/en de ü/erlerine şarap veya sırke siirülürdü. insan figülüıuin ön planda olduğu İkonalarda yardımcı elcmanlara, kutsal eşyalura ve pey/ajlara genii} yer verildi. Rcssam resmi bitirdiklen, boyalar kuruduktan sonra ikonanın ü/erine isimleri, konulan acıklayan ya/ılar yazardı. Bizans ve dalıa sonra yapılan ikonalar Grekçc; Rus ıkonaları Rusea; Bulgar, Sırp, Slovak, Cîürcü ikonaları Bulgarea, Sırpça. Slovakça ve Güreü dillerinde, ayrıea Arap ülkelerindeki Hıristiyan Arapların ikoıv.ıları da Arapça ya/ılırdı. imparatorların yaptırdığı ikonalarda ise ender de olsa altın, gümüş ve mine gibi maddelere de yer verilmiijtir. Biiyük atölyelerde ikonalar birkuı; ressamın birlikte çalışmasıyla yapılırdı. 14 Sanatvılardan biri ikonaların üzerini altın yaldı/.la kaplarsa, diğerleri de fıgürlerin yüzlerini, elbiselerini çi/erlerdi. Bizans döneminden günümüze ulaijan bazı yazılı metinler onların rast gele yapılnıadıklarını anlatmaktadır. örneğin Sinaksanion isimli bir kitapta azizlcrin yaşamından söz edilmiş vc'onlann şekillerine, kıyafetlcrine değinilmiştir. Eski metinlerdcn yararlanarak bir keşişin yazmış olduğu Aynoroz Resim Rehberinde İsa, Meryem, Yuhunncs başta olmak üzere azi/lerin duruşları, yiiz ifadeleri, saç ve sakal biçimleri ilc elbiselerinden en küçük aynntısına kadar söz edilmiştir. İkona ressamlan, resimlerini ve çi zimlerini bunlara uygun biçimde yapma zorunluluğundaydılar. Aynca daha önceden yapılmış ikonalardan yararlanırlar ve kendi üsluplarını da onlara katarlardı. Çalışmanın başfangıcında secde edilir, Tann'dan bağışlanmaları, günahlarından arındırılmalan dilenirdi. İkona bitince de Tannya ithaf olunmak üzere baş rahibe sunulurdu. Baş rahip ressamı sınar, ikonanın resmi kurallara uyup uymadığına bakar, uygun görünse de Tannya ithaf ederdi. Bu işlemler tamamlanınca ikona kutsal ö/elliğini ka/anmış olurdu. yapmış oldukları erken örneklerdir. VIII. yüzyıla kadar yapımı süren Sina ikonaları oldukça ince levhalardan oluşmuş, kalın mumlarlu boyanmıştı. XIX. yüzyıl ortalarında Sina Manastınna gelen Rus bilginleri bunlardan bazılannı Rusya'ya götürmüşlerdir. M. Sotirioa'nın buradaki ikonaların kataloğunu yapmasıyla Bizans ikonaları gün ışığına çıkmı^tır. Orta ve yakın çağ İkonaları İkona Bi/anslılarca yapılmış, İstanbul'dan Batı'ya ve Doğu'ya yayılmıştır. İkona yapımı çok hızlı bir gelişim göstermiş, bunun kaçınılmaz sonucu olarak da Bizans resim sanatı Hıristiyan rcsminin öncülüğünü yapmıştır. Bizans D E R O İ 2 6E Y L U L 1 9 9 3 S A Y I 3 9 2 İlk Ikonalap İlk ikonanvn ne zaman yapıldığı konusunda, çelişkili savlar ileri sürülmüş C U M H U R İ Y E T